Irena Bartoszewska z d. Mesak (ur. 1940, Łany, obecna Ukraina) – jej ojciec został przez Sowietów zesłany na roboty do Czelabińska, wrócił przed końcem wojny. Po wojnie rodzina została na terenach wcielonych do Związku Sowieckiego. Pani Irena opowiada o życiu na sowieckiej Ukrainie. Jest osobą głęboko wierzącą, jej opowieść skupia się na tematyce wiary, religii i instytucji Kościoła katolickiego oraz na osobie jej męża, który był pomocnikiem lokalnych księży i pomagał im w posłudze kapłańskiej. W opowieści pojawia się wątek relacji księży katolickich z grekokatolickimi na Zakarpaciu, a także zmian podczas „pierestrojki” i po rozpadzie ZSRR.
00:00:10 W dniu urodzenia bohaterki ojciec pojechał ze znajomym po drzewo do lasu, a ponieważ panowały wielkie mrozy, odmrozili sobie kończyny. Znajomy zmarł, a ojciec boh. stracił palce u rąk i nóg.
00:02:20 Trwała wojna. Rodzice byli rolnikami. Jak ojciec wydobrzał, został w 1942 r. zabrany do wojska radzieckiego na roboty w Czelabińsku, gdzie przebywał do 1943/44 r., wrócił „głodny i zmarznięty”.
00:04:00 W 1944 r. urodziła się siostra boh. Z nadejściem Rosjan zaczęły powstawać kołchozy i w 1949 rodzice rozpoczęli w nich pracę. W 1944 r. Niemcy uciekali pod naporem Rosjan - doszło do walki powietrznej nad głowami boh. i jej cioci, które pracowały w polu.
00:05:00 Chroniąc się w zbożu, boh. stanęła na sierp. Ciocia, która była gospodynią u ks. Henryka Zawady, zaniosła okaleczoną boh. do domu Marii Mesak, babci boh. Był tam stryj boh. i ksiądz Zawada, który się tam schronił - był to okres nacjonalizmu [ukraińskiego].
00:08:45 Jako 3-4 letnie dziecko, boh. chodziła po wsi i prosiła sąsiadów o mleko. Któregoś razu doszła aż na plebanię i matka nie mogła jej znaleźć. Zabawy boh. z księdzem.
00:12:30 Boh. poszła do 7-klasowej szkoły podstawowej, a następnie do technikum, którego nie ukończyła. Szkoła była polsko-ukraińska i nauczyciele nikogo nie dyskryminowali. Między dziećmi „było różnie”. Pionierzy i komsomolcy.
00:14:30 Po spacerze boh. z panią-pionierką dzieci w klasie długo nie chciały z nią rozmawiać - uznały, ze ich zdradziła zadając się z pionierami. Solidarność między dziećmi.
00:16:00 Lidia Fiedorowna uczyła ukraińskiego, Maria Nachajliewna matematyki. Nauczyciele starali się nie tworzyć podziałów między dziećmi, również na tle religijnym. Reakcja dzieci na informację o pochodzeniu człowieka od małpy.
00:17:30 W 1953 r. zmarł ks. Zawada. Na pogrzeb przyjechał ze Lwowa ks. Kiernicki i wielu innych. Boh. bardzo przeżyła pogrzeb. Kościół ks. Zawady był zawsze otwarty, po jego śmierci ks. Kiernicki przyjeżdżał do wsi boh. na mszę.
00:20:00 Jak ks. nie mógł przyjechać, mieszkańcy zamiast mszy spotykali się w kościele.
00:21:30 Męża Kazimierza Bartoszewskiego boh. znała z kościoła i „od zawsze”. Jak był pobór do wojska, boh. dała mu na drogę obrazek ze św. Teresą, modlił się do niego w koszarach. Przez dwa lata był szoferem dowódcy jednostki, a potem gen. Malinowskiego.
00:25:00 Mąż służył na dalekim wschodzie. Trafił z dowódcą do domu staruszka, który mieszkał w jednym pomieszczeniu ze zwierzętami. Kazimierz przywitał go słowami „Niech będzie pochwalony…”, staruszek odrzekł, że czekał na te słowa, aby móc umrzeć. [+]
00:27:00 Po powrocie z wojska Kazimierz i boh. zaczęli ze sobą chodzić, w 1960 r. wzięli ślub. W 1957 r. z łagrów wrócił jezuita, ojciec Ludwik Seweryn. Odprawiał tajne msze w Polnie, potem oficjalne w Szczercu, został duchowym ojcem młodej pary.
00:28:40 Ślub boh. i Kazimierza odbył się łącznie ze ślubem jego siostry Marysi ze Stanisławem Kaśków. Ceremonia zaślubin. Ojciec Seweryn radził im, żeby nie mieszkali w domach pochodzenia, ale niezależnie. Boh. z mężem zamieszkali u babci Owszańskiej.
00:30:30 Ślub miał miejsce 28 sierpnia 1960 r. W następnym roku Kazimierz pomagał ojcu Sewerynowi w posłudze, która obejmowała teren: Szczerc - Lwów - Gródek Jagielloński – Stryj – Żydaczów - Bóbrka.
00:32:30 Mąż boh. z ojcem Sewerynem jeździli między parafiami motocyklem przez okres 3 lat. Boh. spodziewała sią najstarszej córki, Teresy. Znaleźli domek z dziurawym dachem, w którym mieszkała już babcia Helena Drabinowa. W tym domku małżeństwo zamieszkało.
