Ks. Tadeusz Żurawski (ur. 1935, Polanówka) spędził dzieciństwo na Wołyniu, gdzie jego rodzina osiedliła się po I wojnie światowej. Rodzice prowadzili sklep kolonialny. W 1940 roku ojciec został aresztowany przez NKWD i zesłany na Sybir, potem dołączył do Armii Andersa i po wojnie osiadł w Anglii – syn Tadeusz spotkał się z ojcem dopiero po 25 latach. W marcu 1943 roku rodzina, dzięki ostrzeżeniu przez znajomego Ukraińca, uciekła przed atakiem nacjonalistów ukraińskich. Dotarli do niemieckiego obozu przejściowego w Łucku, a po zakończeniu wojny wyjechali do Nowego Tomyśla. W 1953 roku Tadeusz Żurawski złożył śluby zakonne, a 10 lat później przyjął święcenia kapłańskie. Już jako salezjanin zainteresował się robieniem witraży, które wykonuje od blisko 60 lat – najpierw w pracowni witraży w Lutomiersku, a obecnie w kościele św. Teresy i Jana Bosko w Łodzi. W czasie PRL był nękany przez bezpiekę, proponowano mu funkcję tajnego współpracownika, szantażowano zgodą na wyjazd do Londynu na spotkanie z ojcem.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. w Polanówce-Kolonii.
[00:02:30] Rodzice przyjechali na Wołyń z okolic Częstochowy w 1922 r. – zakup ziemi w parafii Derażne od dziedzica Rusieckiego. Początki gospodarowania na kolonii wsi Polanówka, we wsi mieszkali Polacy oraz Ukraińcy. W latach 30. wybudowano we wsi szkołę.
[00:05:45] W 1938 r. ojciec budował dom. W tym samym roku zmarł brat boh. – jego trumna przed domem. W sierpniu 1939 we wsi obozowali harcerze.
[00:08:30] Przemarsz na zachód wojsk sowieckich we wrześniu 1939 r. – reakcja rodziców. Przed wojną rodzice prowadzili sklep, ale zamknęli go i podczas okupacji odsprzedawali towary. Sąsiedzi Wieczerzakowie urządzali w domu darcie pierza – podczas zabawy w chowanego boh. wszedł pod suknię jednej z kobiet.
[00:15:00] W maju 1940 ojciec został aresztowany i przewieziony do więzienia na plebanii w Derażnem. W czerwcu boh. widział przez okno skatowanego ojca, ponownie zobaczył go po 25 latach. Ojciec przebywał w więzieniu w Kijowie, zimą wywieziono go na Syberię – wysyłanie paczek przez matkę.
[00:20:00] Ojciec po wojnie mieszkał w Anglii – wypytywanie o ojca przez funkcjonariuszy SB. Babcia boh. została deportowana w lutym 1940. Powody wywiezienia ojca. Zachowanie Żydów podczas sowieckiej okupacji, jeden z nich spisał listę Polaków do wywózki. Los Żydów podczas niemieckiej okupacji.
[00:25:55] Rozkwit nacjonalizmu ukraińskiego podczas okupacji. Zamordowanie Żydów z Derażnego przez Niemców i ukraińskich nacjonalistów.
[00:28:00] Ojciec przed wojną służył w kawalerii. Rodzice prowadzili we wsi sklep kolonialny – boh. wynosił ukradkiem czekoladki koleżankom Ukrainkom. Stosunki z sąsiadami Ukraińcami, jeden z nich wrócił z Ameryki i pomagał Polakom budować szkołę.
[00:31:35] Jeden z Ukraińców ostrzegł matkę przed napadem. W 1942 r. boh. poszedł do ukraińskiej szkoły – wzrost napięcia między Polakami a Ukraińcami. W marcu 1943 pod dom przyszło trzech Ukraińców – jednemu z nich udało się ostrzec rodzinę. Decyzja matki o ucieczce. [+]
[00:36:34] Brat urodził się w lutym 1939 r. Ucieczka z domu – matka pakując się dała boh. krzyż i Pismo Święte. Droga przez pola do sołtysa – łuny pożarów. Sołtys Grzyb z rodziną wyjeżdżał ze wsi i boh. z bratem zostali zabrani na wóz – przejazd przez pola do sąsiada Ukraińca, który powiedział, że zatrzymali się u niego nacjonaliści z Kołek. Uciekinierzy zostali ukryci w domu – wspólny nocleg z banderowcami. [+]
[00:46:46] Dalsza droga polnymi drogami.
