Jakub Nowakowski (ur. 1924, Warszawa) od 1942 roku był członkiem ruchu oporu, najpierw w PET, a następnie w Grupach Szturmowych Szarych Szeregów (batalion „Zośka”). W powstaniu warszawskim walczył w plutonie 226 Zgrupowania Żniwiarz. Brał udział m.in. w ataku na Dworzec Gdański, w czasie którego został ranny. Po kapitulacji powstania trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, a stąd do stalagów Altengrabow, gdzie pracował w cukrowni, i Moosburg. Po wyzwoleniu przebywał w polskich obozach na terenie Niemiec, w Maczkowie ukończył liceum. Po powrocie do Polski studiował biologię na Uniwersytecie w Poznaniu, po ukończeniu studiów został asystentem w Zakładzie Zoologii. Doktoryzował się w Instytucie Zoologi PAN w Warszawie i pracował tam do emerytury.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1924 r. w Warszawie.
[00:00:22] Atmosfera przed wybuchem powstania, wiadomości o utworzeniu polskiego rządu, nadzieje na pomoc z Zachodu. Zbliżanie się Armii Czerwonej – bombardowania miasta.
[00:04:08] Boh. nie spodziewał się wybuchu powstania 1 sierpnia, ponieważ odwołano pogotowie bojowe. Punktem zbornym było mieszkanie rodziców boh. przy ul. Mickiewicza. 31 lipca boh. poszedł pełnić dyżur na działkach, który trwał dwie doby – odgłosy strzelaniny 1 sierpnia. Po wyjściu z bramy ogródków działkowych boh. natknął się na patrol niemiecki i został aresztowany – w komisariacie było wielu zatrzymanych młodych ludzi z plecakami. Skutki rozmowy kolegi ps. „Rotunda” [Witold Zahorski] z Niemcami. [+]
[00:05:39] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:06:19] Boh. wrócił do domu, gdzie czekały na niego rozkazy. Dowódca plutonu Tadeusz Huskowski poszedł na Bielany po broń dla podkomendnych. Walki na Żoliborzu rozpoczęły się 1 sierpnia o godz. 14 – wyjście Zgrupowania „Żywiciel” do Puszczy Kampinoskiej celem dozbrojenia. Boh. wstąpił do Zgrupowania „Żaglowiec”, do którego należał kolega „Rotunda”, dostał jeden granat i zajmował się przenoszeniem rannych. Zachowanie ludności cywilnej w początkowej fazie powstania. 4 sierpnia boh. dołączył do kolegów, którzy wrócili z puszczy i stacjonowali na ul. Suzina – skutek nie posiadania broni. Boh. był świadkiem potyczki – powstańcy bronili się na barykadzie przed Niemcami nacierającymi ul. Słowackiego. Okoliczności śmierci kolegów. Oddział przeniósł się do Szkoły Pożarniczej – patrole na teren fabryki Opla, walki na ul. Słowackiego – uzbrojenie w długą broń. Straty wśród powstańców.
[00:18:50] Zdobycie ciężarówki z granatami – wiadomość o wybuchu czołgu-pułapki na Starym Mieście. Nasilenie niemieckich ataków na Szkołę Pożarniczą. Uzbrojenie boh.
