Stefan Dulko (ur. 1933, Wołokiennik) – założyciel i dowódca antykomunistycznej organizacji młodzieżowej w Lęborku o nazwie „Polska Organizacja Zbrojna”, która działała od stycznia do lipca 1951 roku na terenie powiatu lęborskiego. W lipcu 1951 aresztowany, skazany na 8 lat więzienia. Więziony m.in. w obozie dla młodocianych więźniów politycznych w Jaworznie.
[00:00:18] Ur. 26 czerwca 1933 r. w Wołokienniku, gmina Turgiele, k. Wilna, ojciec Karol Dulko, matka Maria Dulko dd. Krym, pochodziła ze szklachty, która brała udział w powstaniu listopadowym. Rodzice posiadali 3,7 ha ziemi uprawnej. Ojciec był wziętym cieślą i stolarzem, pracował m. in. u gen. Żeligowskiego. Trzy kochające siostry: Władysława, Stefania, Wanda.
[00:02:57] Nauka w szkole litewsko-polskiej, wrogość Litwinów, boh. pobił uczniów litewskich, podarł flagę litewską i ze strachu przed karą uciekł do Wilna. Następnego dnia wrócił ukradkiem do domu, przestał chodzić do szkoły. Pomoc w gospodarstwie, pasanie krów.
[00:06:30] W czasie okupacji ojciec dalej pracował jako stolarz (trumny wykonywał za darmo). W czasie okupacji radzieckiej współpracował z wileńską AK. Jan Adamowicz (brat szwagra) brał udział w bitwie o Ostrą Bramę. Współpraca „sowietów” z litewską milicją. Partyzanci bywali w domu boh. – mieli tam kwaterę.
[00:09:13] Wzięcie jeńców litewskich przez AK – przeprowadzenie ich w kalesonach przez Turgiele. „Wilk” Krzyżanowski przyjmował defiladę partyzantów. Ojciec chciał wyjechać do Polski w 1945 r., Litwini mnożyli trudności. Przyjazd do Lęborka w maju 1945 r. Początek nauki w 3 klasie podstawówki, potem przyspieszona szkoła dla dorosłych. Szkoła średnia zawodowa przy ul. Warszawskiej. Przymusowa przynależność do ZMP.
[00:12:45] Utworzenie własnej organizacji Polska Organizacja Zbrojna (POZ). Siedmiu uczniów ze szkoły. Rozlepianie antykomunistycznych ulotek, wykrywanie pracowników UB w urzędach i zakładach pracy, wykradzenie nocą ze świetlicy szkolnej portretów przywódców komunistycznych, niszczenie haseł propagandowych.
[00:17:06] Podobna akcja w sąsiedniej szkole, przywieszenie krzyży we wszystkich klasach. Sporządzanie „bomb” ze starych pocisków artyleryjskich w celu wysadzenia budynków PZPR i UB. Na wakacyjnych obozach, tzw. brygadach Służby Polsce pod Świdnikiem, budowanie osiedla pracowniczego. Członkowie POZ składali przysięgę, mieli własną pieczątkę. UB wszczęło postępowanie przeciw boh., zasadzka w Lublinie.
[00:22:30] Śledztwo, bicie, nieprzespane noce. Wielu więźniów było kapusiami. Przewiezienie do Gdańska, kolejne śledztwo i tortury, centralane więzienie przy ul. Kurkowej („Sing Sing”). W celi osadzony za podobne zarzuty kapuś. Repatriant z Francji w innej celi siłą nawracał na komunizm, potem został uniewinniony.
[00:27:14] Inni osadzeni: marynarze za próbę ucieczki okrętem z kraju. Ciągłe przesłuchiwania, tortury. Dentysta usunął boh. 2 zdrowe zęby. W grudniu 1951 r. rozpoczęcie procesu – wyrok 8 lat więzienia i pozbawienia praw obywatelskich oraz utraty mienia. Inne wyroki: bracia Okrój 7 i 6 lat, Hołowacz 5 lat, inni wyroki w zawieszeniu. Przeniesienie do Sztumu, potem do więzienia w klasztorze w Koronowie nad Brdą – przyuczenie do pracy w piekarni, potem do Radochy – więzienia przejściowego.
[00:32:05] Osadzenie w Jaworznie, zatrudnienie przy prefabrykacji elementów betonowych: trylinerk, belek – ciężka praca, złe wyżywienie, głodowe racje. Brygadzista Żurek (kapuś). Wypadek boh., upadek ze sterty trylinki, uszkodzenie kolana. Zapalenie płuc. Podczas dyżuru w kartoflarni próba ucieczki z Alojzym Okrojem, Kazimierzem Piwońskim, Wypychem. [+] Piwoński dostał karę śmierci, potem amnestia.
[00:38:07] Przebieg ucieczki, przecinanie drutów pod napięciem, alarm, nieudana akcja, ostrzał strażników. Za karę: szykany, tortury, przesłuchania. Przeniesienie do więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie, potem na pół roku do izolatki w Wadowicach. Sąd w Chrzanowie –dodatkowy wyrok więzienia. Ciasna cela izolatki, indywidualne spacery –„tam zdziczałem”, „zacząłem się jąkać”. [+]
[00:43:12] Przeniesienie „na górkę” do hodowli jedwabników, zbieranie morwy, nauka szycia mundurów. Praca w kopalni Knurów – praca nago, tylko buty i kask, wysokie temperatury. Wylewanie potu z gumowców, niebezpieczeństwo wypadku.
[00:45:42] Wywiezienie do kopalni Wesoła II, ciężkie warunki, praca na czworakach. Ponowna ucieczka, wydani przez kapusia. Wywiezienie do Pszczyny – kara dyscyplinarna. Prośba o ułaskawienie w Krakowie, akta z IPN. Opinia naczelnika więzienia z Montelupich: „demoralizator”.
