Stefan Dulko (ur. 1933, Wołokiennik) – założyciel i dowódca antykomunistycznej organizacji młodzieżowej w Lęborku o nazwie „Polska Organizacja Zbrojna”, która działała od stycznia do lipca 1951 roku na terenie powiatu lęborskiego. W lipcu 1951 aresztowany, skazany na 8 lat więzienia. Więziony m.in. w obozie dla młodocianych więźniów politycznych w Jaworznie.
[00:00:18] Ur. 26 czerwca 1933 r. w Wołokienniku, gmina Turgiele, k. Wilna, ojciec Karol Dulko, matka Maria Dulko dd. Krym, pochodziła ze szklachty, która brała udział w powstaniu listopadowym. Rodzice posiadali 3,7 ha ziemi uprawnej. Ojciec był wziętym cieślą i stolarzem, pracował m. in. u gen. Żeligowskiego. Trzy kochające siostry: Władysława, Stefania, Wanda.
[00:02:57] Nauka w szkole litewsko-polskiej, wrogość Litwinów, boh. pobił uczniów litewskich, podarł flagę litewską i ze strachu przed karą uciekł do Wilna. Następnego dnia wrócił ukradkiem do domu, przestał chodzić do szkoły. Pomoc w gospodarstwie, pasanie krów.
[00:06:30] W czasie okupacji ojciec dalej pracował jako stolarz (trumny wykonywał za darmo). W czasie okupacji radzieckiej współpracował z wileńską AK. Jan Adamowicz (brat szwagra) brał udział w bitwie o Ostrą Bramę. Współpraca „sowietów” z litewską milicją. Partyzanci bywali w domu boh. – mieli tam kwaterę.
[00:09:13] Wzięcie jeńców litewskich przez AK – przeprowadzenie ich w kalesonach przez Turgiele. „Wilk” Krzyżanowski przyjmował defiladę partyzantów. Ojciec chciał wyjechać do Polski w 1945 r., Litwini mnożyli trudności. Przyjazd do Lęborka w maju 1945 r. Początek nauki w 3 klasie podstawówki, potem przyspieszona szkoła dla dorosłych. Szkoła średnia zawodowa przy ul. Warszawskiej. Przymusowa przynależność do ZMP.
[00:12:45] Utworzenie własnej organizacji Polska Organizacja Zbrojna (POZ). Siedmiu uczniów ze szkoły. Rozlepianie antykomunistycznych ulotek, wykrywanie pracowników UB w urzędach i zakładach pracy, wykradzenie nocą ze świetlicy szkolnej portretów przywódców komunistycznych, niszczenie haseł propagandowych.
[00:17:06] Podobna akcja w sąsiedniej szkole, przywieszenie krzyży we wszystkich klasach. Sporządzanie „bomb” ze starych pocisków artyleryjskich w celu wysadzenia budynków PZPR i UB. Na wakacyjnych obozach, tzw. brygadach Służby Polsce pod Świdnikiem, budowanie osiedla pracowniczego. Członkowie POZ składali przysięgę, mieli własną pieczątkę. UB wszczęło postępowanie przeciw boh., zasadzka w Lublinie.
[00:22:30] Śledztwo, bicie, nieprzespane noce. Wielu więźniów było kapusiami. Przewiezienie do Gdańska, kolejne śledztwo i tortury, centralane więzienie przy ul. Kurkowej („Sing Sing”). W celi osadzony za podobne zarzuty kapuś. Repatriant z Francji w innej celi siłą nawracał na komunizm, potem został uniewinniony.
[00:27:14] Inni osadzeni: marynarze za próbę ucieczki okrętem z kraju. Ciągłe przesłuchiwania, tortury. Dentysta usunął boh. 2 zdrowe zęby. W grudniu 1951 r. rozpoczęcie procesu – wyrok 8 lat więzienia i pozbawienia praw obywatelskich oraz utraty mienia. Inne wyroki: bracia Okrój 7 i 6 lat, Hołowacz 5 lat, inni wyroki w zawieszeniu. Przeniesienie do Sztumu, potem do więzienia w klasztorze w Koronowie nad Brdą – przyuczenie do pracy w piekarni, potem do Radochy – więzienia przejściowego.
[00:32:05] Osadzenie w Jaworznie, zatrudnienie przy prefabrykacji elementów betonowych: trylinerk, belek – ciężka praca, złe wyżywienie, głodowe racje. Brygadzista Żurek (kapuś). Wypadek boh., upadek ze sterty trylinki, uszkodzenie kolana. Zapalenie płuc. Podczas dyżuru w kartoflarni próba ucieczki z Alojzym Okrojem, Kazimierzem Piwońskim, Wypychem. [+] Piwoński dostał karę śmierci, potem amnestia.
[00:38:07] Przebieg ucieczki, przecinanie drutów pod napięciem, alarm, nieudana akcja, ostrzał strażników. Za karę: szykany, tortury, przesłuchania. Przeniesienie do więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie, potem na pół roku do izolatki w Wadowicach. Sąd w Chrzanowie –dodatkowy wyrok więzienia. Ciasna cela izolatki, indywidualne spacery –„tam zdziczałem”, „zacząłem się jąkać”. [+]
[00:43:12] Przeniesienie „na górkę” do hodowli jedwabników, zbieranie morwy, nauka szycia mundurów. Praca w kopalni Knurów – praca nago, tylko buty i kask, wysokie temperatury. Wylewanie potu z gumowców, niebezpieczeństwo wypadku.
[00:45:42] Wywiezienie do kopalni Wesoła II, ciężkie warunki, praca na czworakach. Ponowna ucieczka, wydani przez kapusia. Wywiezienie do Pszczyny – kara dyscyplinarna. Prośba o ułaskawienie w Krakowie, akta z IPN. Opinia naczelnika więzienia z Montelupich: „demoralizator”.
