Sołtan Roman

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0329

1 grudnia 2018, Klimczyce

2:29

Roman Apolinary Sołtan (ur. 1927, Klimczyce) wychował się w gospodarstwie, które po wrześniu 1939 znalazło się nad granicą niemiecko-radziecką. Opowiada o okupacji niemieckiej, ataku wojsk niemieckich na Związek Radziecki w czerwcu 1941, działalności partyzantki w okresie wojny i w pierwszych latach powojennych oraz losach swojej rodziny.

[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1927 r.
[00:00:30] Boh. chodził do szkoły w Bindudze – spotkanie z watahą psów, które go zaatakowały. Ojciec przerwał młockę i zastrzelił dwa psy, ale okazało się, że należały do sąsiada-myśliwego.
[00:10:24] Rodzina pochodziła z Kaniuk koło Włodawy, w 1905 r. przeprowadzono się do Klimczyc.
[00:12:22] 1 września 1939 r. – przelot samolotu nad domem, odgłosy strzałów, wiadomość o wybuchu wojny nadana przez radio. Zbombardowanie mostu kolejowego na Bugu.
[00:16:16] Ojciec zastrzelił dwa psy i ich właściciel obraził się.
[00:16:54] Zaskoczenie z powodu wybuchu wojny.
[00:18:56] Ojciec miał prom i przewoził ludzi przez Bug. Do rodziny przyjechała z Brześcia nad Bugiem kuzynka z córką. Boh. z trójką rodzeństwa i kuzynką ulepił bałwana, którego nazwano Hitler – przyjazd Niemców, którzy na szczęście nie zobaczyli napisu koło bałwana.
[00:30:08] Ciotka Irena uczyła dzieci w domu. Gdy jej mąż wrócił z wojny, wyjechała do Sarnak. W wielu domach we wsi mieszkali uciekinierzy. Zorganizowanie nauki dla dzieci – przyjazd nauczyciela z Krakowa, który uczył boh. do wyzwolenia. Nauczyciel, Zaręba, rozmawiał z matką o religii. Po wyzwoleniu zniknął, potem okazało się, że był Żydem i wstąpił do wojska. Brat rozpoczął studia w Krakowie i spotkał Zarębę.
[00:42:36] Granica między Związkiem Radzieckim są Rzeszą na Bugu – łamanie przez dzieci zakazu kąpieli – złapanie przez straż graniczną, wyrywanie pokrzyw za karę. [+]
[00:45:22] Przed atakiem Niemiec na Związek Radziecki w domu stacjonowali młodzi niemieccy żołnierze, przygotowania do wojny. Ukrycie samochodu ciężarowego i działa w stodole, przygotowywanie łączności, stanowisko obserwacyjne na czubku lipy. Kontrola gotowości jednostek przez oficerów sztabu, wśród których był Göring – z lornety ustawionej przed domem oglądano tereny za Bugiem. Niemieccy żołnierze pomagali w gospodarstwie.
[01:03:15] Sowieci budowali bunkry za rzeką, widać było kilkadziesiąt obiektów, ale nie wszystkie były ukończone – maskowanie sztucznymi drzewami. Radziecki patrol zobaczył działo na podwórku przed domem – reakcja żołnierzy. [+]
[01:06:36] Rosjanie nocami przywozili materiały budowlane, atmosfera przed wybuchem wojny. Białorusini szmuglowali towary przez granicę – dostarczanie informacji. Nastroje wśród niemieckich żołnierzy.
[01:14:52] Przewiezienie rzeczy i części zwierząt do sąsiadów, którzy mieszkali w miejscu oddalonym od Bugu. Matka z dziećmi wyjechała w piątek, w sobotę przyjechał ojciec, w niedzielę Niemcy napadli na Związek Radziecki – przeloty samolotów, huk bombardowań.
[01:20:52] Zaskoczenie Armii Czerwonej, działalność dywersji wpływająca na gotowość bojową czerwonoarmistów. Błyskawiczne przemieszczenie się Wehrmachtu – cisza po przejściu frontu. Powrót do domu, w którym na stole leżała zaszlachtowana świnia, gospodarstwo zostało okradzione przez sąsiadów. [+]
[01:24:39] Czerwonoarmiści zabrali licencjonowaną klacz, a zostawili swoją chabetę, którą nazwano „Bolszewikiem” i odkarmiono – charakter konia.
[01:26:08] Refleksja na temat końca wojny, kiedy działali partyzanci i bandyci. Koniec wojny oficjalnie i w rzeczywistości.
[01:30:20] W okolicy działała partyzantka. Rodzice byli zaangażowani w działalność konspiracyjną, ale ukrywali wiele spraw przed dziećmi.
[01:34:25] Opór społeczny po II wojnie światowej – refleksje boh.
[01:39:05] Ojciec po wojnie był szykanowany jako kułak, rozważania na temat nierówności społecznych.
[01:42:38] Kuzyni, rodzina Łopatniuków, mieli dużo ziemi, po wojnie majątek rozparcelowano. Donosy mieszkańców wsi.
[01:46:55] Rozważania na temat partyzantki i postępowania władz po II wojnie światowej. W okolicy działały oddziały „Młota”, „Łupaszki” – kontakty rodziny z partyzantami. Opinia na temat ich działalności.
[01:50:36] Przed wojną w Sarnakach mieszkało wielu Żydów. Jeden z nich, Szyja, był właścicielem gręplarni – nasłanie UB na konkurenta w interesach. Jeden z milicjantów został ranny i przybiegł do ojca, który ukrył go na strychu – znalezienie i zabicie uciekiniera. Działalność „Młota” z Mężenina, przedwojennego sierżanta.
[02:00:13] Ojciec dwa razy siedział w więzieniu. Brat Zbigniew, uczeń liceum, też został aresztowany i skazano go na 3 lata więzienia. Udział młodzieży w partyzantce. Tajne nauczanie podczas okupacji, żydowski nauczyciel był studentem Politechniki. Dręczenie brata w areszcie.
[02:04:52] Działalność powojennej partyzantki i „Młota”.
[02:06:19] Ojciec siedział w siedleckim więzieniu za pomoc partyzantom. Ojciec był myśliwym, w 1939 r. zdał broń, ale nie miał na to dokumentów.
[02:11:00] Traktowanie ojca w więzieniu. Konspiracyjna działalność mieszkańców Klimczyc. We wsi przechowano Żydówkę. Kontakty stryja Stanisława, właściciela restauracji, z partyzantami i gestapo – pomoc osobom aresztowanym przez Niemców.
[02:16:03] Partyzantka w okolicach Klimczyc, życie partyzantów.
[02:17:52] Boh. nie wie, za co ojciec był drugi raz aresztowany. Ojca, pobitego w areszcie, uratował od śmierci Rosjanin. Powojenna partyzantka – trudy życia w lesie. Przedstawienie rodzeństwa.
[02:23:50] Pytanie dziadka o Stalina – dopowiedzenie żony zza kadru. Boh. zastanawia się, czy nie powiedział czegoś obciążającego. Podsumowanie Igi Łapińskiej. Grób młodego Niemca zastrzelonego przez radzieckich partyzantów w 1944 r.
więcej...
mniej

Łapińska Iga

FREITAG Iga Łapińska

Instytut Pileckiego

Film