Zygmunt Frankiewicz (ur. 1928, Borysław, dziś Ukraina) wspomina swoje losy podczas II wojny światowej. Rodzina posiadała niewielkie gospodarstwo w Felsztynie, z którego w latach 30. przeprowadziła się do Borysławia, gdzie ojciec rozpoczął pracę w kopalni stałego wosku (ozokerytu). We wrześniu 1939 11-letni Zygmunt był świadkiem wkroczenia wojsk niemieckich, a wkrótce sowieckich. Po agresji niemieckiej na ZSRR widział represje i zbrodnie dokonywane na ludności żydowskiej przez Niemców i ukraińskich nacjonalistów. W 1943 roku z rąk ukraińskich zginął ojciec pana Zygmunta. Matka przechowywała w domu dzieci żydowskich sąsiadów, jednak potem trafiły one do miejscowego getta. Wkrótce rodzina wróciła do domu w Felsztynie. Jesienią 1943 pan Zygmunt został zatrzymany w łapance. Przez wiele miesięcy przewożono go do kolejnych obozów: KL Auschwitz, obozu jenieckiego Lamsdorf, KL Mauthausen-Gusen, a ostatecznie do obozu pracy w IX dzielnicy Wiednia, skąd wiosną 1944 trafił do pracy w gospodarstwie rolnym. W październiku 1944 r. obóz przeniesiono pod granicę austriacko-węgierską, gdzie więźniowie przez całą zimę kopali okopy i budowali stanowiska artyleryjskie. Zbliżający się front wschodni dał sposobność do ucieczki – pan Zygmunt w grupie Polaków wyruszył w długą drogę do domu: przez Wiedeń, Bratysławę, Budapeszt. Koniec wojny fetował w koszarach Budy. W Rzeszowie dowiedział się, że jego dom rodzinny nie jest już w Polsce. Udał się na Ziemie Odzyskane, gdzie zatrudnił się jako parobek u rolnika spod Trzebnicy. Po trzech latach, we wrześniu 1948 odszukał matkę i brata we wsi Złocieniec pod Drawskiem Pomorskim.
mehr...
weniger
[00:00:01] Ur. w 1928 r. w Borysławiu (dziś Ukraina). W 3 klasie (1937) przyjął pierwszą komunię św. Gdy wybuchła wojna, Niemcy wkroczyli do miasta od strony Słowacji (południa), witani przez Ukraińców. Po tygodniu wkroczyli Rosjanie – witani przez Żydów. W listopadzie rozpoczęła się nauka, do szkoły chodzili wszyscy: Polacy, Ukraińcy, Żydzi i Niemcy (folksdojcze).
[00:03:40] [1941?] Zanosząc ojcu do kopalni obiad, bracia zobaczyli stos wynoszonych z piwnicy zamordowanych Żydów, od których kobiety żydowskie odganiały brzozowymi witkami muchy.
[00:06:55] Łapanki i mordowanie Żydów. W dawnym budynku NKWD Ukrainiec bił ich stalową rurą po nogach. To był 1941 rok, kiedy Rosjanie się wycofali, Ukraińcy zawiesili swoje symbole narodowe, plakaty.
[00:08:46] Pogromy w tym czasie w wielu miejscowościach: Drohobyczu, Samborze, Lwowie. Boh. mieszkał koło szkoły żydowskiej, gdzie uczono „po żydowsku”. Żyd schował się na dachu szkoły, ściągnięto go bosakiem i zabito. [+]
[00:10:45] Rodzina boh. odnajmowała mieszkanie od Żyda [Opermana], który był furmanem – miał wóz i parę koni. Miał trzy córki i syna (Hania, Małka, Jaśko, Chita [?] /Iza). Ukraińcy zabili go i poszukiwali dzieci, matka boh. przechowała dwoje: Izę i Jaśka.
[00:12:52] Rozkaz sprzątania ulic i chodników po masakrze Żydów. Pogrzeb w cerkwi i kościele, chorągwie polskie i ukraińskie.