[00:22:09] Oddział przeniesiono na ul. Mickiewicza – przejście na ul. Zajączka i zajęcie pozycji do ataku na Dworzec Gdański, by połączyć się z powstańcami na Starym Mieście. Drużyna boh. dołączyła do plutonu 226 Zgrupowania „Żniwiarz”, dowódcą plutonu był Bogdan Kunert ps. „Szajer”, jego zastępcą Tadeusz Huskowski. Natarcie na Dworzec Gdański – niemiecki ostrzał. Boh. został ranny w rękę – śmierć kolegi Andrzeja Dażwańskiego. Wycofanie się powstańców – opatrzenie rany. Boh. dostał urlop i wrócił do domu – zmiana opatrunków w punkcie sanitarnym przy ul. Czarnieckiego. [+]
[00:29:53] Ostrzał Żoliborza „krowami”, nalot na dzielnicę – po uszkodzeniu budynku rodzice przenieśli się do znajomych, a boh. wrócił do oddziału, który stacjonował przy ul. Krasińskiego. W połowie września boh. znalazł się na terenie fabryki Opla – starcia z Niemcami. Współpraca „Żywiciela” z berlingowcami, którzy namawiali powstańców do kolejnego ataku na Dworzec Gdański – boh. obserwował przygotowanie artyleryjskie. Desant berlingowców na Kępę Potocką. Zrzuty broni i żywności dla powstańców, którzy jedli głównie zupę z niełuskanego jęczmienia.
[00:36:07] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:36:33] Niemiecki atak na Żoliborz pod koniec września – rozkaz o wycofaniu na dolny Żoliborz, gdzie sowieci mieli dać pontony do przeprawy przez Wisłę. Boh. znalazł się w budynku przy Mickiewicza 34, gdzie był świadkiem przemówienia dowódcy kompanii, Mieczysława Morawskiego ps. „Szeliga” – kapitulacja. Powstańcy poszli na Plac Wilsona i zostali rozbrojeni. Boh. trafił do hali na Powązkach, skąd następnego dnia przewieziono go do obozu w Pruszkowie, a po kilku dniach do obozu jenieckiego.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:45:10] Na Marymoncie były ogródki działkowe, pełniono tam dyżury, by zapobiegać kradzieżom.
[00:47:05] Atak na Dworzec Gdański – boh. był w grupie nacierającej od strony Żoliborza, w ataku od strony Starego Miasta brały udział kompanie „Zośki” – wielu powstańców zginęło. Przewaga uzbrojenia Niemców. Wycofywanie się powstańców ze Starego Miasta – przejście kanałami oraz ulicami i piwnicami do Śródmieścia. Zginął w tym czasie dowódca „Brody 53” Jan Andrzejewski, Andrzej Romocki ps. „Morro” został ranny.
[00:55:03] Boh. był dwukrotnie ranny, dzięki drugiemu zranieniu był w niewoli zaliczony do rannych i pracował w budynku cukrowni, a nie na dworze.
[00:56:10] Nastroje wśród powstańców po kapitulacji.
[00:57:37] Starcie 8 sierpnia 1944 na ul. Ostroroga – powstańcy chcieli zaatakować pociąg pancerny, ale natknęli się na niemiecką placówkę i musieli się wycofać ponosząc straty.
[00:59:25] Warunki w obozie w Pruszkowie – podróż do Stalagu XI-A w Altengrabow, gdzie jeńców umieszczono w namiotach. Boh. pracował w cukrowni w Gröningen i zajmował się czyszczeniem worków – próby przemycania cukru dla kolegów pracujących na dworze, zachowanie Niemców. Po zakończeniu kampanii cukrowniczej kopano rowy w mieście. Boh. został wywieziony do obozu w Moosburgu – wszawica wśród jeńców. [+]
[01:09:10] W sąsiednim baraku mieszkali jeńcy radzieccy – powody, dla których w ostatnich dniach wojny wstępowali w szeregi oddziałów Własowa. W marcu do obozu zaczęły przychodzić paczki w Czerwonego Krzyża. [+]
[01:10:42] Dowódcą natarcia na Dworzec Gdański (od strony Starówki) był Wacław Janaszek ps. „Bolek”. Świadomość słabości uzbrojenia przed atakiem na dworzec.
[01:12:00] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:12:17] Pomoc oddziałów z Kampinosu – boh. słyszał, że niektórzy powstańcy przedarli się na drugą stronę torów, gdzie zostali okrążeni i zabici przez Niemców. Ocena ataku na dworzec. Śmierć leżącego obok kolegi, Andrzeja Dażwańskiego.