[00:49:27] W Knurowie pobicie kapusia w kopalni, rozprawa, wyrok: dodatkowo 1,5 roku, izolatka w Raciborzu. Tam zastała boh. amnestia – wyjście z więzienia 5 maja 1956 r. Powrót do Lęborka, praca w Spółdzielni Spożywców „Społem” – po wykryciu przeszłości boh. przeniesienie z pracy (prezes Głuchowski) do zakładu energetycznego. Kolejne przeniesienie do Zarządu Budynków Mieszkalnych ZBM w Koszalinie (pomoc kolegi z organizacji).
[00:54:49] Następne przeniesienie do Mrągowa, ślub z Anną Trąbalską, córką organisty. Wykrycie przeszłości więziennej. Rozwód, wyjazd na Śląsk, praca w Elektromontażu 1, kurs mistrzowski elektromonterski, praca na budowach, potem w Katowicach w ZBM jako elektromonter. Emerytura.
[00:57:24] Amnestia nie cofnęła kary pozbawienia praw obywatelskich i honorowych. W czasie więzienia rodzice byli represjonowani, ojciec zabierany na przesłuchania. Dokuczliwe zatrzymywanie boh. przez UB na 48 godzin.
[00:59:57] Wybuch wojny: z mamą na polu, ostrzał z samolotów. Strach przed Rosjanami. [+] Schron na podwórku. Naloty Niemców na Wilno, zrzucanie nadmiaru bomb obok domu boh., strach o ojca. Przemarsze uzbrojonych wojsk niemieckich przez wieś, w domu boh. mieścił się sztab niemiecki.
[01:03:15] Otrzymanie od Niemca harmonijki ustnej i czekolady, „Gut, gut Piłsudski”. Żydzi mieszkali w Turbielach, prowadzili sklep ogólnospożywczy. Niemcy ich wywieźli. Kilku „bolszewików” w wiosce wspólpracowało z sowietami, potem rozstrzelani przez akowców – boh. widział nieboszczyka z rozstrzelaną twarzą – egzekucja dokonana przez akowców ze zgrupowania Krzyżanowskiego „Wilka”.
[01:06:40] Powojenne wysiedlenie Niemców z Lęborka. Boh. woził im rzeczy na dworzec swoim wózkiem. W oczekiwaniu na pociąg Niemcy przebywali w szkole. Po przyjeżdzie do Lęborka rodzina boh. zatrzymała się u Niemców przy ul. Harcerskiej, została dobrze przez nich przyjęta. Przyjazne stosunki, koleżanka Niemka.
[01:09:22] Rodzina Ukraińców przesiedlona do domku przy Harcerskiej otrzymała lepsze mieszkanie niż rodzina boh.
[01:11:00] Działalność w organizacji opozycyjnej: odręczne pisanie ulotek „Odezwa do mieszkańców Lęborka: Nie dajcie się propagandzie socjalistycznej...!”. Zwyczaje panujące w więzieniu w Potulicach, meldowanie sie do naczelnika: „Ja, bandyta...”. Ukraińcy z UPA w wiezieniu (akcja „Wisła”).
[01:13:40] Włamanie do administracji mieszkaniowych przy ul. 15 Grudnia i Gdańskiej w poszukiwaniu nazwisk [ubeków] w kartotekach. Henryk Talary – agent UB w organizacji POZ, wyprowadził się z Lęborka. Akt oskarżenia za akcję w szkole (zdemolowanie świetlicy, kradzież maszyny d pisania).
[01:16:14] Przebieg przesłuchań podczas śledztwa. Poszukiwanie inspiratora. Silny wpływ Jana Adamowicza, brata szwagra, partyzanta, który przeszedł nielegalnie przez Bug, po wojnie zamieszkał w Mrągowie, pracował w wypożyczalni łodzi. Jego oddział rozstrzelał enkawudzistów w zasadzce.
[01:19:43] Krwawa potyczka partyzantów z Niemcami w Wigilię – boh. był z rodzicami w rodzinie szwaga w Dołubianach [?] – ciężko rannych przewieziono do szpitala. Boh. nie wydał Adamowicza jako swojego inspiratora.
[01:21:24] Tortury podczas śledztwa: wyrwanie zębów, naderwanie ucha, „taboret”, izolatka w ciemnej piwnicy przy Kurkowej, drewniana prycza, kratka ściekowa ze szczurami. Byle jakie jedzenie. [++]
[01:25:27] Warunki w więzieniu w Jaworznie. Dobre stosunki w celi. Współzawodnictwo pracy. Marne zupy, niedożywienie. Szpital w baraku. Zapalenie płuc podczas kursu betoniarskiego. [+]
[01:30:24] Powrót z więzienia, przywiezienie przez ojca ze stacji, radość całej rodziny. Pobicie w więzieniu kapusia „warszawiaka”, kryminalnego, za karę karcer, przeniesienie do Raciborza.
[01:34:36] Losy kolegów z organizacji po wyjściu z więzienia – niektórzy zginęli, wyprowadzili się.
[01:36:34] Działalność w „Solidarności” w Świętochłowicach w fabryce silników okrętowych „Zgoda”. W czasie stanu wojennego przepustka do Lęborka, w pociągu poznanie mężczyzny z ulotkami z postulatami strajkujacych stoczniowców.
[01:39:29] W czasie inwazji Rosjan na Węgry w 1956 r. boh. z kolegą Bolkiem Serewiczem zorganizowali wiec w domu kultury, spotkanie ze studentem-świadkiem wydarzeń, zbiórka funduszy na pomoc dla Węgrów.
[01:41:44] Współpraca z kolegą z nielegalnego harcerstwa.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.