Tadeusz Przyłuski (ur. 1919, Miłosna) w latach 30-tych działał w Związku Strzeleckim i ukończył kursy przysposobienia wojskowego. W 1938 r. zdał maturę w Technikum Kolejowym w Warszawie przy ul. Chmielnej, po czym trafił na roczny Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy w Pułtusku. W lipcu 1939 r. uzyskał awans na kaprala podchorążego rezerwy. Walczył w kampanii wrześniowej 1939 r. w szeregach 13 Pułku Piechoty 8 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego – najpierw na terenach północnego Mazowsza, następnie w obronie Modlina. Wzięty do niewoli niemieckiej, do zakończenia wojny przebywał w Stalagu IA w Starławkach (Stablack) na terenie Prus Wschodnich.
[00:00:10] Boh. urodził się w 1919 r. Chodził do szkoły w Miłosnej, a następnie uczył się w Warszawie na ul. Chmielnej, gdzie we wrześniu 1938 r. ukończył technikum kolejowe.
[00:02:00] Wprowadzona ustawa zobowiązywała maturzystów do służby wojskowej i boh. odbył roczny kurs podchorążych rezerwy w Pułtusku, zakończony stopniem kaprala. Był również w Junackich Hufcach Pracy w Górce Połonce k. Łucka, gdzie budował drogę.
[00:03:40] 15 września 1939 r. boh. miał wyjść do cywila, ale wybuchła wojna. 15 sierpnia 1939 r. boh. był na ćwiczeniach - pierwszy alarm wojenny, powrót do koszar w Pułtusku. Mobilizacja, przygotowania do wojny - wydawano mundury i broń.
[00:05:10] Wymarsz na front. Pułk został skierowany w okolice Mławy i Gruduska. Po paru dniach „”zaczęła się „ucieczka obronna”, droga przez Warszawę do Modlina, gdzie boh. dostał się do niewoli. Trafił do Stalagu IA na terenie Prus Wschodnich.
[00:08:00] Ze stalagu boh. został wyzwolony przez armię radziecką. Niemcy uciekali przez zamarznięte morze na Zalew Wiślany. Elbląg, Olsztynek i inne miasta były zajęta przez radzieckie wojska.
[00:09:30] Niemcy wyganiali wszystkich z Prus Wschodnich na zachód. Pogłoska o zatopieniu w Zatoce Gdańskiej statku z niemieckimi cywilami.
[00:11:00] Obóz przejściowy po wyzwoleniu, potem marsz do Warszawy. Boh. nie poznał miasta, które znał sprzed wojny – stolica była ruiną.
[00:13:55] Rodzice boh. – ojciec Stanisław służył na kolei, a matka Teofila nie pracowała. Najstarszy brat był 10 lat starszy od boh., został ranny podczas niemieckiego ostrzału artyleryjskiego w pobliżu domu w Miłosnej i zmarł.
[00:15:30] Jedna z sióstr boh. była nauczycielką, druga zmarła w wieku 30 lat. Boh. wyjechał do Koszalina, gdzie pracował w fabryce traktorów i maszyn rolniczych, zajmował się naprawą i orką, pomagał osadnikom.
[00:17:30] Włączenie Szczecina do Polski, przenoszenie przedsiębiorstw z Koszalina do Szczecina. Boh. został w Szczecinie.
[00:19:30] Zasady przedwojennej matury, zdawane przedmioty. Gdy zmarł Józef Piłsudski [maj 1935], boh. był w klasie maturalnej. Trumnę Marszałka wieziono pociągiem z Warszawy do Krakowa, boh. był w straży na warszawskim Mokotowie podczas pożegnania Piłsudskiego.
[00:23:30] Przed wojną nie było młodzieżowych organizacji, przynależność klubu piłkarskiego była wręcz zabroniona. Kolega z Żyrardowa grał w klubie piłki nożnej „Żyrardowianka”, ale krył się z tym w szkole i grał pod pseudonimem. Boh. chodził na mecze, ich organizacja była inna niż dziś, nie było pieniędzy, gra była bezinteresowna.
