Stanisław (Stash) Pruszyński (ur. 1935, Warszawa) – dziennikarz radiowy, przedsiębiorca, restaurator, syn pisarza i reportażysty Ksawerego Pruszyńskiego. W latach 1948-1950 uczył się w jezuickiej szkole św. Alojzjusza w Hadze, a następnie – po śmierci ojca i powrocie do Polski – w szkole podstawowej Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Warszawie (1950–1951) oraz liceum ogólnokształcącym w Rabce (1951–1954), gdzie zdał maturę. W 1954 r. podjął studia w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego w Krakowie. Po niespełna roku przerwał naukę i wyjechał nielegalnie z Polski, ukryty w przedziale kolejowym. W zorganizowaniu ucieczki pomogła mu grupa młodych ludzi z zagranicy, poznana podczas V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie. Na emigracji Stash zatrudnił się w niemieckim przedstawicielstwie „Głosu Ameryki” i Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium, gdzie zajmował się m.in. oceną programową audycji radiowych z punktu widzenia młodzieży mieszkającej w Polsce. Wiosną 1956 r. z pomocą Jana Nowaka-Jeziorańskiego otrzymał stypendium i podjął studia w Collège de l’Europe Libre w Strasburgu i na Uniwersytecie w Edynburgu. Od 1965 do 1966 r. był redaktorem w United Press International (UPI), następnie reporterem w „The Ottawa Journal” (1966-1967) i „The Gazette” w Montrealu (1967-1969). 5 czerwca 1968 w Los Angeles, relacjonując dla kanadyjskich mediów wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych, był świadkiem zamachu na senatora Roberta F. Kennedy’ego. W 1992 r., po kilkudziesięciu latach spędzonych na emigracji (m.in. w Niemczech, Kanadzie i Francji), wrócił do Polski. Przy ulicy Nowogrodzkiej 56 w Warszawie prowadzi restaurację Radio Café, gromadzącą pamiątki po Radiu Wolna Europa i wspierającą związane z tą rozgłośnią środowisko.
more...
less
00:00:10 Boh. ur. w suterenie domu na Saskiej Kępie w Warszawie, rodzice, starszy brat i młodsza siostra. Pałac Oskara Meysztowicza k. Wołkowyska (dziś Białoruś), zapach koni. Rodzina mieszkała tam w latach 1936-39. Po wybuchu wojny ucieczka części rodziny przez zieloną granicę. Dziadek został, zastrzelili go Rosjanie 23 września 1939. Mieszkanie na Saskiej Kępie, potem w Krakowie przy placu Na Groblach (pamiątkowa tablica). Ksawery Pruszyński nie znosił polskiego rządu zdominowanego przez wojskowych.
00:04:30 Ojciec boh. miał poglądy antyfaszystowskie, książka Palestyna po raz trzeci, aresztowanie ojca przez Niemców, udało mu się uciec, wyśmiewał tani patriotyzm typu „gotowi umrzeć za ojczyznę”. Odznaczony w bitwie o Narwik. Pod Narwikiem walczył ojciec boh., stryj, chrzestny ojciec Adolf Bocheński i wuj Jan Meysztowicz. Losy żołnierzy polskich we Francji, ojciec i wuj przejechali do Anglii, stryj i ojciec chrzestny przewiezieni w węglu na statku do Palestyny, gdzie dołączyli do armii Andersa. Babcia Pruszyńska w Krakowie.
00:09:45 Ksawery Pruszyński pisał w Anglii, przy rządzie na uchodźstwie, wyjechał z gen. Sikorskim w czerwcu 1941 r. w delegacji polskiej do Moskwy na rozmowy na temat zwolnienia Polaków z Gułagu. Został w ZSRR przez rok (znajomość m.in. z Ilją Erenburgiem), ciężko zachorował na tyfus. Wydawał biuletyn dla Polaków w ZSRR. Po powrocie do Wielkiej Brytanii dalej pisał. W 1944 r. zaciągnął się do dywizji gen. Maczka, ciężko ranny we Francji.
00:12:20 Boh. wyjechał z Polski na Zachód w 1955 r. – po festiwalu młodzieży, angaż w radiu Wolna Europa. List od Cecyli Gillie. Boh. zamieszkał w Monachium, wspólnie z dziennikarzem Misiem Tyszkiewiczem, mężem Hanki Ordonówny. Zaproszenie od Cecilii Gillie na studia do Wielkiej Brytanii. Ucieczka boh. z Polski dzięki studentom (studentce) z Cambridge. Zatrudnienie w Radiu Wolna Europa jako „konsultant”, pomimo matury w Rabce z ocenami jedynie dostatecznymi.