[00:14:47] Koło dworca kolejowego był punkt przeładunku ropy i obok plac targowy, a za nim kościół, w którym Żydzi chcieli urządzić magazyn. Katoliccy mieszkańcy obronili kościół. Mordowanie Polaków i Ukraińców w siedzibie NKWD.
[00:17:40] „Brygidki” – więzienia, gdzie NKWD mordowało mieszkańców (także pod Lwowem, Wilnem, Bereza Kartuska, Bełżec i in.). Kuzyn boh. był klawiszem na Brygidkach. Dokumenty zmarłego w więzieniu więźnia z Sambora (klawisz nie chciał oddać jego dokumentów rodzinie).
[00:20:26] Pochody pierwszomajowe. Chrzestny ojciec pracował w kopalni wosku stałego (ozokeryt). 1 maja po mszy spotkanie w kopalni, pochód z biało-czerwoną flagą. Ojciec dał boh. 50 groszy kieszonkowego, 5 gr kosztowały lody. Dziewczęta należały do Caritasu.
[00:22:42] Prośba sąsiadów Żydów o zaopiekowanie się najmłodszą córką Chitą/Izą. Załatwianie dokumentów dla dziewczynki. Epidemia tyfusu plamistego w Borysławiu, Niemcy opuścili miasto, zostali tylko Ukraińcy. Kontakt ze starszym o 7 lat bratem, który po wojnie znalazł się w Melbourne w Australii – od niego boh. dowiedział się o zamordowaniu ojca – miał rany kłute – on przygotował pogrzeb ojca. Ojca zamordowali banderowcy w 1942 r., pogrzeb odbył się w Wielki Piątek.
[00:25:03] Wyprowadzka w 1942 r. do miejscowości Felsztyn (dziś Skeliwka) do domu rodziny z niewielkim gospodarstwem, sadem i ogrodem. Głód, wychudła matka, pomoc sąsiadów. Jedzenie: szpinak, lebioda, brak pieniędzy. W Borysławiu po wkroczeniu Niemców wszystkie sklepy żydowskie zostały zdemolowane i rozkradzione.
[00:28:20] Getto żydowskie w Borysławiu zorganizowane na terenie wokół cmentarza żydowskiego. Janek i Iza do niego trafili – matka nie zajmowała się już nimi. Z Felsztyna do Borysławia rodzina przeniosła się w 1937 r., w ich domu mieszkał nauczyciel z rodziną. W domu obok mieszkał gospodarz, który przechowywał Żydów, uciekinierów spod Warszawy.
[00:30:52] Wyprawa z kolegą do Felsztyna po tytoń, złapani przez Ukraińców w łapance. Przewiezienie do Sambora, a stamtąd do Lwowa do budynków obok getta. Ucieczka przez dziurę w ogrodzeniu. Polska kaplica w baraku. Spowiedź, pomoc księdza – sprawił, że nie wywieźli ich do pracy do Niemiec, tylko do Austrii.
[00:36:42] Transport do obozu wagonami towarowymi, przyjazd do KL Auschwitz. Ogrzewanie w barakach, piętrowe prycze drewniane. Dokumentacja obozowa: fotografowanie i tatuowanie numerów obozowych na ręce i pośladku. Po kilku dniach wyjazd do obozu Lamsdorf (Łambinowice).
[00:39:38] Obóz jeńców wojennych Rosjan, po drugiej stronie obozu cywile. Po ok. 2 tygodniach transport do obozu Mauthausen, a po ok. 2 tygodniach – do Wiednia do 22. dzielnicy, stamtąd do obozu w koszarach w 9 dzielnicy.
[00:42:02] Fotografowanie więźniów. Numer boh. 7100, znaczek „PL” oraz „Z” jako „polski Żyd”. W dzielnicy 21 przy Gerasdorfer Straße mieszkał gospodarz Leopold Schrederer, w baraku na jego podwórku mieszkali więźniowie cywilni Rosjanie, Ukraińcy i Polacy, stamtąd jeździli do roboty do gospodarstw bauerów. Traktor na korbę.
[00:45:38] Łapanka pod Felszynem była jesienią 1943 r., do bauera boh. trafił w marcu 1944 r. Po wykopkach w październiku 1944 więźniów wywieziono pod granicę austriacko-węgierską nad jezioro [Neusiedler See], gdzie przez całą zimę kopali okopy, transzeje i budowali stanowiska artyleryjskie. Byli tam również jeńcy włoscy oraz kobiety.
