Bieleninik Jan
Kpt. Jan Bieleninik ps. „Andruczok”, „Biały” (ur. 1928, Kukiełki) wstąpił w szeregi Armii Krajowej Obwód Wołkowysk w 1944 roku. Brał udział w akcji „Burza”. Po zakończeniu wojny nie wyjechał z rodzinnych terenów, które zostały zaanektowane w skład ZSRR. Podjął działalność podziemną jako zastępca szefa sztabu batalionu zwiadu mjr „Skamabocha” Obwodu Wołkowyskiego Armii Krajowej. Dostarczał broń do oddziałów partyzanckich, przekazywał meldunki oraz brał udział w wykonywaniu wyroków na osobach współpracujących z NKWD. W listopadzie 1951 roku podczas starcia z NKWD w Kukiełkach został ranny i aresztowany. Po brutalnym śledztwie skazano go na 5 lat łagrów – będąc więźniem pracował przy budowie kanału Wołga-Don. W wyniku amnestii po śmierci Stalina został zwolniony z łagru, ale przez trzy lata służył w szeregach Armii Czerwonej. W 1958 roku repatriował się wraz z rodziną do Polski i zamieszkał w Stargardzie na Ziemiach Odzyskanych, gdzie pracował w budownictwie.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Kukiełkach. Prezentacja rodziców: Ludmiły i Antoniego.
[00:00:30] W 1939 r. boh. zdał do czwartej klasy. Bombardowanie we wrześniu 1939. W szkole było radio – nauczycielka, pani Suchocka, nastawiała transmisje mszy, na które przychodzili okoliczni mieszkańcy. Polscy kawalerzyści zostawili we wsi konie. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do wsi przyjechali członkowie białoruskiej bojówki, którzy zaczęli bić sąsiada – reakcja Stanisława Bieleninika – rozbrojenie Białorusinów, którzy zostali rozebrani i zbici pokrzywami. We wsi, gdzie Białorusini stanowili większość, bojówkarze zastrzelili kierownika szkoły, sołtysa, dzierżawcę majątku i kilka innych osób. [+]
[00:05:30] Rola żydowskich handlarzy – rozwożenie ulotek. Zachowanie Żydów po wejściu Rosjan. [+]
[00:07:40] Nauka w rosyjskiej szkole – wizyta politruka. Zapach sowieckich żołnierzy. Wyniki wyborów.
[00:09:00] Prace budowlane w gospodarstwie w 1939 r. – mobilizacja przed wybuchem wojny – reakcja na kolumny radzieckich czołgów po 17 września. Ucieczka Rosjan po ataku Niemców w 1941 r.
[00:12:23] Działalność partyzantki – w 1942 r. boh. brał udział w przewożeniu broni do odległej leśniczówki.
[00:13:22] W 1944 boh. poszedł z sąsiadem do Wołkowyska, by przygotowywać drewno dla szpitala – amerykańska piła ze zrzutów. Przygotowania do Akcji „Burza” – zajęcia strzeleckie. Podczas okupacji zakopywano w lasach broń.
[00:17:28] Organizacja polowego szpitala, w którym miała pracować m.in. dr „Sawa”. Boh. pilnował rozładowanych skrzyń, potem pojechał po felczera Bancera. Boh. poszedł z sąsiadem do punktu zbornego w majątku odległym o kilka kilometrów – msza polowa, rozejście się na stanowiska. Akcja „Burza” w Mścibowie i Andrzejowicach – dowódca zabrał boh. jeden z pistoletów. Zatrzymanie policjanta, Cydzika, który służył Niemcom.
[00:26:00] Po wkroczeniu Armii Czerwonej mężczyzn wcielano do wojska. Partyzanci Brygady Wileńskiej szli w kierunku Polski, przez wieś przechodził „Łupaszka” ze swoim oddziałem. Obławy na młodych ludzi. Podczas spisu ludności ojciec zapisał, że boh. urodził się w 1931 r. – sposoby oszukiwania sowieckiej władzy.