[00:49:27] W Knurowie pobicie kapusia w kopalni, rozprawa, wyrok: dodatkowo 1,5 roku, izolatka w Raciborzu. Tam zastała boh. amnestia – wyjście z więzienia 5 maja 1956 r. Powrót do Lęborka, praca w Spółdzielni Spożywców „Społem” – po wykryciu przeszłości boh. przeniesienie z pracy (prezes Głuchowski) do zakładu energetycznego. Kolejne przeniesienie do Zarządu Budynków Mieszkalnych ZBM w Koszalinie (pomoc kolegi z organizacji).
[00:54:49] Następne przeniesienie do Mrągowa, ślub z Anną Trąbalską, córką organisty. Wykrycie przeszłości więziennej. Rozwód, wyjazd na Śląsk, praca w Elektromontażu 1, kurs mistrzowski elektromonterski, praca na budowach, potem w Katowicach w ZBM jako elektromonter. Emerytura.
[00:57:24] Amnestia nie cofnęła kary pozbawienia praw obywatelskich i honorowych. W czasie więzienia rodzice byli represjonowani, ojciec zabierany na przesłuchania. Dokuczliwe zatrzymywanie boh. przez UB na 48 godzin.
[00:59:57] Wybuch wojny: z mamą na polu, ostrzał z samolotów. Strach przed Rosjanami. [+] Schron na podwórku. Naloty Niemców na Wilno, zrzucanie nadmiaru bomb obok domu boh., strach o ojca. Przemarsze uzbrojonych wojsk niemieckich przez wieś, w domu boh. mieścił się sztab niemiecki.
[01:03:15] Otrzymanie od Niemca harmonijki ustnej i czekolady, „Gut, gut Piłsudski”. Żydzi mieszkali w Turbielach, prowadzili sklep ogólnospożywczy. Niemcy ich wywieźli. Kilku „bolszewików” w wiosce wspólpracowało z sowietami, potem rozstrzelani przez akowców – boh. widział nieboszczyka z rozstrzelaną twarzą – egzekucja dokonana przez akowców ze zgrupowania Krzyżanowskiego „Wilka”.
[01:06:40] Powojenne wysiedlenie Niemców z Lęborka. Boh. woził im rzeczy na dworzec swoim wózkiem. W oczekiwaniu na pociąg Niemcy przebywali w szkole. Po przyjeżdzie do Lęborka rodzina boh. zatrzymała się u Niemców przy ul. Harcerskiej, została dobrze przez nich przyjęta. Przyjazne stosunki, koleżanka Niemka.
[01:09:22] Rodzina Ukraińców przesiedlona do domku przy Harcerskiej otrzymała lepsze mieszkanie niż rodzina boh.
[01:11:00] Działalność w organizacji opozycyjnej: odręczne pisanie ulotek „Odezwa do mieszkańców Lęborka: Nie dajcie się propagandzie socjalistycznej...!”. Zwyczaje panujące w więzieniu w Potulicach, meldowanie sie do naczelnika: „Ja, bandyta...”. Ukraińcy z UPA w wiezieniu (akcja „Wisła”).
[01:13:40] Włamanie do administracji mieszkaniowych przy ul. 15 Grudnia i Gdańskiej w poszukiwaniu nazwisk [ubeków] w kartotekach. Henryk Talary – agent UB w organizacji POZ, wyprowadził się z Lęborka. Akt oskarżenia za akcję w szkole (zdemolowanie świetlicy, kradzież maszyny d pisania).
[01:16:14] Przebieg przesłuchań podczas śledztwa. Poszukiwanie inspiratora. Silny wpływ Jana Adamowicza, brata szwagra, partyzanta, który przeszedł nielegalnie przez Bug, po wojnie zamieszkał w Mrągowie, pracował w wypożyczalni łodzi. Jego oddział rozstrzelał enkawudzistów w zasadzce.
[01:19:43] Krwawa potyczka partyzantów z Niemcami w Wigilię – boh. był z rodzicami w rodzinie szwaga w Dołubianach [?] – ciężko rannych przewieziono do szpitala. Boh. nie wydał Adamowicza jako swojego inspiratora.
[01:21:24] Tortury podczas śledztwa: wyrwanie zębów, naderwanie ucha, „taboret”, izolatka w ciemnej piwnicy przy Kurkowej, drewniana prycza, kratka ściekowa ze szczurami. Byle jakie jedzenie. [++]
[01:25:27] Warunki w więzieniu w Jaworznie. Dobre stosunki w celi. Współzawodnictwo pracy. Marne zupy, niedożywienie. Szpital w baraku. Zapalenie płuc podczas kursu betoniarskiego. [+]
[01:30:24] Powrót z więzienia, przywiezienie przez ojca ze stacji, radość całej rodziny. Pobicie w więzieniu kapusia „warszawiaka”, kryminalnego, za karę karcer, przeniesienie do Raciborza.
[01:34:36] Losy kolegów z organizacji po wyjściu z więzienia – niektórzy zginęli, wyprowadzili się.
[01:36:34] Działalność w „Solidarności” w Świętochłowicach w fabryce silników okrętowych „Zgoda”. W czasie stanu wojennego przepustka do Lęborka, w pociągu poznanie mężczyzny z ulotkami z postulatami strajkujacych stoczniowców.
[01:39:29] W czasie inwazji Rosjan na Węgry w 1956 r. boh. z kolegą Bolkiem Serewiczem zorganizowali wiec w domu kultury, spotkanie ze studentem-świadkiem wydarzeń, zbiórka funduszy na pomoc dla Węgrów.
[01:41:44] Współpraca z kolegą z nielegalnego harcerstwa.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..