Stefan Szlachtycz (ur. 1930, Kraków) wychował się na krakowskim Kazimierzu i tam przeżył okupację niemiecką. Był świadkiem wypędzania ludności żydowskiej z Krakowa, a także egzekucji ulicznej w maju 1944. Obserwował działalność obozu w Płaszowie oraz jego komendanta Amona Götha. Po wojnie studiował architekturę na Politechnice Krakowskiej i reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Pracował jako reżyser filmowy i telewizyjny.
[00:00:10] Studia politechniczne – architekt. Ur. w Krakowie i tam mieszkał w pierwszej połowie życia. Wybuch wojny – boh. miał 9 lat. Ojciec był zawodowym oficerem w V batalionie pancernym. Słoneczna niedziela, warkot samolotów, krążących nisko nad Krakowem, wyglądało to na zabawę. Przerażenie matki, lekceważenie ojca. Bombardowanie widziane oczami dziecka, huk wybuchów. Wyjazd ojca do jednostki, z walizką zniknął na ponad rok.
[00:05:26] Batalion ojca trafił na Węgry, tam został internowany. Zbombardowana kawiarnia na Plantach, właściciel o nazwisku Bomba. Odwołanie zajęć szkolnych, nowy nauczyciel, wielki piłkarz Józef Kałuża z Cracovii. Przybycie niemieckich oficerów, rozmowa z Kałużą – otrzymał kilkukrotnie propozycję objęcia funkcji trenera reprezentacji Niemiec, odmówił.
[00:10:23] Wyrzucenie przez Niemców z domu u zbiegu ulic Kotlarskiej i Grzegórzeckiej, zamieszkanie z siostrą matki z Górnego Śląska. Piękna kuzynka chrzestna matka, nauczycielka polskiego – pracowała w kancelarii gubernatora Franka na Wawelu. Odmówiła zostania rajchsdojczem, straciła pracę i musiała się wyprowadzić.
[00:13:55] Powrót ojca z internowania na Węgrzech, znalazł mieszkanie w dzielnicy żydowskiej Kazimierz przy ul. Skawińskiej Bocznej, niedaleko szpitala żydowskiego. Dom żydowski zajęty przez sąd SS. Trzy miesiące mieszkania w okropnym mieszkaniu, wśród Żydów. Chłopcy nieżydowscy na ulicy zwaśnieni z żydowskimi.
[00:18:51] Po wyrzuceniu przez Niemców przeprowadzka do Krosna do zamożnej siostry matki. Wuj miał manufakturę kafli piecowych, boh. jeździł do nich co roku na wakacje. Ukończenie III klasy i I komunia. Powrót ojca, wyjazd do Krakowa. Ulica Krakowska w Krakowie. Dozorcy na Kazimierzu byli Polakami, tzw. szabesgojami, pomagali Żydom w szabas.
[00:23:11] Obserwowanie życia i obyczajów żydowskich. Wychowawca Kałuża, polonista – zakaz używania podręczników do polskiego. Znał na pamięć całego „Pana Tadeusza”, znał język niemiecki, uczył boh.
[00:26:44] Ok. 5 km do szkoły, droga prowadziła nad Wisłą. Zapachy po drodze. Zapach gazu z gazowni – gaz produkowany w suchej destylacji węgla kamiennego. Zapach rzeźni. Zapach palonej gumy z zakładów Semperit. Zapach czekolady z fabryki Sucharda.
[00:29:32] W 1939 r. kiedy wojsko polskie opuściło Kraków, ludzi poszli rabować fabryki, rabunek słodyczy z magazynów Sucharda przez tydzień. Opis kradzieży słodyczy, częstowanie dzieci bawiących się na ulicy. Choroba brzucha, uraz do czekolady na resztę życia. [++]
[00:31:48] Wspólne życie z Żydami. Szkoła żydowska dla dziewcząt zajęta przez Luftwaffe (meteorologowie, mechanicy, pracownicy lotniska). Zbratanie się tych Niemców z Polakami z ulicy Skawińskiej Bocznej. Usuwanie Żydów z ulicy, opaski z gwiazdą Dawida. Produkowanie rozmaitych opasek przez Żydów, niektóre wyglądały jak ozdoby.
[00:36:30] Powrót ze szkoły okrężną drogą przez Kazimierz, egzotyczne żydowskie zaułki. Oglądanie ortodoksyjnych Żydów przez Niemców, język jidysz, plac Nowy – główne centrum targowe, koszerność. Niemcy przyjeżdżali dorożkami z żonami, robili wspólne zdjęcia. Szykany niższych stopniem żołnierzy wobec Żydów, upokarzanie. Żydzi nie stawiali żadnego oporu. [+]
[00:40:49] Plakaty antyżydowskie w Kazimierzu: „Żydzi – wszy - tyfus plamisty” [++] Instytut Weigla. Plakaty musiały tez wisieć na klatkach schodowych, po odejściu Niemców boh. zachował plakat i wykorzystał w filmie „Tragarz puchu”. Szukanie pracy przez ojca, pracował w mundurze niemieckim (miał broń) w niemieckiej firmie ochroniarskiej Obhut, pilnował fabryki. Ojciec znał niemiecki, szybko został urzędnikiem w tej firmie, znał zawartość magazynów – przekazywał te informacje organizacji podziemnej.
