Antoni Lenkiewicz (ur. 1934, Ostrołęka) opowiada o działalności opozycyjnej przed sierpniem 1980 i współpracy z Komitetem Obrony Robotników i Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Mówi o przygotowaniach do strajku w sierpniu 1980 w zajezdni autobusowej przy ul. Grabiszyńskiej we Wrocławiu, a także o działaności w Zarządzie Regionu Dolnośląskiego i udziale w I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ Solidarność. Po wprowadzeniu stanu wojennego pan Antoni został internowany, przebywał m.in. w Nowym Łupkowie i Strzelcach Opolskich. Po zwolnieniu w grudniu 1982 r. współpracował z pismami „drugiego obiegu”, działał także w Solidarności Walczącej i KPN.
00:00:07 Autoprezentacja boh., prezentacja rodziców.
[wywiad – świadek odpowiada na pytania]
00:00:33 Wpływ sytuacji w kraju w latach 1945-56 na działalność boh. Zmiany po 1956 r. Szykany wobec osób krytykujących władzę. Naświetlenie sytuacji polityczno-społecznej w Polsce – represje w stosunku do ujawniających się po wojnie partyzantów AK i BCh. Skazanie boh. przez sąd wojskowy na 12 lat więzienia. Konsekwencje likwidacji harcerstwa w 1949 r.
00:06:05 Lata szkolne boh. – krytyczny stosunek do „wodzów rewolucji”. Sądy wojskowe mogły skazywać młodzież po ukończeniu 13 roku życia. Boh. w w chwili skazania nie ukończył 17 lat – działalność w Związku Skautów Polski Walczącej. Działalność podziemia antykomunistycznego, rola kościoła katolickiego w kultywowaniu tradycji niepodległościowych. Działania w latach 60. – wyrzucanie ze szkół nieprawomyślnej młodzieży. Boh. został wyrzucony ze szkoły w Pasłęku. Tło polityczne po śmierci Stalina, nadzieje drugiej połowy lat 50. „Szeptana propaganda” – ubeckie prowokacje, sądy doraźne.
00:12:35 Złagodzenie represji w latach 70., ruchy opozycyjne. Krytyczna wobec władzy postawa Kościoła i prymasa Wyszyńskiego, ale też „księża patrioci”, podpisujący zobowiązania wobec władzy. Działalność klubów, stowarzyszeń, związków zawodowych. Obawy przed sowiecką interwencją – wojska radzieckie stacjonujące na terenie Polski. Umowa kościoła i władz w roku 1955 r., represje wobec księży, procesy pokazowe.
00:19:47 Sytuacja w kraju po roku 1970. Nominacje partyjne na stanowiska kierownicze. Powstanie PZPR w 1948 r., sprzeciwy wobec zapisu Konstytucji o sojuszu z ZSRR.
00:22:01 Postawy boh. w szkole. Młodzież z nastawieniem antykomunistycznym nie mogła studiować. Lepsze traktowanie studentów przychylnych władzy, większe szanse na karierę naukową.
00:24:50 Wydawnictwa drugoobiegowe: ulotki, literatura bez cenzury. Podziały w społeczeństwie – nasilanie oporu wobec władzy po 1970 r. Rola kościoła. Boh. już jako harcerz pisywał artykuły do nielegalnego pisma – świadomość boh. Porównanie okupacji niemieckiej i sowieckiej. Postawy społeczne w PRL. Radio 49 – zabójstwo Stefana Martyki.
00:31:15 Działalność w drugiej połowie lat 70. – kolportaż bibuły. Boh. współdziałał z KOR (z Jackiem Kuroniem, Karolem Modzelewskim) i z działaczami ROPCiO. Grupy opozycyjne na uczelniach.
00:35:29 We Wrocławiu boh. współpracował z Barbarą i Aleksandrem Labudami. Czynny udział księży w ruchu opozycyjnym – kościoły i plebanie jako miejsca wymiany prasy niezależnej. Powstanie niezależnych związków zawodowych.