00:34:30 Stryj Kazimierza, Jaśko, zrobił remont domku. Urodziny córki Teresy, potem urodziła się Maria i Andrzej. Babcia Drabinowa nie miała dzieci i bardzo dogadzała boh. Kazimierz robił remonty.
00:37:00 Domek był z gliny i zimą zawaliła się w nim ściana. Naprawa domku. Dwa lata po pierwszym dziecku urodziła się Maryla, a trzy lata po niej – syn Andrzej. Bracia męża nie mieli synów.
00:39:00 Mąż był związany z kościołem i ojcem Sewerynem. Rodzina poznała doktora Mosilka, uczonego, który stał się przyjacielem rodziny i otrzymał święcenia kapłańskie. Został ojcem chrzestnym Teresy, jej chrzestną była Helena Drabinowa.
00:41:15 Boh. wychowywała dzieci, a mąż pracował jako inżynier mechanik w fabryce nart. Poza pracą pomagał księżom. Któregoś dnia dr Mosilk spóźnił się na pociąg i poprosił męża o zawiezienie go na miejsce, mimo, że ten miał nazajutrz egzaminy.
00:43:45 Mimo nieprzespanej nocy Kazimierz egzaminy zdał. W służbie duchownym często wyjeżdżał i boh. czekała na niego martwiąc się, że został pojmany. Zawsze miała gotowe suchary w razie wywózki na Sybir.
00:45:30 Kiedyś mąż nie wracał 3 doby i boh. wyszła z dziećmi przed dom czekając na niego. Ze zdenerwowania nie mogła pracować. Mąż zawsze wracał. [+]
00:47:00 Ojciec Seweryn i doktor Mosilk przyjaźnili się. W latach 60. założyli domowe seminarium, ale wkrótce musieli przerwać nauczanie – ktoś z uczestników na nich doniósł.
00:48:20 Postać grekokatolickiego księdza Rabara/Madziara, Węgra, który wrócił z łagru. Miał pięcioro dzieci i żonę. Aby ich utrzymać, przeszedł na katolicyzm i dzięki pomocy o. Seweryna dostał parafię w Bóbrce. Spotkanie księży z Białorusi w domu boh.
00:50:50 Dziećmi boh. i jej znajomych (p. Piszczałowskiej, zakrystianki, państwa Chmysiów i in.) zajmowały się panie Zosia i Krystyna Pankowskie pod kierunkiem księdza Rafała Kiernickiego. Zosia prowadziła katechezę, organizowano Mikołaja, zabawy, tańce itp.
00:53:20 W drugiej parafii były siostry Helena i Wisia Zappe.
00:53:50 Kazimierz został wezwany przez KGB, ale nie zaparł się swojej współpracy z księżmi i już więcej go nie wzywano.
00:55:25 Ojciec Kwirut wrócił z łagrów, był bardzo schorowany i słaby. Ksiądz Kiernicki został odsunięty od odprawiania mszy i pracował w szpitalu gruźliczym w Brzuchowicach.
00:57:50 Przez pierwsze 3 lata Kazimierz z o. Sewerynem przemieszczali się między parafiami motocyklem, potem od wojskowego kupili Moskwicza.
00:59:10 Nadzieje związane z pierestrojką. Przemówienie Gorbaczowa. Zaczęto otwierać kościoły, m.in. w Siemianówce. We Lwowie były wówczas tylko 2 kościoły.
01:01:00 Księża katoliccy starali się pomagać grekokatolikom. W Brzuchowicach mieszkał biskup grekokatolicki, doktor Mosilk pomagał mu, dojeżdżał do grekokatolickich sióstr. Pomoc 17 grekokatolickim księżom na Zakarpaciu.
01:04:00 Gdy wracali od księży z Zakarpacia, byli śledzeni przez milicję. Mąż dał boh. papier, który miała zjeść w przypadku zatrzymania. Policja ich zatrzymała, ale ostrzegła jedynie przed zmianą ruchu drogowego.
01:05:40 Po upadku ZSRR przyjechali z Polski nowi księża, franciszkanie, m.in. ojciec Lucjan. Siostra Zofia trafiła do kościoła św. Antoniego, dojeżdżała do Szczerca i zajmowała się dziećmi. Siostra Haneczka, bezhabitowa, związała się kościołem jako bardzo młoda osoba.
01:08:30 Siostra Haneczka została wysłana z pieniędzmi do Przemyśla po monstrancję. W drodze pobito ją, a pieniądze zrabowano. W szpitalu nie zdołała ukryć, że jest siostrą zakonną. Gdy wydobrzała, przyszedł do niej milicjant i przyniósł torebkę z pieniędzmi. Powiedział, że ma żonę Polkę. [++]
01:11:40 Siostra Stasia, która odwiedzała boh., jako młoda dziewczyna miała wychodzić za mąż. Narzeczony z Sybiru przysłał jej suknię ślubną, ale kazała siostrze odesłać ją, a sama pojechała na Łotwę i wstąpiła do zakonu. Obecnie jest w zakonie marianek we Lwowie. [+]
01:14:20 Rodzinne życie boh. – córka Teresa zdała na politechnikę, Maryla wyjechała na Litwę do Instytutu Pedagogicznego, syn Andrzej dostał się na uniwersytet. Mąż Kazimierz zmarł trzy lata temu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.