[00:25:40] W kolejowej szkole boh. nie było ani jednego Żyda. Słyszało się, że w gimnazjach były „niesnaski” i prześladowania Żydów, podobnie w szkołach wyższych.
[00:27:30] Przedwojenna Warszawa była prawdziwym miastem, jednocześnie ładnym i brudnym, np. ulice Targowa, Brzeska były zaniedbane i niebezpieczne, a kamienice odrapane i bez kanalizacji. Lewa strona Wisły była lepsza.
[00:29:10] Kurs piechoty rezerwy szkolił dowódców. Boh. z kolegami mieli ćwiczenia w terenie oraz szkolenia teoretyczne.
[00:31:00] Zajęcie Zaolzia w 1938 r. Głoszono, że Polska odniosła tam wojskowy sukces.
[00:32:35] Umundurowanie i uzbrojenie żołnierzy polskich w 1939 r. Pięciostrzałowe karabiny KB, rewolwery Vis z łańcuszkiem dla oficerów. Na każdą drużynę przypadał 20-strzałowy ręczny karabin maszynowy, na każdą kompanię ciężki karabin maszynowy. Każdy pułk miał trzy działa. Strącony przez Niemców samolot „Łoś” na terenie Prus Wschodnich.
[00:39:00] Ocena uzbrojenia polskiej armii.
[00:38:00] W Warszawie na terenie koszar artyleryjskich spadły trzy niemieckie pociski. Koledze boh. urwało rękę, został w szpitalu, a boh. z odziałem ruszyli w kierunku Modlina.
[00:40:00] Gdy kolumną szli przez wieś, ostrzelał ich niemiecki myśliwiec. Boh. z kolegą schowali się do rowu. Śmierć kolegi. [++]
[00:41:50] Pierwszych rannych boh. zobaczył w Pułtusku 3 września 1939 r.
[00:42:40] O tym, że Rosjanie napadli na Polskę 17 września, boh. dowiedział się będąc już w Modlinie. Nad Kazuniem pojawiły się samoloty inne od niemieckich i wszyscy myśleli, że to pomoc francuska i angielska. Okazało się, że to samoloty radzieckie, bombardowały polskie umocnienia w Modlinie. Był rozkaz nie wszczynania walk z wojskiem rosyjskim.
[00:44:45] Żołnierze rozumieli tragizm sytuacji, byli przygnębieni. Rosjanie zamykali drogi pozwalające wycofać się polskim żołnierzem do Rumunii i na Węgry.
[00:46:00] Obrona Modlina, wiadomość o kapitulacji Warszawy. Oficerów nie brano do niewoli i pozwolono im z bronią białą iść do domu. Nazajutrz do niewoli wzięto żołnierzy.
[00:47:40] W stalagu boh. mieszkał w namiotach zbudowanych z dykty, czasem brano ich na roboty. Panował głód, bród i wszy. Oddzielnie mieszkali jeńcy pochodzenia żydowskiego, potem zostali przez Niemców zwolnieni do domu.
[00:50:50] W obozie nie obchodzono świąt. Na pierwsze święta wielkanocne kolega boh. dostał w paczce kaszę jaglaną, którą ugotowali w Wielką Niedzielę.
[00:52:00] Kierownik szkoły podstawowej z Wilna załatwił mąkę żytnią i w Wielką Sobotę ugotował ją. W Wielką Niedzielę okazało się, że z mąki zrobił się klej. Na święta odprawiana była przez kapelana wojskowego msza.
[00:53:30] Informacje z okupowanej Polski nie docierały do obozu. Nie wiedzieli o powstaniu warszawskim ani o powstaniu w getcie.
[00:54:10] Wygląd żołnierzy radzieckich, którzy wyzwolili obóz boh. w 1945 r. Drelichowe umundurowanie, zamiast plecaków mieli worki na sznurku, tak samo karabiny. Poruszali się konno, zaprzęgami i trójkołowymi wozami.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.