00:38:14 Wuj Władysław Dąbrowski był działaczem emigracyjnym – przesyłki dla rodziny, paczki i informacje. Wyjazdy zagraniczne boh. – pobyt na stypendium w Nowym Jorku. W latach 60. boh. pisał artykuły do prasy polonijnej – kurs dolara. Wsparcie środowisk polonijnych i wuja Dąbrowskiego. Wysyłanie do Stanów wydawnictw niezależnych, dziury w „żelaznej kurtynie”. Książka o Piłsudskim była czytana w Wolnej Europie. Rozpowszechnianie innych książek i artykułów boh.
00:44:52 Boh. brał udział w przygotowaniu strajku we wrocławskiej zajezdni autobusowej przy ul. Grabiszyńskiej. Eksperyment wrocławskich kuratorów sądowych – zgłaszanie się instruktorów harcerskich na kuratorów młodocianych przestępców i trudnej młodzieży – nagroda UNESCO – reakcja władzy. Działalność Studencko-Harcerskiej Spółdzielni Pracy EWEKS – produkcja uszczelek z odpadów. Oskarżenie boh. o złe rozliczanie delegacji i skazanie go na 2,5 roku więzienia.
00:53:13 Kontakty dzięki EWEKS-owi w wielu zakładach pracy. Boh. brał udział w przygotowaniach do strajku w sierpniu 1980. Współpraca z Adamem Skowrońskim, wyjazdy do strajkujących zakładów pracy – wyrzucanie dyrektorów. Kierownicy personalni w dużych zakładach często byli powiązani z SB – wyrzucanie ich z pracy. Siła Solidarności.
00:58:19 Boh. jako członek Zarządu Regionu Solidarności jeździł na interwencje do zakładów pracy – spotkania z robotnikami, przemowy przez zakładowe radiowęzły, rewolucyjne metody usuwania dyrektorów. Specyfika zarządzania fabrykami w PRL-u, niegospodarność, nadużycia, łapówkarstwo. Wstępowanie do Solidarności – wypełnianie ankiet, odpowiedzialność członków. Skutki działalności w zakładach pracy – uzdrawianie gospodarki. [+]
01:06:37 Interwencje i kontrole w Pafawagu i innych dolnośląskich zakładach. System gospodarczy przeżarty przez korupcję – trudności w zakupie traktorów, maszyn rolniczych. Poprawa sytuacji gospodarczej.
01:10:26 Łamanie strajków przez ZOMO. Strajk w Pafawagu, przygotowanie zakładu do obrony. Zdobywanie przez wojsko i zomowców strajkujących zakładów. Wspomnienie Andrzeja Konarskiego, działacza Solidarności z Pafawagu.
01:13:40 Strajk okupacyjny w zakładach „Polar”.
01:14:53 Przyjazd do Wrocławia delegacji kolejarzy, którzy chcieli ogłosić ogólnopolski strajk kolejarzy – reakcja boh., realna groźba interwencji ZSRR. Rozmowy z kolejarzami, wsparcie środowisk kościelnych. Wybranie formy strajku – strajk głodowy na terenie lokomotywowni. Negocjacje ze stroną rządową. [+]
01:24:21 Znajomość prawa transportowego. W gabinecie cieni Leszka Moczulskiego boh. miał być ministrem transportu.
01:25:44 Sukces wrocławskiego strajku. Rządowa reakcja na strajki: wyłączenie telefonów w kraju – brak możliwości wyłączenia telefonów na kolei. Czas i cele strajku głodowego kolejarzy – rozprzestrzenienie się informacji dzięki kolejowym liniom telefonicznym. Opinia boh. na temat PKP w czasach PRL-u.
01:28:03 Rola boh. w akcjach strajkowych podejmowanych przez zakłady na terenie całego kraju. Rola dolnośląskiej Solidarności w początkowej fazie istnienia związku. Opracowywanie treści porozumień, rola przedstawicieli wiodących zakładów pracy. Przykład płynący z działań we Wrocławiu. Wywalczone podwyżki zostały zniwelowane przez wzrost cen. Kontrole magazynów – ujawnianie zapasów towarów.
