Czesław Lewandowski (ur. 1928, Wólka Garwarska), ps. „Bystry”, powstaniec warszawski i har-cerz Szarych Szeregów, więzień KL Stutthof o numerze 79152, pułkownik Ludowego Wojska Polskiego. Pochodzi z robotniczej rodziny, wychowywał się w północnych dzielnicach War-szawy (Bielany, Wawrzyszew, Marymont) – rodzina kilkakrotnie zmieniała miejsce zamieszka-nia ze względu na pracę ojca. Jego ojciec został zamordowany przez Niemców w maju 1940 r. za rzekomy sabotaż, niedługo potem rodzinę opuściła matka, więc Czesław Lewandowski jako najstarszy musiał zająć się młodszym rodzeństwem. Z trudem zdobywał pożywienie, wszyscy wówczas głodowali, aż Rada Główna Opiekuńcza zainteresowała się losem sierot i umieściła wszystkich w domach dziecka. Gdy Czesław Lewandowski po dwóch miesiącach uciekł z sie-rocińca, okazało się, że jego dom rodzinny zajęli już inni ludzie. Dawni koledzy z podwórka wciągnęli go do pracy w konspiracji, wstąpił do Szarych Szeregów, złożył przysięgę. Walczył w powstaniu warszawskim na Marymoncie i Żoliborzu, brał udział w nieudanym szturmie na Dworzec Gdański. Wzięty do niewoli przez Niemców, został wywieziony do KL Stutthof, jako jeden z niewielu przeżył „marsz śmierci”. Po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną leczył się i dochodził do siebie w szpitalu w Lęborku. Wrócił do Warszawy, gdzie zajął pokój w częściowo zburzonej kamienicy na Żoliborzu. Odnalazł także matkę, która przebywała u rodziny niedale-ko Ciechanowa. Dawni znajomi z Szarych Szeregów zaproponowali mu udział w „akcji”, która okazała się napadem na bank. Czesław Lewandowski odmówił udziału, za co dostał podziem-ny wyrok śmierci. Jedynym ratunkiem było wstąpienie do Ludowego Wojska Polskiego – ukończył szkołę podchorążych we Wrocławiu, służył w Braniewie, potem w 1 Batalionie Ochrony Garnizonu Warszawa. Był wykładowcą taktyki na Kursie Oficerów Służb Technicz-nych, potem był zastępcą szefa wydziału szkoleń Wojsk Chemicznych MON. Ukończył Akade-mię Obrony Przeciwchemicznej w Moskwie. Był świadkiem wybuchu jądrowego na poligonie w Kazachstanie. Po powrocie do Polski służył w Warszawskim Okręgu Wojskowym, był wykła-dowcą w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Chemicznych w Krakowie oraz w Akademii Sztabu Generalnego w Rembertowie. W Ludowym Wojsku Polskim dosłużył się stopnia pułkownika. W Ludowym Wojsku Polskim dosłużył się stopnia pułkownika.
more...
less
[00:00:06] W listopadzie 1981 boh. został zwolniony z wojska ze względu na stan zdrowia i przeszedł w stan spoczynku. Zgodnie z sugestią lekarza kupił działkę – uprawa warzyw. Boh. zgłosił się do komitetu dzielnicowego Terenowej Organizacji Partyjnej PZPR i został zastępcą sekretarza, potem sekretarzem na Pradze Północ – struktura i zadania organizacji.
[00:07:14] Zażalenia na działalność władz. Samowola naczelnik dzielnicy, pani Ognik. Członkami komitetu byli w większości byli milicjanci i funkcjonariusze służb specjalnych, rywalizacja między nimi. Zmiany we władzach komitetu, reorganizacja TOP, wsparcie organizacji partyjnych z praskich zakładów pracy.
[00:13:20] Wpływ TOP na spółdzielnie mieszkaniowe, spółdzielnie „Społem” i inne organizacje. Stosunki z milicją i SB.
[00:15:30] Działalność w Spółdzielni Mieszkaniowej „Bródno” – prace w Radzie Nadzorczej. Spółdzielni podlegały cztery osiedla. Wyróżnienia za aktywność społeczną.
