Tadeusz Przyłuski (ur. 1919, Miłosna) w latach 30-tych działał w Związku Strzeleckim i ukończył kursy przysposobienia wojskowego. W 1938 r. zdał maturę w Technikum Kolejowym w Warszawie przy ul. Chmielnej, po czym trafił na roczny Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy w Pułtusku. W lipcu 1939 r. uzyskał awans na kaprala podchorążego rezerwy. Walczył w kampanii wrześniowej 1939 r. w szeregach 13 Pułku Piechoty 8 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego – najpierw na terenach północnego Mazowsza, następnie w obronie Modlina. Wzięty do niewoli niemieckiej, do zakończenia wojny przebywał w Stalagu IA w Starławkach (Stablack) na terenie Prus Wschodnich.
[00:00:10] Boh. urodził się w 1919 r. Chodził do szkoły w Miłosnej, a następnie uczył się w Warszawie na ul. Chmielnej, gdzie we wrześniu 1938 r. ukończył technikum kolejowe.
[00:02:00] Wprowadzona ustawa zobowiązywała maturzystów do służby wojskowej i boh. odbył roczny kurs podchorążych rezerwy w Pułtusku, zakończony stopniem kaprala. Był również w Junackich Hufcach Pracy w Górce Połonce k. Łucka, gdzie budował drogę.
[00:03:40] 15 września 1939 r. boh. miał wyjść do cywila, ale wybuchła wojna. 15 sierpnia 1939 r. boh. był na ćwiczeniach - pierwszy alarm wojenny, powrót do koszar w Pułtusku. Mobilizacja, przygotowania do wojny - wydawano mundury i broń.
[00:05:10] Wymarsz na front. Pułk został skierowany w okolice Mławy i Gruduska. Po paru dniach „”zaczęła się „ucieczka obronna”, droga przez Warszawę do Modlina, gdzie boh. dostał się do niewoli. Trafił do Stalagu IA na terenie Prus Wschodnich.
[00:08:00] Ze stalagu boh. został wyzwolony przez armię radziecką. Niemcy uciekali przez zamarznięte morze na Zalew Wiślany. Elbląg, Olsztynek i inne miasta były zajęta przez radzieckie wojska.
[00:09:30] Niemcy wyganiali wszystkich z Prus Wschodnich na zachód. Pogłoska o zatopieniu w Zatoce Gdańskiej statku z niemieckimi cywilami.
[00:11:00] Obóz przejściowy po wyzwoleniu, potem marsz do Warszawy. Boh. nie poznał miasta, które znał sprzed wojny – stolica była ruiną.
[00:13:55] Rodzice boh. – ojciec Stanisław służył na kolei, a matka Teofila nie pracowała. Najstarszy brat był 10 lat starszy od boh., został ranny podczas niemieckiego ostrzału artyleryjskiego w pobliżu domu w Miłosnej i zmarł.
[00:15:30] Jedna z sióstr boh. była nauczycielką, druga zmarła w wieku 30 lat. Boh. wyjechał do Koszalina, gdzie pracował w fabryce traktorów i maszyn rolniczych, zajmował się naprawą i orką, pomagał osadnikom.
[00:17:30] Włączenie Szczecina do Polski, przenoszenie przedsiębiorstw z Koszalina do Szczecina. Boh. został w Szczecinie.
[00:19:30] Zasady przedwojennej matury, zdawane przedmioty. Gdy zmarł Józef Piłsudski [maj 1935], boh. był w klasie maturalnej. Trumnę Marszałka wieziono pociągiem z Warszawy do Krakowa, boh. był w straży na warszawskim Mokotowie podczas pożegnania Piłsudskiego.
[00:23:30] Przed wojną nie było młodzieżowych organizacji, przynależność klubu piłkarskiego była wręcz zabroniona. Kolega z Żyrardowa grał w klubie piłki nożnej „Żyrardowianka”, ale krył się z tym w szkole i grał pod pseudonimem. Boh. chodził na mecze, ich organizacja była inna niż dziś, nie było pieniędzy, gra była bezinteresowna.