01:34:19 Powstanie Wszechnicy Związkowej, brak kościoła w koncepcji Labudy. Boh. zorganizował Chrześcijański Uniwersytet Robotniczy, w skrócie ChUR – akcja SB, które aresztowało chórzystów w jednym z kościołów. Oddziały Uniwersytetu w innych miastach, w tym w Rzeszowie, gdzie potem była silna Solidarność Walcząca. Wyjazdy boh. na wykłady.
01:38:39 Powstanie Klubów Służby Niepodległości z inicjatywy Wojciecha Ziembińskiego – rola i zadania. Mianowania oficerskie na wypadek rozwiązań siłowych, wsparcie opozycji przez wojsko. Działalność Służby we Wrocławiu jesienią 1981 r. Spory ze zwolennikami działań zbrojnych.
01:44:19 Wybory delegatów na Zjazd Krajowy. Boh. pracował jako radca prawny i z ramienia Spółdzielczości Pracy pomagał pracownikom PGR-ów. Boh. zebrał w regionie 100 tys. głosów – pierwsze demokratyczne wybory po zakończeniu wojny: spotkania wyborcze. Liczenie głosów podczas I Zjazdu.
01:48:35 Wybory przewodniczącego NSZZ Solidarność Regionu Dolnośląskiego – ostre dyskusje. Zdanie boh. na temat możliwości użycia siły w walce z systemem. Ścieranie się poglądów, spory środowiskowe – opinia na temat działalności Labudów – boh. bronił roli kościoła w opozycji. Radykalizm wśród działaczy. Boh. pisał przemówienia Frasyniukowi – unikanie ogólników, spory o określenie „naród”, o byłych członków PZPR, którzy zapisali się do Solidarności. 02:00:02 Drugi wynik podczas wyborów przewodniczącego osiągnął Tadeusz Rogosz. Opinia boh. na temat zasad przeprowadzenia wyborów, wpływ osobistych sympatii. Spory o rolę kościoła z Barbarą i Aleksandrem Labudami.
02:05:30 Opinia boh. w kwestii makroregionalizacji – łączenie lokalnych struktur Solidarności w większe zespoły. Rozmowy z działaczami z Jeleniej Góry, którzy nie przyłączyli się do Wrocławia. Opinia na temat działaczy związanych z mniejszością niemiecką.
02:11:04 Boh. został delegatem na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”. Kwestie poruszane podczas obrad. Boh. zgłosił projekt odezwy do przedstawicieli parlamentów i rządów całego świata z prośbą o poparcie dla Solidarności – kontrpropozycja, by zwracać się do związków zawodowych w demoludach. Projekt boh. nie został podany do głosowania. Zdanie na temat Stanów Zjednoczonych. Reakcje ze świata na powstanie Solidarności.
02:19:38 Druga tura obrad – poparcie dla Wałęsy, opinia na temat Rulewskiego, zmiany w zarządzie.
02:21:50 Spotkanie z wyborcami w Bystrzycy Kłodzkiej, gdzie boh. wymienił trzy nurty w Solidarności – interpretacja jego słów, walka polityczna. Rola kościoła w organizowaniu spotkań, po wykładzie w kościele Karola Boromeusza boh. został pobity i aresztowany w drodze na plebanię – skazanie na 9 miesięcy więzienia. W czasach PRL boh. prawie 10 lat spędził w więzieniach, liczne zatrzymania na 48 godzin.
02:27:59 Większe niebezpieczeństwo podczas spotkań w miejscach publicznych. Prowokacja zomowców na wrocławskim placu Kościuszki.
02:29:55 13 grudnia 1981 r. boh. był u siostry mieszkającej w bloku przy ul. Drukarskiej, która nie wpuściła milicjantów bez nakazu do mieszkania – złapanie podczas próby ucieczki. [+]
02:35:08 Internowanie w Nowym Łupkowie, wsi położonej w pasie przygranicznym – konieczność wyrobienia przepustki na widzenie.
02:36:37 Pobyt w więzieniu przy ul. Kleczkowskiej, namawianie do podpisania lojalki – reakcja na konieczność składania podpisów. Wyjazd z więzienia w Wigilię 1981 r. – rozkaz wyjścia z samochodów w lesie – zachowanie strażników. Metody zastraszania i upokarzania internowanych.
