Bogdan Zdrojewski (ur. 1932, Warszawa) – jego ojciec Leon podczas kampanii wrześniowej trafił do niewoli niemieckiej. Po powrocie zaangażował się w działalność konspiracyjną, do której wciągnął swoich synów. Bogdan Zdrojewski podczas powstania warszawskiego roznosił ulotki, był świadkiem walk na Żoliborzu i w okolicach Dworca Gdańskiego oraz wycofania grupy Mieczysława Niedzielskiego do Kampinosu. Po spaleniu domu rodzina przeniosła się do ciotki, a potem do Świdnicy na Ziemiach Zachodnich. Tam pan Bogdan zaangażował się w konspiracyjną działalność w Ruchu WiN. W 1952 został aresztowany i skazany na 15 lat więzienia. Przez 3,5 roku siedział w pojedynczej celi. Po ponad 9 latach w więzieniach w Świdnicy, Wrocławiu i Rawiczu wyszedł na wolność w 1961 r. W tym samym czasie aresztowano jego ojca, a matka zachorowała na raka, co pokrzyżowało jego plany ucieczki za granicę.
[00:00:17] Ur. 6 października 1932 r. w Warszawie na Żoliborzu, rodzice pochodzili z zaboru niemieckiego. Ojciec (ur. we wsi Murawki k. Działdowa) służbę wojskową odbywał w Warszawie, I Pułk Szwoleżerów dowodzony przez płk. Wieniawę-Długoszewskiego. Był podoficerem, powołany do wojska w 1939 r. jako sanitariusz, dostał się do niewoli w Chełmie. Niemcy namawiali do wstąpienia do Wermachtu i puścili go, wrócił do domu. Właścicielka mieszkania w Warszawie zgłosiła do gestapo, że ojciec ma szablę. Brat Leonard. Wezwanie na gestapo w al. Szucha. [+]
[00:04:10] Ojciec nie zgłosił się na gestapo, należał do ZWZ. Zatrzymanie ojca przez gestapo. Oboje rodzice mówili płynnie po niemiecku. Przesłuchanie z tłumaczem, rewizja w mieszkaniu – gestapowcy nie zauważyli szabli. [+]
[00:08:26] Ojciec wstąpił do ZWZ-AK, był łącznikiem między Kampinosem a Żoliborzem. Należał do „Żywiciela”, dowódcą był pułkownik Mieczysław Niedzielski.
[00:10:29] W czasie powstania warszawskiego boh. widział rozstrzelania warszawiaków po drodze do szkoły. Ojciec „zatrudnił” swoich nieletnich synów (boh. miał 9 lat) do przenoszenia prasy i ulotek w skrytce tornista. Sygnał firanką. Akcja roznoszenia ulotek, kocioł. Pierwsze zetknięcie z Niemcami, pobicie. Mieszkanie u matki Cybisa na Placówce. [+]
[00:16:31] Zabranie na gestapo w al. Szucha, przesłuchanie. Wybuch powstania warszawskiego, flagi w oknach, wszyscy się cieszyli. Dowódcą [tłumienia] powstania był Erich von dem Bach-Zelewski, stacjonował w Sochaczewie. Życie „normalnie” się toczyło, działały sądy, sklepy, poczta, odbywały się śluby, pogrzeby, chrzciny – na styku armii Czerwonej i niemieckiej. Aresztowania powstańców przez Rosjan na Pradze. Dywizja Kościuszkowska nie radziła sobie w mieście.
[00:20:57] Walki na Żoliborzu w przeddzień powstania, wycofanie się „Żywiciela” do Kampinosu. Dowódcy odziałów leśnych: „Szymon”, „Okoń”. Wojsko węgierskie nie chciało walczyć przeciw Polakom, nie zatrzymywali powstańców. [+] Powrót „Żywiciela” na Żoliborz. W Instytucie Sportu (AWF) stacjonowało lotnictwo, dużo wojska niemieckiego na Żoliborzu.
[00:22:52] Opanowanie węzła kolejowego, walki na Dworcu Gdańskim, „Gruba Berta”. Brak łączności z centralą AK w Warszawie, przechodzenie kanałami. Utrudnienia dla samolotów z pomocą powstańcom z Włoch. Rosjanie weszli do zrujnowanej przez Niemców Warszawy. Wysiedlanie warszawiaków z miasta.
[00:25:30] W Pruszkowie ucieczka rodziny do Łubca w Puszczy Kampinoskiej, było tam wielu niedobitków partyzantów. Śmierć mjr. „Okonia”. Wyłapywanie partyzantów przez własowców.