[00:45:48] Przyjście oficera niemieckiego i granatowych policjantów, opieczętowanie mieszkania, usuwanie Żydów z całego Krakowa. Ulica biała od porzuconej przez Żydów pościeli. Chodzenie po opuszczonych ulicach. Znalezienie w okolicy numeru 2 figurki gęsi zabawki dziecięcej [++]. Most Piłsudskiego, wypędzenie Żydów z Krakowa jak z filmu „Lista Schindlera” Spielberga. Inaczej niż w filmie Polacy nie szydzili z wychodzących Żydów. [++]
[00:52:39] Figurka gęsi bez głowy i szyi. Zamiana mieszkania na pożydowskie, należące do właścicielki tego budynku – mieszkali tam przez 25 lat. Żydów przepędzono do getta na Podgórzu, pusta ulica Skawińska, nie było szabru. Starców i chorych Niemcy rozstrzeliwali ich na miejscu. Sprzątanie ulicy. Dozorca Gorzkowski. Nowe mieszkanie na 2 piętrze z widokiem na Tatry.
[00:55:55] Nowi lokatorzy, Polacy wypędzeni z innych miast (Łodzi, Poznania, Katowic). Nowy charakter ulicy, nowe stosunki sąsiedzkie. Dobrzy Niemcy, pomoc. W 1943 r. na Wielkanoc boh. dostał cztery kanapki z boczkiem na śniadanie wielkanocne. [+] Represje omijały ulicę.
[00:58:48] Niedokończony dom Żydowskiego Towarzystwa Gimnastycznego z basenem w piwnicy – zajęty przez Służbę Budowlana (Baudienst) – zatrudniali Polaków do budownictwa.
[01:00:12] Likwidacja getta w Krakowie. Opuszczone getto, stan mieszkań opalanych resztkami mebli w ognisku na środku pokoju, walające się śmieci, znalezienie szyi gąski [++].
[01:05:11] Matka boh. zaczęła wróżyć z kart, przewidywała przyszłość, zasłynęła w całym Generalnym Gubernatorstwie, przyjeżdżali ludzie z innych miast. Po wojnie jej minęło. Bardzo dobra znajomość niemieckiego przez boh., rozmowy z Niemcami. Kino dla Polaków (Apollo, Atlantic). Głupawe polskie filmy przedwojenne. Boh. kilka razy poszedł do kina tylko dla Niemców Urania w budynku Filharmonii Krakowskiej oraz kina Scala w dawnym teatrze Bagatela.
[01:10:51] Kupowanie niemieckich książek w księgarni „nur für Deutsche” przy Adolf Hitler Platz (na Rynku). Przedstawiały niemieckie uzbrojenie (samoloty i czołgi). Handel książkami.
[01:12:00] Chłopiec z Hitlerjugend w kinie Urania, podszywanie się pod krakowskiego Niemca, ucieczka boh. spod kina. W 1944 r. akcja budowania okopów wokół miasta rękami młodzieży szkolnej, codzienne rozpijanie i demoralizacja młodzieży przez Niemców. Przyjaciel ojca Niemiec załatwił boh. zwolnienie od naczelnego lekarza Krakowa dr Puppke. Pieczątka na legitymacji szkolnej. Podchodzenie do niemieckich patroli.
[01:22:34] Po wojnie okazało się, że to była pieczątka dla uchylających się od pracy na rzecz okupanta – byli karani obozem koncentracyjnym. [++]
[01:25:41] Wyjazd Niemców z ulicy Beskidzkiej Bocznej po 4 latach wspólnego sąsiedztwa. Boh. odwiedzał ich w koszarach, pokazywali świetne mapy ZSRR/Rosji podarowane boh. – używał ich do kreślenia projektów architektonicznych. Baloniki meteorologiczne – zabawa na ulicy. Koszary dziewcząt niemieckich z służby pomocniczej obrony przeciwlotniczej (Blitzmädchen) na ul. Św. Stanisława, odwiedzały lotników w ich koszarach, pijaństwo. Piosenka „Gdzie są chłopcy z tamtych lat” [sic! piosenka z 1955 roku]. Ulica czerwona od baloników.
[01:32:36] Wyjazd Niemców ciężarówkami i autobusami, wszyscy mieszkańcy płakali. Potomstwo Niemców na ulicy. [+]. Sąd SS nieopodal, zaskoczenie esesmanów przez Rosjan, zamarznięte trupy Niemców na ulicach.
[01:35:05] W 1939 r. wszyscy byli przekonani, że wojny nie będzie. Przyjaciel z dzieciństwa Zbyszek Janiszewski (rekordzista Polski na 400 m przez płotki). Przygotowania do wojny, zaklejanie okien, Liga Obrony Powietrznej – maski przeciwgazowe na wystawach sklepów. Gęsty ostrzał niemiecki, zbieranie przez chłopców pocisków na ogródkach działkowych. Zabawy – strzelanie pociskami z procy na Fortach Austriackich (rondo Mogilskie) między chłopcami z Topolowej i Grzegórzeckiej. [+]
[01:39:16] Po wyjściu polskiej armii z Krakowa prowadzenie jeńców polskich w rozpaczliwym stanie. Wkroczenie wojsk niemieckich – kontrast, piechota przywieziona ciężarówkami, miękkie skórzane rękawiczki, rozdawanie słodyczy i papierosów.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.