[00:28:15] Boh. dostał polecenie od byłego dowódcy, by nie szedł do wojska – ukrywanie się w schronie wykopanym w oborze. Okoliczności złapania boh., który zdążył schować pistolet pod poduszkę niemowlaka. [+]
[00:33:10] Warunki w areszcie w Wołkowysku. Boh. został przewieziony do Grodna, bicie podczas śledztwa. Ojciec znalazł adwokata, któremu zapłacił 100 rubli – wyrok pięciu lat łagru. Współwięzień z celi w Wołkowysku, pan Szłyk, inicjował odmawianie różańca. W celi byli, oprócz Polaków, Żyd i Rosjanin, szefowie jakiegoś zakładu pracy – nocny incydent. Spotkanie z Żydem w Polsce. [+]
[00:37:05] Boh. będąc więźniem łagru pracował na budowie szóstej śluzy kanału Wołga-Don. Współwięźniami byli niemieccy żołnierze, którzy pracowali tylko 8 godzin, warunki w obozie dla Niemców, przywileje i krótsza praca. Rozmowa z Niemcem, pułkownikiem SS. Otwarcie kanału – komsomolcy z transparentami „Budowa komsomolców”. Boh. przebywał w łagrze w Piatichatkach i pracował w tartaku. Po śmierci Stalina zrobiono zebranie w stołówce – reakcja enkawudzistów. Powrót do domu po amnestii. [+]
[00:41:14] Po powrocie do domu boh. pracował w tartaku – powołanie do wojska. W jednostce boh. spotkał kilku kolegów, byłych więźniów – trzyletnia służba. Boh. przebywał w mołdawskim Floresti, gdy dowiedział się o możliwości repatriacji do Polski. Starania o repatriację – pomoc Polki z Warszawy. W 1958 r. boh. wraz z ojcem przyjechał do Stargardu.
[00:44:35] Podczas potyczki z milicją boh. został ranny.
[00:44:58] Przygotowania do wyjazdu jednostki z Mołdawii – opinia pułkownika na temat Polaków i powstania węgierskiego. Obchodzenie świąt przez radzieckich oficerów i ich rodziny. Boh. służył w oddziale saperów. Oficer Eugeniusz Hermaszewski poprosił o zrobienie taboretów – poszukiwanie materiałów. Poborowy z Lidy, Dojka, dostał z domu butelkę bimbru – Wigilia Polaków. Dyżurny Czesław Szelejko poprosił o opłatek. Śpiewanie kolęd w świetlicy – incydent z Ukraińcem Karpowcem. Podczas Wielkanocy boh. nie chciał jeść kapuśniaku – podejrzenie, że zakłada głodówkę. [+]
[00:52:32] Sprzeczka z Ukraińcem podczas remontu stołówki. Pominięcie w rozkazie wyjazdu. Namowy, by boh. poszedł na kurs do Tambowa i został w armii.
[00:57:24] Jeden z oficerów, Ukrainiec, zaprosił boh. na święta, jeden z gości opowiadał o interwencji na Węgrzech. [+]
[00:58:20] Po przyjeździe do Polskie boh. pracował w budownictwie, ukończył szkołę wieczorową. Życie rodzinne – syn ukończył medycynę w Szczecinie.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[01:02:10] Wiersz na okoliczność śmierci Marszałka Piłsudskiego. Opinia na temat Rydza-Śmigłego – grób na Powązkach.
[01:04:03] Stosunki polsko-białoruskie przed wojną. W 1939 r. białoruska bojówka zabiła wójta, Rosjanie zabili kilkunastu białoruskich komunistów. Biedota żydowska przed wojną. W piwnicy zbombardowanego domu w Wołkowysku znaleziono komunistyczne ulotki w różnych językach. Współczesna propaganda białoruska.
[01:07:05] Deportacje Polaków podczas sowieckiej okupacji. Przyszła żona boh. mieszkała na wsi koło Grodna, ojciec był osadnikiem wojskowym. Rodzina została deportowana w lutym 1940 r. – warunki na zesłaniu.