[00:47:25] Zachowanie dzieci podczas noclegu z banderowcami. Matka dołączyła w ucieczce do rodziny sołtysa Grzyba. Ukraiński gospodarz dał jedzenie na drogę.
[00:52:30] Droga w kierunku Janowej Doliny – nocleg w polskim domu nad brzegiem Horynia, gdzie była większa grupa uciekinierów. Kolejny nocleg we wsi Półbieda, gdzie sołtys Grzyb miał rodzinę – ucieczka do lasu po ostrzeżeniu przez Ukraińca – atak banderowców, rola krzyża trzymanego przez boh. Dwie furmanki zdołały dotrzeć do lasu. Pozostałych Polaków zamordowano. [+]
[01:06:45] Ucieczka Polaków z Półbiedy podczas ataku ukraińskich nacjonalistów – mordowanie uciekinierów, rola krzyża. Dwie furmanki dojechały do lasu, banderowcy zajęli się rabowaniem pozostałych furmanek. [+]
[01:13:28] Dojazd do leśniczówki, gdzie matka spotkała dwóch szwagrów z rodzinami – dalsza ucieczka. Obydwaj stryjowie zostali zamordowani. [+]
[01:22:05] Decyzja o ucieczce do Łucka – przyjazd do Cumania, gdzie stacjonowali Niemcy. Ukraińscy nacjonaliści pracowali w policji zorganizowanej przez Niemców. Współczesna podróż na Ukrainę – wizyta w Polanówce, zmiany w okolicy – ślady po wiosce na zdjęciach satelitarnych. Po wojnie ziemie wsi zostały zabrane przez kołchoz.
[01:32:06] W Łucku rodzina trafiła do obozu na terenie klasztoru. Wspomnienie ostatniego spotkania z ojcem w Derażnem.
[01:35:48] Rodziny polsko-ukraińskie w czasie rzezi na Wołyniu. Stosunki na Wołyniu od XXV w. – rys historyczny. Walki Ukraińców o niepodległość na przestrzeni wieków. Powstanie OUN, działalność Bandery i UPA – nacjonalistyczna ideologia u podstaw rzezi na Wołyniu. Rodzina kuzynki została ostrzeżona przez ukraińskiego sąsiada. Mordowanie dzieci i księży.
[01:46:42] Atak banderowców na gospodarstwo stryjecznego brata ojca Stanisława Żurawskiego – okoliczności jego śmierci. Stryj z rodziną został zamordowany w lesie podczas ucieczki. Polskie cmentarze na Ukrainie – stan współczesny – przywożenie na cmentarze worków z kośćmi zbieranymi na polach, w lasach. Uroczystości na cmentarzu w Derażnem.
[01:54:44] Traumatyczne zdarzenia na łące koło wsi Półbieda – rzeź uciekających Polaków. Podczas dalszej ucieczki boh. słyszał krzyki mordowanej rodziny ojca, która oddaliła się od grupy. [+]
[01:57:10] Z obozu w Łucku Niemcy wozili Polaków do pracy w okolicznych gospodarstwach. Pewnego dnia boh. nie zmieścił się do ciężarówki, a kuzyn Mietek, który pojechał do pracy został zamordowany. [+]
[02:02:38] Wpływ ideologii nacjonalistycznej na ukraiński naród. Boh. odwiedził współcześnie Ukrainę i w Czortkowie rozmawiał z ojcem znajomego o doświadczeniach roku 1943 – powody, dla których mężczyzna nie opowiadał nikomu wcześniej o przeżyciach z czasów wojny – współczesny szowinizm ukraiński.
[02:08:45] W Łucku rodzina znalazła się w obozie przejściowym na terenie klasztoru. Selekcja na roboty do Niemiec – wyżywienie w obozie, szukanie chleba na śmietniku. Warunki bytowe w obozie, w którym rodzina była do wyzwolenia w lutym 1944 r.
