Maria Urszula Dobek z d. Morawska (ur. 1941, Radom) opowiada o swoim dziadku ze strony matki, Franciszku Trollu (ur. 1896), który podczas okupacji był granatowym policjantem i współpracując z AK pomagał Żydom z radomskiego getta. Wyprowadził z niego m. in. rodzinę państwa Denów. Po wejściu Armii Czerwonej został aresztowany przez NKWD i wywieziony za Ural. Zwolniono go dzięki świadectwu p. Dena, Żyda, którego uratował. Został oficjalnie zrehabilitowany, do policji (milicji) nigdy nie wrócił, zmarł w 1962 r.
[00:00:01] Bohaterka urodziła się w Radomiu w 1941 r. Matka Halina pochodziła z Wołynia, a ojciec Tadeusz z Płocka. Boh. ma młodszego o 1,5 roku brata Stanisława. Jej dziadek ze strony matki to Franciszek Troll.
[00:01:10] Po I wojnie św. dziadek przeniósł się z rodziną na tereny polskie, początkowo zamieszkali w Sosnowcu, potem w Brześciu. W czasie podróży do Polski matka boh. poznała we Lwowie ojca boh. Dziadek był policjantem granatowym, służbowo przeniósł się wraz z rodziną do Radomia.
[00:02:30] Matka boh. nie opowiadała o Wołyniu, dopiero przed śmiercią majaczyła o żołnierzu, który przewoził rodzinę przez rzekę. Większość wojny rodzina boh. spędziła w Radomiu, gdzie w 1941 boh. przyszła na świat. Rodzice poznali się we Lwowie w klasztorze, gdzie nocowali w drodze do Polski.
[00:03:30] Ojciec był w Dęblinie w szkole lotniczej. Matka urodziła się 17 września 1922 r., ojciec 4 listopada 1918 r. a dziadek, urodzony w roku 1896, opiekował się swoimi dwiema siostrami, które podczas okupacji razem z babcią i matką boh. produkowały krówki na sprzedaż.
[00:05:10] Getto znajdowało się w pobliżu komisariatu dziadka, który wyprowadził z getta kilkunastoosobową rodzinę i przekazał ją AK, do której sam należał. Matka przewoziła broń w wózku, w którym leżała boh. Dziadek pomógł 11-osobowej rodzinie Denów.
[00:07:40] Podczas okupacji rodzina boh. mieszkała na ul. Reja koło komisariatu dziadka. Boh. bawiła się na podwórzu i Niemiec częstował ją czekoladą. Matka przestraszyła się, że chciał jej zabrać córkę i od tamtego czasu boh. nie przebywała na podwórku sama.
[00:08:15] Gdy nadciągnął front, rodzina schowała się w piwnicy. Rosjanie wyciągnęli z niej dziadka i wywieźli na Ural. Granatowi policjanci jako współpracownicy Niemców byli uznawani przez Rosjan za wrogów.
[00:08:55] W piwnicy domu boh. przebywała partyzantka Renia, która leżała na noszach i matka boh. zajmowała się nią. Babcia modliła się przy łóżeczku boh. o powrót męża. Dziadek wrócił dzięki świadectwu, które złożył uratowany przez niego Żyd [Den]
[00:10:00] Na Uralu pracował w kamieniołomach, spotkał tam m.in. księdza, który z gwoździa wyklepał medaliki z monogramami dla całej rodziny dziadka. Dziadek po powrocie był znerwicowany, stał się trudny do wytrzymania.
[00:11:15] Podczas pobytu w ZSRR osiwiał, gdy wrócił, wyglądał „jak dziad”. Boh. była jego ukochana wnuczką, kazał jej wyrywać sobie siwe włosy, ale było ich więcej niż czarnych.
[00:13:00] W grudniu 1947 rodzina przeprowadziła się do Płocka i zamieszkała z rodzicami ojca, w 1948 r. boh. poszła do szkoły podstawowej. Na Uralu dziadek przebywał ok. 2 lat.
[00:14:00] Po złożeniu świadectwa przez p. Dena dziadek został zrehabilitowany i odznaczony. Pomoc dziadka rodzinie Denów miała miejsce ok. 1942/43 r. Dziadek pomógł też innym rodzinom.
[00:15:35] [boh. czyta artykuł w gazecie opisujący historię Franciszka Trolla]. Po powrocie z ZSRR dziadek został referentem w „Radoskórze”, zmarł w 1962.
[00:20:00] Ojciec boh. jako lotnik trafił do niemieckiego obozu jenieckiego, z którego został wypuszczony dzięki dziadkowi boh. Matka szyła pościel do getta i zabierała tam boh. w wózku, w którym przewoziła też inne rzeczy.
[00:21:00] Babcia boh. Helena Troll z d. Ternowiec była z pochodzenia Czeszką. Matka korespondowała z siostrą babci zamieszkałą w Czechach. Rodziny utrzymują kontakt do dziś.
[00:22:35] Ojciec został umieszczony w obozie ok. 1941 r. Boh. dostała na chrzcie pierwsze imię Maria w intencji Matki Boskiej w podzięce za powrót ojca. Ma na imię Maria Urszula.
[00:27:00] W okresie PRL w Radomiu było ciężko żyć i znaleźć pracę. Pozamykano zakłady, np. „Łucznik”, fabrykę broni, browar, „Radoskór”.
[00:28:44] Matka boh. urodziła się w Łucku. Przed wojną panowała zgoda między Polakami i Ukraińcami, zawierali mieszane małżeństwa. Czescy rodzice babci zostali na teren Ukrainy przesiedleni. Należeli do szlachty czeskiej.
[00:30:30] Babcia boh. została wydziedziczona za małżeństwo z oficerem policji, co rodzina uznała za mezalians finansowy. Rodzice babci po przyjeździe na Ukrainę dostali karczmę, ale niebawem musieli uciekać z powrotem. Zakopali swoje dobra i dokumenty. Po latach na zajmowanych przez nich wcześniej terenach zrobiono park.
[00:31:30] Babcia była Czeszką, ale nigdy nie mówiła po czesku, doskonale znała polski i kilka innych języków. Była dobrze wykształcona.
[00:32:15] Żydzi po wyprowadzeniu z getta nie trafiali do domu boh., ale zostali przekazywani partyzantce, która się nimi zajmowała dalej. Pan Den odezwał się po wojnie, dzięki jego zeznaniom dziadek wrócił z zesłania. Dziadek wrócił z Uralu zmieniony, ale potem doszedł do siebie.
[00:34:15] Boh. jeździła w okresie szkoły ogólnokształcącej do dziadków na wakacje. Wracała do Płocka z prezentami od nich. Późniejsze wizyty boh. u rodziny w Radomiu. Dziadek nigdy nie opowiadał boh. o swoim pobycie na Uralu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.