Marek Szwarc ps. „Biały” (ur. 1928, Warszawa), syn przedwojennego aktora i reżysera Stefana Szwarca. Wychował się na warszawskich Bielanach. W 1943 roku wstąpił do konspiracji. Brał udział w Powstaniu Warszawskim jako żołnierz Zgrupowania „Żywiciel” Armii Krajowej, po walce o szkołę przy ul. Kolektorskiej na Żoliborzu odznaczono go Krzyżem Walecznych. Ranny w ostatnich dniach powstania, po kapitulacji dołączył do grupy ludności cywilnej i trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie. Zbiegł z transportu do Niemiec. W 1945 roku zaangażował się w działalność Zrzeszenia „Wolność i Niepodległość”, która polegała na udostępnianiu mieszkania jako skrzynki kontaktowej. Po przeprowadzce rodziny do Kwidzyna ukończył tam liceum ogólnokształcące. Po uzyskaniu dyplomu inżyniera brał udział m.in. w budowie Nowej Huty. W latach 80. mieszkał w Krynicy i pracował w Miejskim Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej. Swoją powstańczą przeszłość ujawnił w latach 80.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Warszawie, prezentacja rodziców Stefana i Janiny z domu Kamińskiej. Rodzina mieszkała na Bielanach.
[00:01:22] Ojciec był aktorem, reżyserem i kierownikiem produkcji, matka zajmowała się domem. Ojciec grał w filmach „Zew morza” i „Czerwony błazen”. Boh. był dwa razy na planie filmowym – kręcenie scen katastrofy lotniczej. Widywał znanych aktorów, m.in. Eugeniusza Bodo i Mieczysławę Ćwiklińską.
[00:04:15] Wspomnienie pogrzebu Marszałka Piłsudskiego. Życie na peryferyjnych Bielanach.
[00:06:06] Boh. chodził do szkoły powszechnej przy ul. Zuga – pierwszy dzień w szkole, relacje z żydowskimi kolegami.
[00:08:38] W 1939 r. zamówiono u krawca na Pradze kożuch dla boh. i 1 września udało się go odebrać. Ojciec został zmobilizowany, a matka przeniosła się z Bielan do dziadka, który mieszkał przy ul. Trębackiej – bombardowania Śródmieścia. Powrót do domu po kapitulacji miasta.
[00:12:05] Ojciec został internowany w Rumunii, ale udało mu się wrócić do domu. Szkoła przy ul. Zuga została zajęta przez Niemców i lekcje odbywały się w innych miejscach – przeniesienie do szkoły księży Marianów przy klasztorze na Bielanach. Podczas okupacji boh. nie jeździł do Śródmieścia – opieka nad młodszym bratem.
[00:14:26] W Wielkanoc 1943 boh. pojechał do dziadka na ul. Trębacką i widział ostrzeliwanie terenu getta przez Niemców. Wcześniej przejeżdżając koło getta widział zwłoki Żydów. [+]
[00:16:24] Boh. dzięki kolegom ze szkoły wstąpił do Armii Krajowej w 1943 r. – szkolenia wojskowe, zajęcia w Lesie Bielańskim. Przysięga przed powstaniem i w trakcie walk na Żoliborzu. Boh. miał pistolet, który dostał od sąsiadki.
[00:20:30] Boh. dowiedział się o zbrodni katyńskiej z niemieckich gazet. Przed powstaniem uczestniczył w szkoleniach, ale nie brał udziału w czynnych działaniach ruchu oporu.
[00:21:40] 1 sierpnia boh. miał się stawić na ulicy Chełmżyńskiej (obecnie Płatnicza), ale poszedł wcześniej w okolice Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego, gdzie był niemiecki garnizon – powód spóźnienia na miejsce zbiórki, spotkanie z oddziałem, który miał zaatakować CIWF – uzbrojenie powstańców. Wyjście plutonu w kierunku Wawrzyszewa, potem do Puszczy Kampinoskiej, gdzie oddział dostał dozbrojony. [+]
[00:25:30] Umundurowanie boh. – kurtka niemieckiego poczmistrza. Boh. miał swój pistolet, ale dostał też drugi pistolet, który potem oddał koledze. Zamiana pistoletu na karabin. [+]
[00:27:20] Pobyt w Puszczy Kampinoskiej, wielu partyzantów z puszczy walczyło potem na Żoliborzu. Pseudonimy boh.
[00:28:48] Po powrocie z puszczy boh. dostał przepustkę do domu – przejście z łączniczką do budynku Szkoły Pożarniczej. Boh. nie brał udziału w pierwszych atakach na Dworzec Gdański. Przejście na ul. Gen. Zajączka – odwołanie ataku.
[00:31:04] Wielu kolegów z batalionu „Żubr” zginęło, kolega ps. „Czech” zginął tuż przed upadkiem powstania. Niedaleko budynku straży był szpital powstańczy, na podwórku była studnia, z której okoliczni mieszkańcy brali wodę – zastrzelenie mężczyzny przez „gołębiarza”, zwłoki w szpitalu. [+]
[00:33:40] Matka była sanitariuszką w szpitalu, który mieścił się w domu, w którym rodzina mieszkała. Wyżywienie podczas powstania – korzystanie z przydomowych ogródków i działek. Rosjanie zrzucali z kukuruźników kaszę jaglaną i broń, ale bez spadochronów. Boh. był amunicyjnym PIAT-a – obsługa granatnika, który został użyty tylko raz, podczas ataku na szkołę przy ul. Kolektorskiej. [+]
[00:37:22] Sporadyczny kontakt z powstańczymi gazetkami, boh. nie był na żadnym koncercie. Podczas ataku na szkołę przy ul. Kolektorskiej Niemcy zdołali uciec z budynku. Do niewoli brano Węgrów – ich zachowanie. W drodze do Puszczy Kampinoskiej mijano węgierskie posterunki – broń od Węgrów. [+]
[00:40:10] Powstawanie barykady powstańczej – przekopanie rowu i usypanie nasypu koło Szkoły Pożarniczej. Boh. nie był w kanałach.
