Marek Szwarc ps. „Biały” (ur. 1928, Warszawa), syn przedwojennego aktora i reżysera Stefana Szwarca. Wychował się na warszawskich Bielanach. W 1943 roku wstąpił do konspiracji. Brał udział w Powstaniu Warszawskim jako żołnierz Zgrupowania „Żywiciel” Armii Krajowej, po walce o szkołę przy ul. Kolektorskiej na Żoliborzu odznaczono go Krzyżem Walecznych. Ranny w ostatnich dniach powstania, po kapitulacji dołączył do grupy ludności cywilnej i trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie. Zbiegł z transportu do Niemiec. W 1945 roku zaangażował się w działalność Zrzeszenia „Wolność i Niepodległość”, która polegała na udostępnianiu mieszkania jako skrzynki kontaktowej. Po przeprowadzce rodziny do Kwidzyna ukończył tam liceum ogólnokształcące. Po uzyskaniu dyplomu inżyniera brał udział m.in. w budowie Nowej Huty. W latach 80. mieszkał w Krynicy i pracował w Miejskim Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej. Swoją powstańczą przeszłość ujawnił w latach 80.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Warszawie, prezentacja rodziców Stefana i Janiny z domu Kamińskiej. Rodzina mieszkała na Bielanach.
[00:01:22] Ojciec był aktorem, reżyserem i kierownikiem produkcji, matka zajmowała się domem. Ojciec grał w filmach „Zew morza” i „Czerwony błazen”. Boh. był dwa razy na planie filmowym – kręcenie scen katastrofy lotniczej. Widywał znanych aktorów, m.in. Eugeniusza Bodo i Mieczysławę Ćwiklińską.
[00:04:15] Wspomnienie pogrzebu Marszałka Piłsudskiego. Życie na peryferyjnych Bielanach.
[00:06:06] Boh. chodził do szkoły powszechnej przy ul. Zuga – pierwszy dzień w szkole, relacje z żydowskimi kolegami.
[00:08:38] W 1939 r. zamówiono u krawca na Pradze kożuch dla boh. i 1 września udało się go odebrać. Ojciec został zmobilizowany, a matka przeniosła się z Bielan do dziadka, który mieszkał przy ul. Trębackiej – bombardowania Śródmieścia. Powrót do domu po kapitulacji miasta.
[00:12:05] Ojciec został internowany w Rumunii, ale udało mu się wrócić do domu. Szkoła przy ul. Zuga została zajęta przez Niemców i lekcje odbywały się w innych miejscach – przeniesienie do szkoły księży Marianów przy klasztorze na Bielanach. Podczas okupacji boh. nie jeździł do Śródmieścia – opieka nad młodszym bratem.
[00:14:26] W Wielkanoc 1943 boh. pojechał do dziadka na ul. Trębacką i widział ostrzeliwanie terenu getta przez Niemców. Wcześniej przejeżdżając koło getta widział zwłoki Żydów. [+]
[00:16:24] Boh. dzięki kolegom ze szkoły wstąpił do Armii Krajowej w 1943 r. – szkolenia wojskowe, zajęcia w Lesie Bielańskim. Przysięga przed powstaniem i w trakcie walk na Żoliborzu. Boh. miał pistolet, który dostał od sąsiadki.
[00:20:30] Boh. dowiedział się o zbrodni katyńskiej z niemieckich gazet. Przed powstaniem uczestniczył w szkoleniach, ale nie brał udziału w czynnych działaniach ruchu oporu.
[00:21:40] 1 sierpnia boh. miał się stawić na ulicy Chełmżyńskiej (obecnie Płatnicza), ale poszedł wcześniej w okolice Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego, gdzie był niemiecki garnizon – powód spóźnienia na miejsce zbiórki, spotkanie z oddziałem, który miał zaatakować CIWF – uzbrojenie powstańców. Wyjście plutonu w kierunku Wawrzyszewa, potem do Puszczy Kampinoskiej, gdzie oddział dostał dozbrojony. [+]
[00:25:30] Umundurowanie boh. – kurtka niemieckiego poczmistrza. Boh. miał swój pistolet, ale dostał też drugi pistolet, który potem oddał koledze. Zamiana pistoletu na karabin. [+]
[00:27:20] Pobyt w Puszczy Kampinoskiej, wielu partyzantów z puszczy walczyło potem na Żoliborzu. Pseudonimy boh.
[00:28:48] Po powrocie z puszczy boh. dostał przepustkę do domu – przejście z łączniczką do budynku Szkoły Pożarniczej. Boh. nie brał udziału w pierwszych atakach na Dworzec Gdański. Przejście na ul. Gen. Zajączka – odwołanie ataku.
[00:31:04] Wielu kolegów z batalionu „Żubr” zginęło, kolega ps. „Czech” zginął tuż przed upadkiem powstania. Niedaleko budynku straży był szpital powstańczy, na podwórku była studnia, z której okoliczni mieszkańcy brali wodę – zastrzelenie mężczyzny przez „gołębiarza”, zwłoki w szpitalu. [+]
[00:33:40] Matka była sanitariuszką w szpitalu, który mieścił się w domu, w którym rodzina mieszkała. Wyżywienie podczas powstania – korzystanie z przydomowych ogródków i działek. Rosjanie zrzucali z kukuruźników kaszę jaglaną i broń, ale bez spadochronów. Boh. był amunicyjnym PIAT-a – obsługa granatnika, który został użyty tylko raz, podczas ataku na szkołę przy ul. Kolektorskiej. [+]
[00:37:22] Sporadyczny kontakt z powstańczymi gazetkami, boh. nie był na żadnym koncercie. Podczas ataku na szkołę przy ul. Kolektorskiej Niemcy zdołali uciec z budynku. Do niewoli brano Węgrów – ich zachowanie. W drodze do Puszczy Kampinoskiej mijano węgierskie posterunki – broń od Węgrów. [+]
[00:40:10] Powstawanie barykady powstańczej – przekopanie rowu i usypanie nasypu koło Szkoły Pożarniczej. Boh. nie był w kanałach.