[00:20:05] Rozwój Solidarności na terenie Bródna – walka o wpływy w spółdzielni. Solidarność utworzyła swoje zarządy – dwoistość władzy. Walne zgromadzenie wybrało nowy zarząd, którego prezes działał do czasów współczesnych. Remonty i inwestycje – wysokie oceny bródnowskiej spółdzielni.
[00:24:55] Boh. działał w ZBOWiD – wybór do władz centralnych związku. Pomoc socjalna dla członków organizacji. Sytuacja w latach 80.
[00:29:30] Po wprowadzeniu stanu wojennego Komisarz Warszawy zwrócił się do boh. z prośbą o włączenie się w prace grupy operacyjnej – objęcie stanowiska szefa działu mieszkaniowego i administracyjnego miasta. Współpraca z komórkami dzielnicowymi, na których czele stali wojskowi – skargi na działalność poprzednich władz, szybka ścieżka ich załatwiania. Informacje o pustostanach – wiele z nich okazało się lokalami kontaktowymi milicji i SB. Udało się odzyskać kilkaset mieszkań będących w dyspozycji służb, pod warunkiem rozdysponowania wśród ich pracowników. [+]
[00:34:45] Wydawanie przepustek na poruszanie się po godzinie milicyjnej oraz pozwoleń na imprezy masowe. Przepustki dla księży chodzących do domów z sakramentem. Opinia na temat kościelnych procesji i księży-opozycjonistów. [+]
[00:37:55] Sytuacja w sektorze mieszkaniowym – naprawianie błędów władz administracyjnych. Podczas stanu wojennego załatwiono ponad 25 tys. spraw.
[00:39:30] Powstanie PRON, którego sekretarzem został Jaskiernia – opinia na jego temat. Wzmożenie działalności przez komitety partyjne po zakończeniu stanu wojennego – włączenie w zadania PRON. Boh. został wybrany przewodniczącym PRON na Pradze Północ. Zakres działań – nadzór nad władzami administracyjnymi i politycznymi, kłopoty z naczelnik dzielnicy, panią Ognik. Mieszkańcy Warszawy wskazywali miejsca straceń więźniów stalinowskich.
[00:48:30] Przy ulicy Ogińskiego boh. zamieszkał w 1973 r. – mieszkanie jako nagroda za pracę dydaktyczną w Akademii Sztabu Generalnego. Wykup mieszkania od spółdzielni.
[00:52:25] Upadek systemu – sytuacja w początkach lat 90. Boh. stanął na czele grupy, która chciała działać społecznie – utworzenie koła partyjnego nowo powstałej partii SdRP. Na jego czele stanął początkowo płk Drzewiecki, były milicjant. Współpraca z Tonderą, późniejszym naczelnikiem dzielnicy.
[00:56:27] W ZBOWiD boh. pełnił funkcję skarbnika Zarządu Głównego. Po rozpadzie powstało w kraju ponad sto organizacji kombatanckich. Boh. wstąpił do Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, który był spadkobiercą ZBOWiD.
[00:58:38] Pod koniec 1982 r. do boh. zwrócił się płk Nawrocki – propozycja pracy w komórce wojskowej w szpitalu bródnowskim, gdzie boh. zajął się przydziałami mobilizacyjnymi i zapasami – specyfika zadań. Dopuszczenie do spraw niejawnych – powołanie tajnej kancelarii. Prowadzenie wzorcowej placówki. Wysokość wojskowej emerytury i pensja żony, która była kierowniczką działu łączności w Cytadeli. Zmiany po śmierci płk Nawrockiego – nowa pracownica. Działalność Solidarności w szpitalu, rola dyrektora dr Sikorskiego. [+]
[01:09:48] Wzrost znaczenia szpitalnej „Solidarności” – konflikt z dyrektorem. Żądanie, by ujawnić zakres działalności i dokumentację działu kierowanego przez boh. Zainteresowanie zaplombowanymi pomieszczeniami, w których przechowywano materiały mobilizacyjne. Boh. dostał dwa granaty termiczne, którymi miał w razie potrzeby zniszczyć tajną dokumentację. Porządkowanie zasobów mobilizacyjnych po stanie wojennym. Przebudowa ujęcia wody dla szpitala. Zdobycie funduszy na remonty. [+]
[01:18:10] Gazy medyczne w szpitalu – ocena zapotrzebowania na chlor i tlen w sytuacjach nadzwyczajnych. Brak możliwości magazynowania gazów. Po katastrofie w Czernobylu w magazynach przechowywano zapasy jodu dla wszystkich warszawskich szpitali. Remanent paliwa dla agregatu prądotwórczego – brak 20 ton, które ukradli pracownicy. [+]
[01:22:12] Bezskuteczne starania dyrektora Sikorskiego o kredyty na remont szpitala. Odwołanie dyrektora, na którego miejsce przyszła krewna Marszałka Struzika – zmiany w szpitalu w 2004 r. Do działu boh. zatrudniono byłego milicjanta – trudności z wdrożeniem go w prace. Odejście ze szpitala w 2007 r. Boh. zajmował się prowadzeniem wykazu przydziałów mobilizacyjnych – specyfika pracy w szpitalu, w którym większość oddziałów należała do Akademii Medycznej. Zmiany stanu osobowego kadry na oddziałach. Nepotyzm w szpitalu.