[01:08:54] W drugiej połowie lat 30. w okolicy były manewry – wspomnienie polskich ułanów.
[01:09:30] Boh. był dwadzieścia lat temu w rodzinnych stronach – refleksje o wynarodowieniu.
[01:10:58] Pseudonimy w konspiracji. Boh. odwoził wozem partyzantów i został zatrzymany przez sowietów – pobicie przez enkawudzistów.
[01:13:10] Podczas potańcówki na wsi boh. był namawiany przez kolegów: Antoniego Bieleninika, Kazimierza Werbla, Józefa Juszko i Kazimierza Sidorkiewicza, by szedł z nimi na akcję. Partyzanci zostali ostrzelani, Józefa Juszko złapano i oprowadzano po wsi z karabinem na szyi. Zdrajca wśród partyzantów wydał wielu kolegów. Kilku wróciło z łagrów i chcieli powiesić donosiciela.
[01:18:32] We wsi przez jakiś czas stacjonował oddział „Łupaszki”, wiadomości o Akcji „Burza” na Wileńszczyźnie. O „Obławie Augustowskiej” boh. dowiedział się już w Polsce. W okolicy podczas okupacji działała radziecka partyzantka.
[01:21:10] Boh. ukrywał się schronie – problemy z brakiem wentylacji. Karanie donosicieli. Boh. uniknął zasadzki w żwirowni. „Umundurowanie” w partyzantce.
[01:26:34] Wrzucenie granatów do ziemianki, w której siedzieli milicjanci – przebieg potyczki, podczas której boh. został ranny. Rękę opatrzył felczer Bancer. Partyzantów leczyła także dr „Sawa” z wołkowyskiego szpitala.
[01:29:10] Pobyt w więzieniu w Wołkowysku – zachowanie więźniów kryminalnych, spostponowanie prowodyra grupy. Kolega Wacław Sokołowski miał trochę słoniny, a boh. przechował w bucie pół żyletki – dzielenie jedzenia. Konflikt z przywódcą grupy więźniów kryminalnych. Podróż więźniów do łagru – w kaloszach boh. trzymano wodę, którą dawano raz na dobę. Na stacji w Orszy dołączono grupę nieletnich kryminalistów, jeden z nich zabrał czapkę starszemu więźniowi, zachowanie księdza Franciszka Saka. [+]
[01:39:15] Śledztwo NKWD – bicie podczas przesłuchań.
[01:40:28] Grupy w łagrze – hierarchia więźniów. Praca w tartaku w Piatichatkach – kłótnia więźniów zakończona bójką i interwencją żołnierzy. [+]
[01:46:07] Boh. dostał pierwszą wypłatę, a Ukrainiec Flisek kupił wódkę – podczas picia alkoholu zaczęły wyć syreny – wiadomość o śmierci Stalina. Reakcja enkawudzistów. [+]
[01:48:21] Starcie między robotnikami a „błatnymi”. Niemcy mieli wysokie wyroki, ale wierzyli, że zostaną uwolnieni z łagru. Boh. spotkał oficera SS, który mówił po polsku.
[01:50:28] Boh. miał w koszuli schowany medalik, ale powiesił go na szyi – rozmowa o Bogu z radzieckim oficerem. Jego pomoc w dostaniu się do pracy w stolarni. [+]
[01:55:52] W łagrze siedziało dwóch Murzynów, ale boh. z nimi nie rozmawiał. Po przyjeździe do Polski miał się stawić w pracy 3 maja – przypomnienie, że to święto – zachowanie dyrekcji.
[01:58:35] Raz w miesiącu można było wysłać list z łagru. Rodzice repatriowali się do Polski – matka nie chciała umierać na niemieckiej ziemi i boh., dzięki znajomemu z łagru Stanisławowi Żukowi, załatwił rodzicom mieszkanie w Białymstoku.
[01:59:47] Po przyjeździe do Polski boh. pracował jako majster na budowie – namowy, by wstąpił do partii.
more...
less