[00:27:58] Powrót furmanką do Warszawy, dobytek w węzełku. Przejazd radzieckim samochodem. Rosyjscy złodzieje. [+]
[00:31:15] Miotacze ognia, mieszkanie w Warszawie było całkowicie spalone. Zamieszkanie u ciotki na Placówce, ogród Cybisa. Wuj-kominiarz wyjechał do Świdnicy i tam ściągnął rodzinę boh.
[00:32:40] Życie w Świdnicy, szkoła naprzeciwko więzienia przy ul. Trybunalskiej, druga przy ul. Kościelnej. Szkoła średnia, ZMP, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Dyrektor szkoły Speidel wciągnął boh. do organizacji WiN. Porucznik Stefan Nagórko z Białostoczczyzny, przyjaciel ojca.
[00:36:11] Stworzenie przez boh. siatki młodzieżowych organizacji konspiracyjnych. Przysięga. Ostrzeżenia w razie wpadki – nieprzydatne w czasie bezwzględnych przesłuchań prowadzonych przez funkcjonariuszy po „kujbyszewskiej szkole”. Specjalne zadanie: obserwacja jednostki radzieckiej, spisywanie ubeków, milicjantów, rozwieszanie ulotek, obserwacja działań, ubezpieczania zebrań organizacyjnych.
[00:39:31] Otrzymanie pistoletu na czas wyjazdu do Warszawy. Parabellum 9 wymieniona na pistolet TT. Kuzyn Urbański z Placówki. Broń schowana pod kanapą odkryta przez mamę. Dokumenty konspiracyjne schowane pod psią budą, znalezione przez wuja. Nocna rewizja w domu ciotki, aresztowanie kuzyna, a później boh. Areszt w Pałacu Mostowskich.
[00:46:15] Raporty przekazywane do Wrocławia z ramienia WiN, pisanie anonimów, „paszkwili”. Organizacja „Szturmówka” zamiast „Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość”. WiN i NSZ powiązane z rządem londyńskim.
[00:48:21] Aresztowanie 22 kwietnia 1952 roku, Pałac Mostowskich w Warszawie. Przesłuchanie, tortury, karcer. Metody przesłuchiwań. Kobieta przesłuchująca – złamana klatka piersiowa. Spanie na sienniku na podłodze. Na przesłuchaniu pokazano boh. jego broń.
[00:53:51] Aresztowanie kolegów w Świdnicy podczas zakupu broni (Ruta, Famurski). Podróż w kajdankach do Wrocławia. Dworzec Warszawa Główna przy Towarowej, uzbrojona obstawa. Kontrola biletów. We Wrocławiu pojedyncza cela z siennikiem na podłodze w budynku WUBP przy Podwalu.
[00:58:15] Pierwsze dni i noce w celi bez jedzenia i picia. Rozmowa z klawiszem. Słone śledzie – prowokacja klawisza. [++]
[01:03:32] Pobicie i skopanie w celi – zlizywanie krwi z podłogi. Przewiezienie do aresztu w Świdnicy. Wyposażenie celi, grzebień do włosów z gwoździ z butów, rany na głowie do dziś.
[01:05:45] Porozumiewanie się z kolegami w więzieniu. Przesłuchania, karcer. Kolejna prowokacja ze śledziami.
[01:09:13] Amnestia 22 lipca – po 4 miesiącach przeniesiony do Wrocławia. Śledczy Wieczorek: nieludzkie traktowanie, poniżanie, tortury. Kapitan NSZ Mazanek. Krwawiące stopy. [++]
[01:13:25] Nocna egzekucja. [++]
[01:15:48] 4 dni w karcerze nago na betonie, bez snu i jedzenia. Mała cela bez okna, bez łóżka. Siedział na kromce chleba. Buraczki z ziemią. Po 3 dniach głodówki zaczął majaczyć, stracił przytomność. Wyszedł do zwykłej celi po 6 dniach. [++]
[01:23:48] Dowódcą aresztu był kapitan z AK. Głodówka po powrocie, żądanie widzenia z prokuratorem. Zabranie sienników i pościeli, spanie więźniów na betonie – prowokacja klawiszy, żeby skłócić więźniów. [+]
[01:28:20] Spotkanie z prokuratorem, namawianie na współpracę. Zmiana więzienia przy ul. Sądowej. Współwięzień z organizacji „Kowalik” z Trzebnicy. Papieros przypalany watoliną. Podpowiedź, jak można wyjść z więzienia.
01: 35:07 Prowokacja podczas rozprawy sądowej, wyrok 15 lat więzienia, najwięcej z całej grupy.