00:17:10 Oczekiwanie na wizę brytyjską, spotkanie z pracownikiem Home Office. Wplywowi koledzy, Mark Frankel. Cecilia był dyrektorką BBC w Paryżu, żoną dziennikarza Darsiego Gillie, wyjazd z Niemiec, pożegnanie z Janem Nowakiem-Jeziorańskim, który załatwił mu stypendium na studia w Baden-Baden [+]. Spotkanie z p. Maetzem. Wyjazd do Paryża. Darsie był dziennikarzem „Manchester Guardian” (poprzednik „Guardiana”), wyjazd do Londynu, wizyta w pubie [+].
00:24:37 Poznanie p. Sikorskiej. Egzaminy wstępne do Edynburga – przygotowanie do nich w Cambridge – spotkanie przyjaciół. Pub „The Eagle”. Wielkanoc w Paryżu. Podróż do Edynburga, brudny pociąg, podróż z górnikami [+]. Początki w Edynburgu, sieć restauracji Lyons Corner House.
00:30:13 Spotkanie z hrabią Janem Tarnowskim, zamieszkanie w domu Aleksandra Żywa. Msza polska, poznanie młodych Polaków, Kazik, Krzysztof, Kalina. Zimny pokój u p. Murphy [+] – namiętnej graczki na wyścigach koni i psów. Droga na uniwesytet przez łąkę The Meadows. Znajomości, m.in. Robert Kemp, dziennikarzi i dramaturg.
00:37:00 Spotkanie z sekretarzem uniwersytetu Robertem Taubmanem, egzaminy wstępne, rozpoczęcie studiów. Obóz Free Europe Commitee w Strasburgu, spotkanie studentów Łotyszów i Polaków, pływanie w Renie. Jan Wodzicki. [+]
00:42:50 Wyprawa autostopem na południe Francji do Marsylii. Upały, wakacje w Cannes, schronisko auberge de jeunesse na wyspie Île Sainte-Marguerite, spanie na sienniku, wino. Wakacje Francuzów. [+]
00:47:50 Droga pociągiem na gapę do Paryża. Przyjaźnie na studiach, koszmarne jedzenie i gościnność szkocka. Silna pozycja Ksawerego Pruszyńskiego w Europie, z której boh. nie zdawał sobie sprawy, a dzięki której udawało mu się żyć beztrosko na Zachodzie. Ojciec boh. zginął w wypadku samochodowym [1950 r.]. Julia Hartwig była narzeczoną ojca po rozwodzie rodziców, lubili się z boh. Znajomi Holendrzy, wiadomość o wypadku ojca. [+]
00:53:40 Przelot z rodzeństwem do Warszawy na pogrzeb ojca, szok. Mieszkanie wuja przy ul. Barskiej 5. Pogrzeb w Krakowie, dom babci przy ul. Warszawskiej 1. Mowa pogrzebowa Iwaszkiewicza, wyjście do kina po pogrzebie, kuzyni (Franek, Olga, Elżbieta) Bocheńscy. Film z łyżwiarką Sonią Henie. Obóz Towarzystwa Przyjaciół Dzieci nad morzem, żołnierze na plaży.
00:58:40 Indoktrynacja antyamerykańska: prasówki propagandowe na temat wojny w Korei, zetempowcy na obozie. Piosenka o ZMP, donos [+]. Dom dziecka na Bielanach w Warszawie. Warunki bytowe: 55 łóżek na sali, zimna woda. Sieroty z Syberii. Szkoła Towarzystwa Przyjaciół Dzieci na Żoliborzu (ul. Felińskiego), propaganda antyamerykańska. Trzy okresy w roku szkolnym. Zapalenie płuc, pobyt w szpitalu, gra w szachy z księdzem.
01:06:05 Pediatra Franciszek Groër skierował boh. do „sanatorium szwedzkiego” w Otwocku, w ciągu miesiąca przyrost wagi 10 kg. Stryj zarobił nieźle na handlu szelakiem, wyjazd do sanatorium w Rabce, uczęszczanie do polskiej szkoły. Rodzina Kadenów, basen olimpjski w Rabce. Kuzyn Franek Bocheński.