[00:41:46] Boh. został ranny pod koniec walk, podczas ostrzału budynku szkoły pożarniczej. [+]
[00:43:13] Po wyparciu z olejarni i powrocie do szkoły pożarniczej boh. widział zwłoki kobiet i dzieci zamordowanych przez Ukraińców na sąsiedniej posesji. Działanie powstańczego szpitala – wyszkolona kadra, ale brak leków, bandaży. [+]
[00:47:00] Dowódcą był por. „Kwarciany”, jego zastępcą por. „Twardy”. Boh. był w oddziale z kolegą ze szkoły. Msza i przysięga w budynku olejarni. Boh. nie brał udziału w pogrzebach, ale widział chowanie zwłok na dziedzińcu Szkoły Pożarniczej – pierwsze pogrzeby w improwizowanych trumnach, potem chowano tylko w prześcieradłach. Boh. słyszał o żołnierzach Armii Berlinga, którzy próbowali przeprowadzić desant na Żoliborzu.
[00:51:15] Po ataku na szkołę przy ul. Kolektorskiej boh. został odznaczony Krzyżem Walecznych – nocna wyprawa, ostrzał drzwi budynku z PIAT-a, ucieczka Niemców. [+]
[00:54:02] Aliancki zrzut pomocy dla powstańców – na Żoliborzu odebrano kilka ładunków, większość przejęli Niemcy. Oczekiwanie na polską brygadę spadochronową. [+]
[00:55:55] Boh. dostał kilka razy przepustkę i odwiedził ciotkę, która częstowała go plackami ziemniaczanymi. Por. „Twardy” ogłosił kapitulację powstania – ulga boh. Refleksje na temat organizacji powstania i sensu powstańczej walki. Stosunek Niemców do powstańców. Zachowanie ludności cywilnej na Żoliborzu.
[01:02:47] Boh. nie chciał iść do niewoli i dołączył do grupy ludności cywilnej – pobyt w obozie w Pruszkowie. Podziały ludzi do transportów – boh. wyjechał z kobietami i dziećmi. Na dworcu w Skierniewicach uciekł z pociągu – poszukiwanie matki, pobyt we wsi Wrząca, dokąd ewakuowano szpital, odnalezienie się w grudniu 1944. Założenie gipsu na drogę do domu.
[01:07:50] Rodzina mieszkała w Koluszkach – wejście Armii Czerwonej, przejazd czołgów przez miasto.
[01:09:15] Po powrocie do Warszawy boh. należał do podziemia antykomunistycznego – spotkanie z kolegami z powstania, skrzynka kontaktowa w domu.
[01:11:15] Rodzina wyjechała z Warszawy do Kwidzyna na Ziemie Odzyskane, gdzie ojciec został kierownikiem cegielni. Ojciec po wojnie nie wrócił do filmu.
[01:12:25] Boh. skończył liceum w Kwidzynie i wrócił do Warszawy, gdzie zapisał się na Uniwersytet na Wydział Antropologii – zmiana na studia inżynierskie. Ojciec dostał pracę w Szklarskiej Porębie, tam boh. zaprzyjaźnił się z jednym z wczasowiczów, który załatwił mu pracę w Nowej Hucie i pracował na różnych budowach w mieście.
[01:15:54] W Nowej Hucie boh. wypełniał ankietę personalną i napisał, że nie należał do AK – wezwanie do kadr.
[01:17:50] W Kwidzynie rodzina mieszkała koło cegielni, obok mieszkał starszy Niemiec, który niedługo potem wyjechał. Ukraińcy podczas powstania w Warszawie.
[01:19:10] Reakcje po śmierci Stalina.
[01:20:10] W latach 80. boh. pracował w Miejskim Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej w Krynicy – wiec zorganizowany przez działaczy Solidarności. Specyfika mieszkania na prowincji.
[01:21:35] Powody przeprowadzki z Krynicy do Bornego Sulinowa.
[01:23:55] Matka pracowała jako księgowa, brat skończył budownictwo i pracował w Ministerstwie Sportu i Turystki.
[01:25:00] W Krynicy boh. wstąpił do ZBOWiD – nawiązanie kontaktu z por. „Boyem”, który również walczył w Zgrupowaniu Żubr.
[01:27:50] Refleksja na temat szczęścia w życiu. Po powrocie z Puszczy Kampinoskiej oddział poszedł na Żoliborz, a boh. wstąpił do domu – incydent z bronią, kula trafiła w portret dziadka, który tego dnia został rozstrzelany w Warszawie. [+]
[01:29:50] Boh. nie śni się powstanie. Wspomnienie przedwojennej Warszawy – wizyty u dziadka na ul. Trębackiej, przejażdżki saniami. Zniszczenie miasta.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.