[02:17:20] Wkroczenie Rosjan do miasta – rodzina zamieszkała w zburzonym domu. Bombardowanie miasta przez Niemców – fabryczny sabotaż pocisku, który się nie rozerwał. Pierwsza Wigilia po wyzwoleniu – zdarzenie z Ukraińcami.
[02:24:37] Po wyzwoleniu matka handlowała bułkami, a boh. papierosami i gazetami. Zdarzenie z Ukraińcem, który chciał namówić boh., by sprzedawał gazety w ukraińskiej części miasta. [+]
[02:28:55] Podczas kąpieli w Styrze Ukrainiec pomógł boh., który zaczynał się topić.
[02:32:28] Rodzina matki osiedliła się na Wołyniu w latach 20. – pierwsza zima w ziemiance.
[02:36:20] Repatriacja z Wołynia – 5 kwietnia rodzina przyjechała do Nowego Tomyśla. Warunki podczas podróży do Polski. Rodzina zamieszkała w baraku, w którym wcześniej był niemiecki szpital – przeprowadzka do miasta. Do rodziny dołączył wuj, który wrócił z wojny – jego opowieści o działalności w partyzantce.
[02:39:10] W latach 50. boh. był namawiany przez Urząd Bezpieczeństwa do zostania tajnym współpracownikiem. Matka i brat pojechali do ojca w Anglii, ale boh. nie mógł wyjechać. Rozmowy z milicjantami. Boh. pojechał do Anglii dopiero w 1965 r. [+]
[02:45:30] Zmiany na Wołyniu w 1942 r. – ukraińska szkoła.
[02:46:20] Matka i brat wyjechali do Anglii w 1957 r., ale boh. nie dostał paszportu – warunki uzyskania zgody na wyjazd. Wybór drogi życiowej.
[02:49:55] Ojciec przeszedł szlak bojowy z Armią Andersa. Po zakończeniu wojny zamieszkał w Anglii – nawiązanie korespondencji. Ojciec pracował w biurze fabryki i przysyłał rodzinie paczki. Spotkanie po 25 latach. Ojciec bał się przyjeżdżać do komunistycznej Polski. Podczas wizyty w 1991 chciał się spotkać z młodzieżą szkolną i opowiedzieć swoje losy, ale żaden dyrektor szkoły nie był tym zainteresowany. Zgoda na wyjazd boh. w 1965 r.
[02:58:50] Powojenne przejawy wołyńskiej traumy. Ograniczenia życia w komunie, przemilczanie bolesnych tematów.
[03:01:05] Matka zmieniła o rok datę urodzenia boh., by dostawać paczki z UNRRA.
[03:04:15] Ukrainiec, który ostrzegł rodzinę w Polanówce miał na imię Josip. Uciekinierzy nocowali w gospodarstwie rodziny Kozłów. Ojciec napisał wspomnienia z Syberii.
[03:06:28] Boh. był na Ukrainie i odwiedził rodzinne strony – kołchozowe pola w miejscu wsi. Spotkanie z rodziną Kozłów, którzy pamiętali rodziców boh. Drażliwe tematy na Ukrainie – pomnik Polaków pomordowanych w Janowej Dolinie. Współczesny nacjonalizm ukraiński. Spotkanie z siostrą Josipa i wyjazd do Cumania.
[03:17:40] Boh. chodził do ukraińskiej szkoły – zakaz mówienia po polsku. Nauczycielki rozmawiały ze sobą po polsku, ale z dziećmi po ukraińsku. Pierwsze wypadki mordowania Polaków w 1942 r.
[03:20:00] Powody zgromadzenia Żydów na rynku – masowa egzekucja. Ojciec przed wojną współpracował z żydowskimi hurtownikami.
[03:23:53] Po wyzwoleniu Łucka rodzina zajmował się handlem. Wizyta Wandy Wasilewskiej. Nastawienie Polaków do wyjazdu do Polski – decyzja matki o repatriacji, przyjazd wiosną do Nowego Tomyśla.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.