01:10:10 Pobyt w sanatorium w Rabce przez 3 lata (od 1951): edukacja, słabe oceny, willa „Kasztelanka”, pierwszy własny pokój, polonistka Podkowińska, narty [+]. Stryj Mieczysław Pruszyński, jego żona Marie Lise. Plany ucieczki do Ameryki. Treningi lekkoatletyczne, oszczepnictwo, rzut dyskiem. Obóz junacki k. Bytowa, praca w PGR, ucieczka z obozu. Spotkanie Andrzeja Łuczaja w Malborku. Po powrocie przerażenie w domu, powrót na obóz. List gończy za boh. („dezynter”) [+]. Nauka szermierki. Matura, studia na AWF w Krakowie: nauka tańców ludowych, anatomii człowieka, studium wojskowe. Strzelania uczyli radzieccy żołnierze. Usunięcie ze studiów. Zamieszkanie w Krakowie u wujostwa: Oskar Meysztowicz i ciocia Inia, bieda: ciotce zabrano cały majątek.
01:24:08 Przyjazd do mamy, która otrzymała 16-metrowe mieszkanie na Czerniakowie w Warszawie. Spotkanie Antoniego Bohdziewicza ze szkoły filmowej w Łodzi. Spektakl Mewa, narty w Zakopanem. Trenowanie pięcioboju nowoczesnego. Praca statysty w Teatrze Polskim dzięki Iwaszkiewiczowi, sztuka Alfreda de Musset „Lorenzaccio” w gwiazdorskiej obsadzie (premiera 1 czerwca 1955 r.). Nauczyciel szermierki Węgier mjr János Kevey.
01:29:49 Międzynarodowy Festiwal Młodzieży sierpień 1955, pomysł ucieczki z Polski. Wakacje w Rabce z dziećmi Róży Zamoyskiej (Elżbieta, Maryjka, Marcin). Spotkanie w EMPiK-u studentów Cambridge, dziewczyna przez 2 tygodnie: miłość w Parku Saskim, kąpiele w Wiśle, planowanie ucieczki, farbowanie włosów. [+]
01:38:00 Dyskobol na AWF Edmund Piątkowski. Ucieczka z Polski w pociągu studentów wracających z festiwalu. [++]. Podróż na półce bagażowej, noc 15-16 sierpnia 1955 r., z dziewczyną Bridget, obiad w Katowicach.
01:43:25 Wysłanie listu do policji wyjaśniającego, dlaczego uciekł. Kontrola graniczna na granicy z Czechosłowacją przez 5 godzin. [+]. Granica czechosłowacko-niemiecka, oszustwo z paszportami. [+]. Wysiadka w Norymberdze, żołnierz amerykański, konsulat brytyjski w Monachium.
01:54:36 Zamieszkanie w Monachium. Kontakt z Catem Mackiewiczem, zaprzyjaźnionym z rodzicami, artykuł w „Dzienniku Polskim” o ucieczce boh. Dziennikarz amerykański z „Głosu Ameryki” Donald Shee [?], polska sekcja, RWE, Jan Nowak-Jeziorański, zamieszkanie u Misia Tyszkiewicza. Praca w „Głosie Ameryki” i Radiu Wolna Europa. Oczekiwanie na wizę brytyjską.
01:59:10 Poznanie Waverly Scott, córki aktora Zachary’ego Scotta, która była pasierbicą Johna Steinbecka. Wyjazd do Wiednia z Alanem Williamsem i Waverly, poker w Strasburgu. Boh. wygrał 100 dolarów, postanowił odwiedzić wuja w Watykanie. Targowanie się o cenę pokoju. Spotkanie z wujem, prałatem, przyjaźnił sie z Karoliną Lanckorońską, mandarynki obsypane śniegiem. Używanie życia z córką ambasadora Finlandii Ivalo, dolce vita. Spowiedź za radą wuja.
02:06:03 Znajoma Łotyszka z Hagi – odwiedziny w Bregenz am See (Bregancja), powrót do Monachium w początku stycznia [1956 r.]. Otrzymanie wizy brytyjskiej. Przyjazd do Paryża, odwiedziny u Cecilii i Darsiego Gillie, przejazd z nimi pociągiem do Londynu. Klub w Mayfair Curson House. Wizyta w pubie z Darsiem. [+]
02:11:03 Obiad z pułkownikiem, odwiedziny u siostry Cecilli, Dolly, rozmowa z Sikorską [Heleną].
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.