[00:41:46] Boh. został ranny pod koniec walk, podczas ostrzału budynku szkoły pożarniczej. [+]
[00:43:13] Po wyparciu z olejarni i powrocie do szkoły pożarniczej boh. widział zwłoki kobiet i dzieci zamordowanych przez Ukraińców na sąsiedniej posesji. Działanie powstańczego szpitala – wyszkolona kadra, ale brak leków, bandaży. [+]
[00:47:00] Dowódcą był por. „Kwarciany”, jego zastępcą por. „Twardy”. Boh. był w oddziale z kolegą ze szkoły. Msza i przysięga w budynku olejarni. Boh. nie brał udziału w pogrzebach, ale widział chowanie zwłok na dziedzińcu Szkoły Pożarniczej – pierwsze pogrzeby w improwizowanych trumnach, potem chowano tylko w prześcieradłach. Boh. słyszał o żołnierzach Armii Berlinga, którzy próbowali przeprowadzić desant na Żoliborzu.
[00:51:15] Po ataku na szkołę przy ul. Kolektorskiej boh. został odznaczony Krzyżem Walecznych – nocna wyprawa, ostrzał drzwi budynku z PIAT-a, ucieczka Niemców. [+]
[00:54:02] Aliancki zrzut pomocy dla powstańców – na Żoliborzu odebrano kilka ładunków, większość przejęli Niemcy. Oczekiwanie na polską brygadę spadochronową. [+]
[00:55:55] Boh. dostał kilka razy przepustkę i odwiedził ciotkę, która częstowała go plackami ziemniaczanymi. Por. „Twardy” ogłosił kapitulację powstania – ulga boh. Refleksje na temat organizacji powstania i sensu powstańczej walki. Stosunek Niemców do powstańców. Zachowanie ludności cywilnej na Żoliborzu.
[01:02:47] Boh. nie chciał iść do niewoli i dołączył do grupy ludności cywilnej – pobyt w obozie w Pruszkowie. Podziały ludzi do transportów – boh. wyjechał z kobietami i dziećmi. Na dworcu w Skierniewicach uciekł z pociągu – poszukiwanie matki, pobyt we wsi Wrząca, dokąd ewakuowano szpital, odnalezienie się w grudniu 1944. Założenie gipsu na drogę do domu.
[01:07:50] Rodzina mieszkała w Koluszkach – wejście Armii Czerwonej, przejazd czołgów przez miasto.
[01:09:15] Po powrocie do Warszawy boh. należał do podziemia antykomunistycznego – spotkanie z kolegami z powstania, skrzynka kontaktowa w domu.
[01:11:15] Rodzina wyjechała z Warszawy do Kwidzyna na Ziemie Odzyskane, gdzie ojciec został kierownikiem cegielni. Ojciec po wojnie nie wrócił do filmu.
[01:12:25] Boh. skończył liceum w Kwidzynie i wrócił do Warszawy, gdzie zapisał się na Uniwersytet na Wydział Antropologii – zmiana na studia inżynierskie. Ojciec dostał pracę w Szklarskiej Porębie, tam boh. zaprzyjaźnił się z jednym z wczasowiczów, który załatwił mu pracę w Nowej Hucie i pracował na różnych budowach w mieście.
[01:15:54] W Nowej Hucie boh. wypełniał ankietę personalną i napisał, że nie należał do AK – wezwanie do kadr.
[01:17:50] W Kwidzynie rodzina mieszkała koło cegielni, obok mieszkał starszy Niemiec, który niedługo potem wyjechał. Ukraińcy podczas powstania w Warszawie.
[01:19:10] Reakcje po śmierci Stalina.
[01:20:10] W latach 80. boh. pracował w Miejskim Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej w Krynicy – wiec zorganizowany przez działaczy Solidarności. Specyfika mieszkania na prowincji.
[01:21:35] Powody przeprowadzki z Krynicy do Bornego Sulinowa.
[01:23:55] Matka pracowała jako księgowa, brat skończył budownictwo i pracował w Ministerstwie Sportu i Turystki.
[01:25:00] W Krynicy boh. wstąpił do ZBOWiD – nawiązanie kontaktu z por. „Boyem”, który również walczył w Zgrupowaniu Żubr.
[01:27:50] Refleksja na temat szczęścia w życiu. Po powrocie z Puszczy Kampinoskiej oddział poszedł na Żoliborz, a boh. wstąpił do domu – incydent z bronią, kula trafiła w portret dziadka, który tego dnia został rozstrzelany w Warszawie. [+]
[01:29:50] Boh. nie śni się powstanie. Wspomnienie przedwojennej Warszawy – wizyty u dziadka na ul. Trębackiej, przejażdżki saniami. Zniszczenie miasta.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.