[01:29:50] Relacje z dyrektorem szpitala dr Sikorskim, który pozwalał boh. na działalność społeczną w godzinach pracy. Boh. z ramienia PRON organizował spotkania wyborcze przed wyborami w 1989 r. – zwycięstwo Solidarności, zmiany ustrojowe. Kontakt z Wojciechem Jaruzelskim.
[01:33:55] Zmiany zasad dla emerytów wojskowych – obejście zakazu pracy. Unormowanie sytuacji za rządów SLD.
[01:35:40] Działalność na rzecz kombatantów – powołanie Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych jako odpowiedź na zwolnienia w wojsku. Boh. został wybrany do władz związku, który nie chciał się angażować w politykę. Po jakimś czasie do organizacji zgłosiło się wielu oficerów z byłego aparatu politycznego, którzy opanowali Zarząd Główny – upolitycznienie związku.
[01:41:12] Pomoc potrzebującym członkom związku – poszukiwanie środków z powodu braku dotacji, wyprzedaż części nieruchomości po ZBOWiD. Trudności ze sprzedażą budynku w Sandomierzu – zarzuty korupcyjne. Podział funduszy z transakcji. Awans boh. w strukturach związku. Rozszerzenie pojęcia „kombatant”. Obecnie do organizacji należy kilkanaście tysięcy osób.
[01:52:55] Powody odejścia boh. z Zarządu Głównego związku. Pomysły prezesa płk Strzeleckiego – powołanie fundacji, zakres jej działań: wydobywanie ropy i remont statków. Interwencja konserwatora zabytków w sprawie napisu na siedzibie organizacji.
[01:57:15] W pewnym momencie na Pradze działało 13 organizacji kombatanckich. Relacje między nimi. Powstanie Społecznej Rady Kombatanckiej przy Urzędzie Dzielnicowym na Pradze Północ. Przewodniczącym Rady został boh. – zasady działania.
[02:05:30] Najważniejszym zadaniem okazała się pomoc kombatantom w zakresie służby zdrowia – powołanie przychodni kombatanckiej przy Szpitalu Praskim i jej filii przy ul. Litewskiej.
[02:09:28] Organizacja przez Rady Kombatanckie uroczystości państwowych i kombatanckich – spotkania z młodzieżą. Boh. wymyślił „Sztafetę pokoleń” – pierwszą imprezę przygotowano w LO im. Piłsudskiego. Organizacja konkursów historycznych.
02: 14:08 Prośba do konserwatora zabytków o wpisanie na listę zabytków dawnej Centrali Telefonicznej na Pradze jako jedynego miejsca zdobytego i przez trzy dni utrzymanego przez powstańców. Upamiętnienie nazwą ulicy 20 Dywizji Piechoty, która broniła Warszawy w 1939 r. Ufundowanie wielu tablic pamiątkowych.
[02:16:30] Szwedzka firma farmaceutyczna finansowała przez trzy lata badania kombatantów. Awanse weteranów do stopni oficerskich. Organizowanie spotkań świątecznych dla kombatantów.
[02:21:18] Boh. w 2006 r. został wdowcem, potem ożenił się z p. Jadwigą. Zajęcia rehabilitacyjne dla kombatantów. Boh. współpracował z Muzeum w Stutthofie, obecne zajęcia, otrzymane odznaczenia.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.