Stefan Szlachtycz (ur. 1930, Kraków) wychował się na krakowskim Kazimierzu i tam przeżył okupację niemiecką. Był świadkiem wypędzania ludności żydowskiej z Krakowa, a także egzekucji ulicznej w maju 1944. Obserwował działalność obozu w Płaszowie oraz jego komendanta Amona Götha. Po wojnie studiował architekturę na Politechnice Krakowskiej i reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Pracował jako reżyser filmowy i telewizyjny.
[00:00:07] Ur. w 1930 w Krakowie, gdzie przeżył wojnę – wyrastanie z dzieciństwa. Rower – obiekt marzeń. Rower kolegi –bezcenny. Wypożyczalnia rowerów w austriackim forcie z dziedzińcem przy dzisiejszym rondzie Mogilskim. Przejazd ciężarówek wyładowanych ludźmi ulicą Lubicz, zatrzymanie tramwaju przez Niemców, pasażerowie przegnani na ul. Botaniczną jako świadkowie masowej egzekucji. Mężczyzna w jasnym prochowcu z podniesionym kołnierzem. Odwet na Polakach (ok. 50 osób) za zastrzelenie kilku Niemców. Obserwowanie egzekucji (strzelanie i dobijanie przez oficerów strzałem z pistoletu w głowę). Potem jazda rowerami. [+]
[00:05:50] Powrót tramwajem do domu, obraz cały czas tkwi w pamięci. W 1944 r. przesądzone losy wojny. Zaminowanie miasta przez Niemców, m.in. mostu Piłsudskiego – ładunki umieszczone w filarach, zaminowane także inne ważne budowle, w tym Wawel. Szeregowe połączenie ładunków wybuchowych przecięte przez dywersantów z podziemia.
[00:08:57] Bartsch/Barcz, właściciel firmy, gdzie pracował ojciec, dał mu klucze do swojego mieszkania, sprzęty oraz 8 litrów wódki. Boh. dostał czarny rower używany przez strażników nocnych. Rozpijanie Polaków przez Niemców.
[00:13:12] Zaminowanie budynków publicznych (rektorat AGH był siedzibą rządu GG) i pomalowanie ich w panterkę. Wyzwolenie Krakowa w styczniu 1945 r. –od strony Katowic, zaskoczenie Niemców, bronili się w piżamach – trupy na ulicach. Bombardowania Krakowa, zejście do piwnic, gdzie był węgiel. Czyszczenie kominów przez kominiarzy, usuwanie sadzy. Zamontowanie piecyka – kozy.
[00:19:50] Wysadzanie mostów przez Niemców spowodowało wwianie sadzy do wnętrza piwnic w mieście. Czarne od sadzy twarze w piwnicy, przejścia przebite w ścianach piwnic, mieszanie się lokatorów. 18 stycznia [1945] wyzwolenie Krakowa. Wybite szyby w oknach, widok na Tatry. Rosjanie w Krakowie, Niemcy na Podgórzu, ostrzał. Zachowanie Rosjan, sielski nastrój. [+]
[00:24:25] Przyjście Rosjan do piwnic, sympatyczni, narzekanie mieszkańców. Zdumienie czarnymi twarzami. „Pomoc” Rosjan: przez rozstrzelanie. Przekupienie 2 litrami wódki, Rosjanie zapomnieli pepeszy. Współistnienie z Rosjanami z budynku po lotnikach z Luftwaffe. [+]
[00:29:30] Stopniowy powrót normalności w domu. Przyjście polskich żołnierzy w celu rabunkowym – ukradzenie reszty wódki. Pepesza przyłożona do głowy boh. (14 lat), złożenie roweru boh. [++]. Zadenuncjowanie przez sąsiada spod nr 12, syn polskiego dozorcy.
[00:34:08] Rabowanie przez Rosjan – u sąsiadów Kamyszków z 1. piętra, którzy prowadzili interesy podczas wojny. Przebieg kradzieży. Zabawa Rosjanina granatem – wybuch, zwłoki zbierane ze ścian, ucieczka Rosjan. Prowizoryczny grób radzieckiego żołnierza, po roku ekshumacja, pochowany w grobowcu pod Wawelem jak „bohaterski” wyzwoliciel Krakowa.
[00:40:56] Egzekucja 50 zakładników Polaków – po 10 za każdego zastrzelonego przez polskie podziemie Niemca. Rozstrzeliwani dziesiątkami w szeregu, oficerowie dobijali. Boh. oglądał to posród płaczącego, rozmodlonego tłumu, „edukacyjny zamysł egzekucji publicznej”.
[00:42:56] Kilka dni po wypędzeniu Niemców mieszkańcy ruszyli do budynków poniemieckich w celach rabunkowych. Budynek SS Gericht: eleganckie meble, skórzane fotele. Boh. znalazł wielką ponad 20-tomową encyklopedię Meyers Konversations-Lexikon oprawioną w skórę. Przerażenie mamy. Przedwojenny zegar elektryczny marki Siemens podłączany do kontaktu, wciąż w posiadaniu boh. [+]
[00:46:44] Dwa tygodnie po wyzwoleniu Krakowa rozpoczęcie nauki w szkole średniej. W czasie okupacji – namiastka gimnazjum, elitarna „chemische Fachschule” – mieściła się w historycznym budynku Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fascynacja chemią. Budynek przy placu Na Groblach. W szkole średniej po wojnie składowano broń i amunicję. Udręka noszenia okularów. Chodzenie po minach talerzowych z kolegą Sławkiem Mrożkiem. Porozrzucana po szkole broń.
[00:53:11] Inauguracja roku szkolnego, przemówienie dyrektora Lewickiego. Lekcje z liceum im. Sobieskiego. Malowidło na suficie zniszczone przez strzelaninę. Kolega Andrzej Noworytko. [+] Skład broni w seminarium duchownym pod Wawelem. „Chodzenie na rurki”, zabawy amunicję artyleryjską.
[00:57:22] Największa składnica broni amunicji (rurek) na końcu Błoń – bawiły się tam dzieci, wybuchy, częste uszkodzenia dzieci. Poeta Czycz – twarz zmasakrowana po wybuchu. Zdobywanie pocisków karabinowych, rzucanie z okien, straszenie przechodniów.
[01:00:28] Zmiana narodowości, folksdojcze. 2 rodziny „niby-Niemców”: przyjaciółka mamy, kolega Tolek Piwko należał do Hitlerjugend, miał w domu fanfarę, grał na defiladach. „Powojenne harcerstwo wzorowane na Hitlerjugend”. Nauka gry na fanfarze. Boh. grał w drużynie „Szarej Siódemki” na sygnałówce hitlerowskie melodie. [+]
[01:03:44] Drużyna Huragan – obyczaje Hitlerjugend i partyzantów, buty z cholewami, frędzle doczepiane do chusty. Rozwiązanie drużyny, wykluczenie instruktorów za działanie na pokaz – marsze i widowiska, demonstracje siły jak Hitlerjugend.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.