Barbara Dworzak z d. Sztark (ur. 1927, Kalisz), córka Edwarda Sztarka, oficera Wojska Polskiego, członka Polskiej Organizacji Wojskowej, uczestnika wojny polsko-bolszewickiej oraz kampanii wrześniowej, właściciela kaliskich fabryk „Ultramaryna” i „Orkan”, zamordowanego w Katyniu. Barbara Dworzak w czasie okupacji pracowała jako sekretarka w Zakładach Koncentratów Spożywczych w Winiarach. Po wojnie ukończyła Wyższą Szkołę Handlową we Wrocławiu i wykładała w Lotniczych Zakładach Naukowych. Działaczka Stowarzyszenia Dolnośląska Rodzina Katyńska. Mieszka we Wrocławiu.
[00:00:01] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1927 r. w Kaliszu.
[00:00:12] Przedstawienie rodziców: Stanisławy i Edwarda. Rodzice poznali się podczas studiów w Warszawie, pobrali w 1925 r. Rodzina mieszkała w Kaliszu, gdzie ojciec był dyrektorem i współwłaścicielem fabryki „Ultramaryna” oraz fabryki odlewów żeliwnych. Boh. miała młodszego brata, przed wojną chodziła do szkoły powszechnej, ukończyła ją podczas okupacji na tajnych kompletach.
[00:03:38] Tradycje patriotyczne w rodzinie, ojciec i krewni należeli do POW. Ojciec został zmobilizowany w sierpniu 1939, a matka z dziećmi pojechała do Warszawy. Pierwsze bombardowania stolicy, w jednym z nich zginęła grupa dzieci z ochronki. Spotkanie z żołnierzem z okolic Kalisza. Krótkie spotkanie z ojcem w Warszawie, który niedługo potem dostał się do sowieckiej niewoli.
[00:09:03] Po wojnie boh. chodziła z młodszym bratem do klasy, w tym samym roku zdawali maturę. Brat ukończył architekturę i mieszkał w Krakowie, zginął w wypadku samochodowym, gdy jego córka miała 3 lata.
[00:11:23] Przedwojenne dzieciństwo – rytm życia codziennego, wyjazdy na wakacje w góry. Poczęstunki na kinderbalach, „nagrody” za wyrywane zęby. Niedzielne wyjścia żołnierzy do kościołów i bożnicy. Nastroje przed wojną, wiara w hasła propagandowe. Pożegnanie z ojcem.
[00:16:52] Pierwszą wiadomością była kartka wyrzucona z pociągu przez żołnierza, który wymienia ojca wśród sowieckich jeńców. Kartkę przyniósł do domu kolejarz. Brat ojca, Emil Sztark, został razem z synem Andrzejem aresztowany przez Niemców we Wrocławiu. Obydwaj spędzili wojnę w obozie koncentracyjnym. [+]
[00:20:36] Pobyt w Warszawie podczas oblężenia miasta – jedzenie koniny. Po powrocie do Kalisza rodzina zamieszkała w pożydowskim mieszkaniu – wszechobecne pluskwy. Przymus pracy od 14 roku życia, uliczne łapanki – łapanka podczas mszy w kościele. Boh. początkowo pracowała u rodziny folksdojczy, potem w Zakładach Koncentratów Spożywczych w Winiarach. Właścicielem fabryki był Alfred Nowacki, działacz konspiracji – aresztowanie i rozstrzelanie Nowackiego w masowej egzekucji w lesie koło Skarszewa.
[00:29:15] Boh. pracowała w biurze Zakładów Koncentratów Spożywczych – trudności w pracy z powodu nieznajomości niemieckiego, pomoc słownika. Boh. wdrożyła się do pracy i potem była tłumaczką – osoba personalnego, Ślązaka Grochowiny, który udawał, że nie zna polskiego. Boh. tłumaczyła prośby robotników o wolny dzień – efekty jej pracy. [+]
[00:36:32] Nocne rewizje policji w mieszkaniu, sprawdzanie dokumentów na ulicy. Namawianie boh. i matki, z domu Schneider, do podpisania volkslisty.
[00:42:15] Specyfika pracy w fabryce – do Kalisza jeździły autobusy z zakładu. Kościoły w Kaliszu zostały zamknięte, tylko kościół św. Józefa był otwarty dla Niemców. W jednym z zamkniętych kościołów był magazyn win, znajdował się tam obraz Tycjana, ukryty przez robotników. Po wojnie obraz ukradziono.
[00:45:05] Życie podczas okupacji – żywność na kartki. Opowieści wuja, który pływał przed wojną „Batorym” i twierdził, że można było zamówić dowolną liczbę jajek. W Winiarach była stołówka dla pracowników – rozdzielanie Niemców i Polaków. Rozmowy z szefem o Żydach, jego „żarty”. Zachowanie Niemek pracujących w zakładzie. Incydent z Niemką Makowski i polskim robotnikiem Makowskim.
[00:51:51] Ojciec pojechał na wojnę motocyklem razem z przyjacielem Janem Michalskim. Gdy brano ojca do niewoli, Michalski, który był w cywilnym ubraniu, także dał się zatrzymać i podzielił los ojca. Po otrzymaniu kartki pisanej przez żołnierza matka skontaktowała się z jego żoną. Ojciec nie wiedział, gdzie jest jego żona, więc jedyny list był adresowany do dziadka. Matka pisała do ojca, boh. i brat podpisywali się. Lista ofiar Katynia opublikowana w niemieckiej prasie – ktoś przyniósł gazetę do pracy – reakcja boh. Rodzina nie uwierzyła doniesieniom niemieckich gazet i po wojnie poszukiwano ojca przez Czerwony Krzyż. [+]
[00:58:43] Boh. po wojnie nie mogła mówić, że ojciec zginął w Katyniu. Wedle wersji obowiązującej w PRL za zbrodnię byli odpowiedzialni Niemcy. Gdy powstała Rodzina Katyńska, boh. spotkała kolegę ze studiów, którego ojciec również zginął w Katyniu.
[01:00:17] Boh. po maturze w 1948 r. wyjechała do Poznania, zdała egzamin na medycynę, ale nie została przyjęta. Rozpoczęła naukę w Wyższej Szkole Handlowej we Wrocławiu – wykładowcy z Wilna i Lwowa. Boh. dawała korepetycje i pracowała jako kelnerka, by się utrzymać. Na drugim roku studiów prowadziła ćwiczenia dla studentów pierwszego roku. Boh. pracowała na uczelni oraz w Lotniczych Zakładach Naukowych jako wykładowczyni ekonomiki przedsiębiorstw – trudności z wykładami z dziedziny, której boh. nie znała – pomoc LOT-u. Współczesne spotkania z dawnymi uczniami.
[01:09:18] Matka boh. rozmawiała z wnukami o wojennej przeszłości – dociekliwość wnuczka.
[01:11:20] Wspomnienie śmierci ojca. Boh. była dwukrotnie w Katyniu – wyjazd z harcerzami. Reakcje dzieci Katyńczyków.
[01:16:34] Boh. zgłosiła się do Rodziny Katyńskiej i przez kilka kadencji była w zarządzie stowarzyszenia. Kwesty na pomnik, m.in. podczas zjazdu lekarzy. Relacje między członkami Rodziny Katyńskiej, przyjaźń z Krzysztofem Sosną.
[01:23:45] Boh. prezentuje fotografie ojca w ułańskim mundurze. Na drugiem zdjęciu jest ojciec, jego bracia: Emil i Daniel, Artur Maruszewski (późniejszy wojewoda poznański i wileński) oraz Juliusz Ulrych (minister komunikacji w latach 1935–1939).
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.