[01:36:49] Wywiezienie z Sądowej na ul. Kleczkowską. Spotkanie z bratem na spacerniaku – za powitanie karcer. Kotlety dla ubeków trzymane w karcerze. Namawianie do zdrady przez prokuratora.
[01:41:00] Kategoria więźnia A1. Przeniesienie do Rawicza, odseparowanie, siedział w pojedynkę. Konwojenci z KBW. Artykuł nr 86 kodeksu (organizacja). Odsiadka w pojedynczej celi, bez książki, bez gazety przez 3,5 roku. Sposoby na wytrwanie: rozszyfrowywał inicjały na ścianie, hodował pająka. [+]
[01:44:08] Udawał, że jest analfabetą, nauka pisania w więziennej szkole przez tydzień. Kolejny karcer.
[01:47:11] Zawroty głowy, wizyta u lekarza, mjr Janke, myśli samobójcze. Śmierć współwięźnia. [+]
[01:51:49] Współwięzień, kelner z Łodzi, mobilizował do pomagania chorym.
[01:53:35] Po 2 tygodniach w szpitalu został przeniesiony do celi chorych, gdzie było 40 osób.
[01:56:00] Dr Mróz, lekarz z oddziału kpt. „Huzara” (wyrok 15 lat). Symulowanie choroby płuc. List do rodziców, amerykańskie lekarstwo Remifon przesłane przez rodziców. Odmowa władz więzienia podawania leku. Rozmowa z lekarzem, metody leczenia chorób płuc, walka o lekarstwo.
[02:01:24] Lekarz więzienny wystąpił o przerwę w odbywaniu kary. Ubecka komisja weryfikacyjna, mimo pozytywnego orzeczenia boh. nie dostał zwolnienia. Wezwania do więzień we Wrocławiu, Wronek, Strzelec Opolskich. Wniosek prokuratury wojskowej o rewizję wyroku (do 8 lat).
[02:05:22] Zwolnienie z więzienia w Strzelcah Opolskich, rozmowa z adwokatem Polaczkiem z Opola, ostrzeżenie. Do tej pory nie wiadomo, kto pomógł wyjść na wolność.
[02:08:07] Spotkanie z profesorem, który docenił niezłomną postawę boh. Odmowa współpracy z UB.
[02:09:50] Konieczność meldowania sie na komendzie, zakaz wyjazdu. Wyjazd motorem do kolegi z więzienia do Skopaczewa [Rozkopaczewa?]. Spotkanie przy wódce. Najście ubeków w domu, obowiązek meldunkowy. Zniszczenie zboża. Kolega Józef Janczarek, porucznik z NSZ, schował broń, pisał do boh. listy z więzienia.
[02:14:38] Janczarek rozbroił milicjantów na komendzie i zamknął ich za kratkami. [+]. Poszukiwanie Janczarka.
[02:16:18] List od Janczarka. Najście ubeków w domu boh. Zamiana mieszkania, remont. Przyjście milicjantów, namawianie do współpracy. Zatrzymanie na 3 godziny.
[02:21:42] Po wypuszczeniu boh. z więzienia zatrzymano ojca „za to, że wychował synów bandytów”, matka zachorowała na raka przewodu pokarmowego. Koledzy namawiali boh. do wyjazdu z kraju.
[00:02:10] Wezwanie do Dzierżoniowia. Spotkanie z kolegami, którzy zamierzali uciec na Zachód przez zieloną granicę z bronią. Został ze względu na matkę. Koledzy przeszli na Zachód.
[02:25:20] Rozmowa na komendzie MO, ultimatum – nie musiał się potem meldować.
[02:26:38] Aresztowanie wiosną 1952, rozprawa na początku stycznia 1953, śledztwo trwało 7 miesięcy. Proces bez publiczności, na rozprawie była tylko matka. Był głównym oskarżonym. Tylko jeden (nauczyciel) był zdrajcą, jego zeznania były obciążające, załamał się.
[02:30:15] Kierowca taksówki był członkiem WiN z Wrocławia, współpracował z UB i za to został zabity. Boh. oddał swój pistolet TT koledze, który miał wykonać wyrok, był obecny podczas egzekucji.
[02:34:30] Taksówkarz też miał broń, egzekucja w polu.
. [02:34:30] Ubek z Wrocławia, na którym też mieli wykonać wyrok za znęcanie się nad więźniami, uciekł. Kobiety przeszkodziły w egzekucji. Postrzelenie kolegi przez ubeka. [+]
[02:40:10] Zwolniony z więzienia w 1961 r. po odsiedzeniu 9 lat, 2 miesiący i 8 dni. Wolny poczuł się dopiero po 1989 roku.
[02:41:48] Na całe życie został mu uraz po jedzeniu śledzi w więzieniu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.