[01:17:20] W marcu do obozu zaczęły przychodzić paczki z Czerwonego Krzyża. W połowie kwietnia obóz został wyzwolony przez Amerykanów – wjazd czołgów do obozu, flagi różnych państw. Warunki po wyzwoleniu – odwszenie, wyżywienie, nowe mundury. Zakaz wychodzenia z obozu spowodowany zachowaniem Rosjan. Polakom udawało się wychodzić z obozu. Boh. trafił do obozu dla byłych więźniów w Langwasser – zbombardowana Norymberga.
[01:23:07] Służba wartownicza, ucieczka z Langwasser – podróż do Brunszwiku, gdzie był obóz, w którym przebywali koledzy z „Zośki”. Dowódcą był porucznik Stanisław Poznański, Żyd i komunista, który podczas okupacji trafił do NSZ – jego opinia na temat AK i NSZ. Stanisław Poznański wrócił do Polski i był dziennikarzem.
[01:27:42] Boh. dowiedział się, że w Maczkowie są polskie szkoły – rozpoczęcie nauki w drugiej klasie liceum. Boh. zdał maturę i nawiązał kontakt z rodziną. Nauczycielem niemieckiego był pisarz Tadeusz Nowakowski, do którego trafiały listy przychodzące do boh. Powody decyzji o powrocie do kraju.
[01:31:15] Repatrianci wsiedli na statek w Lubece i dopłynęli do Szczecina – wyjazd do Gdyni, gdzie mieszkała rodzina. Boh. studiował biologię na Uniwersytecie w Toruniu, po pierwszym roku przeniósł się do Poznania, gdzie mieszkała matka. Powody wyboru kierunku studiów. Po ukończeniu studiów boh. został asystentem w Zakładzie Zoologii.
[01:33:54] Powodem wyboru kierunku studiów była niechęć służenia stalinowskiej propagandzie. Boh. chciał się przenieść na studia doktoranckie do Warszawy, ale na przeszkodzie stanęło to, że nie należał do partii – zamiana z kolegą, który dostał miejsce w Warszawie. Doktorat w Instytucie Zoologii PAN i praca w nim do emerytury.
[01:36:48] Boh. wstąpił do Solidarności i był protokolantem pierwszych zebrań Niezależnego Samorządnego Związku Pracowników Nauki i Techniki. W związku działał Karol Modzelewski. Infiltracja szeregów opozycji przez SB. Szefem boh. był były żołnierz Wehrmachtu, agent SB. Boh. zajmował się w pracy badaniem owadów, pasożytów roślin – utrudnianie wydawania publikacji. Boh. miał 50 lat, gdy kazano mu zmienić specjalność, nie pozwolono mu także zrobić habilitacji. Boh. pisząc życiorysy nie ukrywał akowskiej przeszłości. Szef pochodził z Bydgoszczy, ojciec podpisał volkslistę, a syn został wcielony do Wehrmachtu.
[01:44:32] W ostatnich dniach powstania boh. miał okazję postrzelać do Niemców i to jest jego najlepsze wspomnienie. Boh. nie miał dziewczyny w czasie powstania. Najgorsze wspomnienie to bombardowanie Żoliborza i strach przed zasypaniem żywcem.
[01:47:50] Najgorsze wspomnienia z powstania – bombardowanie Żoliborza i natarcie na Dworzec Gdański. [+]
[01:49:08] Po zbombardowaniu domu rodzice przenieśli się do znajomych, po upadku powstania znaleźli się w Pruszkowie, potem przewieziono ich lorami do Miechowa. Rodzice mieszkali w podmiechowskiej wsi, opiekowała się nimi RGO. Ojciec rysował dla chłopów – jego śmierć w 1946 r. Matka mieszkała u córki w Gdyni, potem w Poznaniu. Różnica między powstańczymi opaskami „Zośki” i „Żniwiarza”.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..