[00:25:40] W kolejowej szkole boh. nie było ani jednego Żyda. Słyszało się, że w gimnazjach były „niesnaski” i prześladowania Żydów, podobnie w szkołach wyższych.
[00:27:30] Przedwojenna Warszawa była prawdziwym miastem, jednocześnie ładnym i brudnym, np. ulice Targowa, Brzeska były zaniedbane i niebezpieczne, a kamienice odrapane i bez kanalizacji. Lewa strona Wisły była lepsza.
[00:29:10] Kurs piechoty rezerwy szkolił dowódców. Boh. z kolegami mieli ćwiczenia w terenie oraz szkolenia teoretyczne.
[00:31:00] Zajęcie Zaolzia w 1938 r. Głoszono, że Polska odniosła tam wojskowy sukces.
[00:32:35] Umundurowanie i uzbrojenie żołnierzy polskich w 1939 r. Pięciostrzałowe karabiny KB, rewolwery Vis z łańcuszkiem dla oficerów. Na każdą drużynę przypadał 20-strzałowy ręczny karabin maszynowy, na każdą kompanię ciężki karabin maszynowy. Każdy pułk miał trzy działa. Strącony przez Niemców samolot „Łoś” na terenie Prus Wschodnich.
[00:39:00] Ocena uzbrojenia polskiej armii.
[00:38:00] W Warszawie na terenie koszar artyleryjskich spadły trzy niemieckie pociski. Koledze boh. urwało rękę, został w szpitalu, a boh. z odziałem ruszyli w kierunku Modlina.
[00:40:00] Gdy kolumną szli przez wieś, ostrzelał ich niemiecki myśliwiec. Boh. z kolegą schowali się do rowu. Śmierć kolegi. [++]
[00:41:50] Pierwszych rannych boh. zobaczył w Pułtusku 3 września 1939 r.
[00:42:40] O tym, że Rosjanie napadli na Polskę 17 września, boh. dowiedział się będąc już w Modlinie. Nad Kazuniem pojawiły się samoloty inne od niemieckich i wszyscy myśleli, że to pomoc francuska i angielska. Okazało się, że to samoloty radzieckie, bombardowały polskie umocnienia w Modlinie. Był rozkaz nie wszczynania walk z wojskiem rosyjskim.
[00:44:45] Żołnierze rozumieli tragizm sytuacji, byli przygnębieni. Rosjanie zamykali drogi pozwalające wycofać się polskim żołnierzem do Rumunii i na Węgry.
[00:46:00] Obrona Modlina, wiadomość o kapitulacji Warszawy. Oficerów nie brano do niewoli i pozwolono im z bronią białą iść do domu. Nazajutrz do niewoli wzięto żołnierzy.
[00:47:40] W stalagu boh. mieszkał w namiotach zbudowanych z dykty, czasem brano ich na roboty. Panował głód, bród i wszy. Oddzielnie mieszkali jeńcy pochodzenia żydowskiego, potem zostali przez Niemców zwolnieni do domu.
[00:50:50] W obozie nie obchodzono świąt. Na pierwsze święta wielkanocne kolega boh. dostał w paczce kaszę jaglaną, którą ugotowali w Wielką Niedzielę.
[00:52:00] Kierownik szkoły podstawowej z Wilna załatwił mąkę żytnią i w Wielką Sobotę ugotował ją. W Wielką Niedzielę okazało się, że z mąki zrobił się klej. Na święta odprawiana była przez kapelana wojskowego msza.
[00:53:30] Informacje z okupowanej Polski nie docierały do obozu. Nie wiedzieli o powstaniu warszawskim ani o powstaniu w getcie.
[00:54:10] Wygląd żołnierzy radzieckich, którzy wyzwolili obóz boh. w 1945 r. Drelichowe umundurowanie, zamiast plecaków mieli worki na sznurku, tak samo karabiny. Poruszali się konno, zaprzęgami i trójkołowymi wozami.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.