[00:47:48] Noclegi w stodołach u gospodarzy na sianie i słomie. Wszy i szczury. Zimą odśnieżanie dróg. Pod koniec lutego huk nalotów, przejście frontu wschodniego. Ewakuacja obozu, zaprowiantowanie (chleb i kiełbasa), wycofywanie przez dwie noce w stronę Wiednia.
[00:51:30] Pociągi elektryczne pod Wiedniem, dużo ludzi nimi uciekało. SA nie panowała nad więźniami, boh. uciekł z grupą Polaków. Polak Władysław spod Nowego Sącza.
[00:53:56] Powrót do gospodarza, u którego pracował, schował się w stodole. Pomoc dwóch Hanek, Rosjanek. Przygarnięcie przez gospodarza, pobyt 2-3 tygodnie. Przejście frontu.
[00:59:10] Starcia wojsk niemieckich i radzieckich, moździerz na podwórku, zabicie Polaka. Czołg niemiecki strzelał do samolotów, strącony samolot Jak, pilot dostał się do niewoli. Katiusze. [+] Ucieczka Niemców za Dunaj, wkroczenie Rosjan. Ucieczka więźniów do ich ojczyzn.
[01:02:02] Grupa Polaków szła w kierunku Bratysławy. Obóz Czerwonego Krzyża przepełniony, dalsza wędrówka do Budapesztu. Peszt całkowicie zniszczony, w Budzie zatrzymali się w koszarach. 1-9 maja w Budapeszcie. Fetowanie końca wojny racami.
[01:04:29] Transport pociągiem towarowym do Polski. Wysiadka w Rzeszowie, nowa granica Polski za Przemyślem. Decyzja o wyjeździe z kolegą do Pruszkowa, w połowie czerwca 1945 r. przyjazd do Warszawy, zgubienie kolegi, przejazd do Krakowa. Pomoc od gospodarzy we wsi Chełm pod Krakowem niedaleko Zwierzyńca i kopców Piłsudskiego i Kościuszki.
[01:09:07] Gospodarz miał narowistego konia. Spotkanie przesiedleńców z Kresów, przyjazd do Wrocławia, rejestracja na milicji. Znalezienie pracy i lokum we wsi [Brdzewo?] koło Trzebiatowa [Trzebnicy?].
[01:12:18] Gospodarz otrzymał konia z UNNRR-y. Praca w gospodarstwie p. Szklarza do końca żniw 1948 r. jako parobek – za jedzenie i mieszkanie. W niedziele boh. jeździł z gospodarzem do kościoła Św. Jadwigi w Trzebiatowie [Trzebnicy?], ale musiał czekać pod kościołem, pilnując konia.
[01:15:00] Wyjazd na Śląsk w poszukiwaniu rodziny i ziomków z Borysławia. Boh. znalazł ojca chrzestnego: Marcin Góralewicz. Kuzyn w Stargardzie Szczecińskim był kotlarzem w parowozowni, informacja do Złocieńca k. Drawska Pomorskiego, gdzie zamieszkali mama i młodszy brat. Brat przyjechał po boh., po drodze odwiedziny u rodziny w Poznaniu, Stargardzie Szczecińskim. Powitanie z mamą na dworcu – wrzesień 1948 r.
[01:20:00] Oznakowanie poszczególnych narodowości w obozie (Żydzi, Polacy, narody wschodnie). Sąsiadowice – wieś koło Felsztyna, gdzie w czasie wojny odbywały się tajne komplety – czytano książki. Stryjenka ze stryjem w Borysławiu mieli sąsiadów Ukraińców [Speraniuki], którzy sympatyzowali z OUN, grozili Polakom. Siostra stryjeczna wyszła za Ukraińca, mieli 2 dzieci: Orest i Nadia. Stryjenka z córką przechowały się w piwniczce Józefa Osy. [+]
[01:28:50] Partyzantka radziecka, polska i ukraińska. Kwestia narodowościowa, rozważania.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..