Stefan Szlachtycz (ur. 1930, Kraków) wychował się na krakowskim Kazimierzu i tam przeżył okupację niemiecką. Był świadkiem wypędzania ludności żydowskiej z Krakowa, a także egzekucji ulicznej w maju 1944. Obserwował działalność obozu w Płaszowie oraz jego komendanta Amona Götha. Po wojnie studiował architekturę na Politechnice Krakowskiej i reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Pracował jako reżyser filmowy i telewizyjny.
[00:00:07] Ur. w 1930 w Krakowie, gdzie przeżył wojnę – wyrastanie z dzieciństwa. Rower – obiekt marzeń. Rower kolegi –bezcenny. Wypożyczalnia rowerów w austriackim forcie z dziedzińcem przy dzisiejszym rondzie Mogilskim. Przejazd ciężarówek wyładowanych ludźmi ulicą Lubicz, zatrzymanie tramwaju przez Niemców, pasażerowie przegnani na ul. Botaniczną jako świadkowie masowej egzekucji. Mężczyzna w jasnym prochowcu z podniesionym kołnierzem. Odwet na Polakach (ok. 50 osób) za zastrzelenie kilku Niemców. Obserwowanie egzekucji (strzelanie i dobijanie przez oficerów strzałem z pistoletu w głowę). Potem jazda rowerami. [+]
[00:05:50] Powrót tramwajem do domu, obraz cały czas tkwi w pamięci. W 1944 r. przesądzone losy wojny. Zaminowanie miasta przez Niemców, m.in. mostu Piłsudskiego – ładunki umieszczone w filarach, zaminowane także inne ważne budowle, w tym Wawel. Szeregowe połączenie ładunków wybuchowych przecięte przez dywersantów z podziemia.
[00:08:57] Bartsch/Barcz, właściciel firmy, gdzie pracował ojciec, dał mu klucze do swojego mieszkania, sprzęty oraz 8 litrów wódki. Boh. dostał czarny rower używany przez strażników nocnych. Rozpijanie Polaków przez Niemców.
[00:13:12] Zaminowanie budynków publicznych (rektorat AGH był siedzibą rządu GG) i pomalowanie ich w panterkę. Wyzwolenie Krakowa w styczniu 1945 r. –od strony Katowic, zaskoczenie Niemców, bronili się w piżamach – trupy na ulicach. Bombardowania Krakowa, zejście do piwnic, gdzie był węgiel. Czyszczenie kominów przez kominiarzy, usuwanie sadzy. Zamontowanie piecyka – kozy.
[00:19:50] Wysadzanie mostów przez Niemców spowodowało wwianie sadzy do wnętrza piwnic w mieście. Czarne od sadzy twarze w piwnicy, przejścia przebite w ścianach piwnic, mieszanie się lokatorów. 18 stycznia [1945] wyzwolenie Krakowa. Wybite szyby w oknach, widok na Tatry. Rosjanie w Krakowie, Niemcy na Podgórzu, ostrzał. Zachowanie Rosjan, sielski nastrój. [+]
[00:24:25] Przyjście Rosjan do piwnic, sympatyczni, narzekanie mieszkańców. Zdumienie czarnymi twarzami. „Pomoc” Rosjan: przez rozstrzelanie. Przekupienie 2 litrami wódki, Rosjanie zapomnieli pepeszy. Współistnienie z Rosjanami z budynku po lotnikach z Luftwaffe. [+]
[00:29:30] Stopniowy powrót normalności w domu. Przyjście polskich żołnierzy w celu rabunkowym – ukradzenie reszty wódki. Pepesza przyłożona do głowy boh. (14 lat), złożenie roweru boh. [++]. Zadenuncjowanie przez sąsiada spod nr 12, syn polskiego dozorcy.
[00:34:08] Rabowanie przez Rosjan – u sąsiadów Kamyszków z 1. piętra, którzy prowadzili interesy podczas wojny. Przebieg kradzieży. Zabawa Rosjanina granatem – wybuch, zwłoki zbierane ze ścian, ucieczka Rosjan. Prowizoryczny grób radzieckiego żołnierza, po roku ekshumacja, pochowany w grobowcu pod Wawelem jak „bohaterski” wyzwoliciel Krakowa.
[00:40:56] Egzekucja 50 zakładników Polaków – po 10 za każdego zastrzelonego przez polskie podziemie Niemca. Rozstrzeliwani dziesiątkami w szeregu, oficerowie dobijali. Boh. oglądał to posród płaczącego, rozmodlonego tłumu, „edukacyjny zamysł egzekucji publicznej”.
[00:42:56] Kilka dni po wypędzeniu Niemców mieszkańcy ruszyli do budynków poniemieckich w celach rabunkowych. Budynek SS Gericht: eleganckie meble, skórzane fotele. Boh. znalazł wielką ponad 20-tomową encyklopedię Meyers Konversations-Lexikon oprawioną w skórę. Przerażenie mamy. Przedwojenny zegar elektryczny marki Siemens podłączany do kontaktu, wciąż w posiadaniu boh. [+]
[00:46:44] Dwa tygodnie po wyzwoleniu Krakowa rozpoczęcie nauki w szkole średniej. W czasie okupacji – namiastka gimnazjum, elitarna „chemische Fachschule” – mieściła się w historycznym budynku Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fascynacja chemią. Budynek przy placu Na Groblach. W szkole średniej po wojnie składowano broń i amunicję. Udręka noszenia okularów. Chodzenie po minach talerzowych z kolegą Sławkiem Mrożkiem. Porozrzucana po szkole broń.
[00:53:11] Inauguracja roku szkolnego, przemówienie dyrektora Lewickiego. Lekcje z liceum im. Sobieskiego. Malowidło na suficie zniszczone przez strzelaninę. Kolega Andrzej Noworytko. [+] Skład broni w seminarium duchownym pod Wawelem. „Chodzenie na rurki”, zabawy amunicję artyleryjską.
[00:57:22] Największa składnica broni amunicji (rurek) na końcu Błoń – bawiły się tam dzieci, wybuchy, częste uszkodzenia dzieci. Poeta Czycz – twarz zmasakrowana po wybuchu. Zdobywanie pocisków karabinowych, rzucanie z okien, straszenie przechodniów.
[01:00:28] Zmiana narodowości, folksdojcze. 2 rodziny „niby-Niemców”: przyjaciółka mamy, kolega Tolek Piwko należał do Hitlerjugend, miał w domu fanfarę, grał na defiladach. „Powojenne harcerstwo wzorowane na Hitlerjugend”. Nauka gry na fanfarze. Boh. grał w drużynie „Szarej Siódemki” na sygnałówce hitlerowskie melodie. [+]
[01:03:44] Drużyna Huragan – obyczaje Hitlerjugend i partyzantów, buty z cholewami, frędzle doczepiane do chusty. Rozwiązanie drużyny, wykluczenie instruktorów za działanie na pokaz – marsze i widowiska, demonstracje siły jak Hitlerjugend.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.