02:41:38 Po buncie w ośrodku internowania w Grodkowie boh. został wywieziony wraz z grupą kilkunastu więźniów (m.in. z Aleksandrem Labudą, Piotrem Bielawskim) do więzienia w Strzelcach Opolskich. Zamiana ubrań na więzienne drelichy. Plotki, że internowanych wywiozą na Daleki Wschód.
02:47:17 Boh. siedział w Strzelcach z chorym umysłowo, który był skazany za morderstwo i mówił, że kazano mu udusić boh.
02:49:16 Warunki w Nowym Łupkowie, pobyt w innych ośrodkach internowania – boh. został zwolniony w Wigilię 1982 r.
02:50:55 Wpadka w środowisku wydającym „Wiadomości Bieżące” – boh. po zwolnieniu z internowania został jednym z redaktorów pisma. Podczas internowania boh. siedział z Antonim Macierewiczem – kontakty nawiązane podczas internowania. Specyfika pisania artykułów do wydawnictw podziemnych – boh. nie pisał w domu.
02:57:38 W 1964 r. boh., przygotowując obchody 20 rocznicy Powstania Warszawskiego, poznał Kornela Morawieckiego – późniejsza współpraca. Boh. składał przysięgę przy dwóch świadkach wstępując w szeregi Solidarności Walczącej – naruszenie zasad konspiracji. Nastawienie do władz PRL-u i organów państwa. Boh. prowadził wykłady w kościołach, współpracował m.in. z księdzem Adamem Wiktorem i ks. Kazimierzem Jancarzem. Wykłady w Warszawie.
03:07:04 Działalność w Solidarności Walczącej. Boh. spowodował umieszczenie tablic upamiętniających Piłsudskiego w trzech wrocławskich kościołach i kilkunastu innych miejscach. Praca komitetu zbierającego fundusze.
03:09:40 Stan wiedzy o 20-leciu międzywojennym wśród młodzieży lat 80. – działalność edukacyjna boh. Wyjazdy z wykładami do małych miejscowości, obstawa czekająca na w Krakowie. Spotkania organizowane przez księdza Jancarza. W Nowej Hucie ludzie nie mieścili się kościele. [+]
03:15:58 Sytuacja akowców po wojnie – boh. widywał w Ostrołęce partyzantów z podziemia antykomunistycznego. Warunki „walki” prowadzonej w latach 80.
03:17:34 Działalność Chrześcijańskiego Uniwersytetu Robotniczego – boh. prowadził wykłady z historii, współpraca z Leszkiem Wierzejskim. Cytat z Józefa Piłsudskiego o pięćdziesięcioletniej niewoli.
03:20:06 Odkrycie na Cmentarzu Osobowickim grobów więźniów, ofiar terroru komunistycznego – uporządkowanie kwater, uroczystości na cmentarzu.
03:22:44 Stosunek księży do tablic upamiętniających Piłsudskiego. Przed jednym z wykładów boh. rozmawiał z biskupem, który wyraził aprobatę dla poruszanej przez niego tematyki.
03:24:58 Działalność Komisji Interwencji i Praworządności, współpraca z Markiem Jakubcem, Zofią i Zbigniewem Romaszewskimi. System rozliczeń.
03:29:04 Działalność Regionalnej Komisji Wykonawczej, której przewodził Władysław Frasyniuk – opinia na jego temat.
03:32:40 Wspomnienie księdza Stanisława Orzechowskiego i księdza Henryka Jankowskiego – wyjazd na wykład do Gdańska.
03:34:46 Powstawanie Konfederacji Polski Niepodległej – boh. był szefem Regionu, ocena działalności Leszka Moczulskiego. Współpraca ze Zbigniewem Kopystyńskim, ilość składek miarą przybliżonej ilości członków KPN.
03:38:30 Obrady Okrągłego Stołu – opinie i obawy. Wybranie do wrocławskiej Rady Miasta, do której boh. startował jako kandydat niezależny.
03:43:03 W wyborach 4 czerwca 1989 – boh. kandydował do Sejmu z listy KPN – kampania wyborcza. Kandydowanie w późniejszych wyborach do Senatu. Praca w Radzie Miasta.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.