Lenkiewicz Antoni cz. 3

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0864

8 października 2019, Wrocław

3:46

Antoni Lenkiewicz (ur. 1934, Ostrołęka) opowiada o działalności opozycyjnej przed sierpniem 1980 i współpracy z Komitetem Obrony Robotników i Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Mówi o przygotowaniach do strajku w sierpniu 1980 w zajezdni autobusowej przy ul. Grabiszyńskiej we Wrocławiu, a także o działaności w Zarządzie Regionu Dolnośląskiego i udziale w I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ Solidarność. Po wprowadzeniu stanu wojennego pan Antoni został internowany, przebywał m.in. w Nowym Łupkowie i Strzelcach Opolskich. Po zwolnieniu w grudniu 1982 r. współpracował z pismami „drugiego obiegu”, działał także w Solidarności Walczącej i KPN.

00:00:07 Autoprezentacja boh., prezentacja rodziców.
[wywiad – świadek odpowiada na pytania]
00:00:33 Wpływ sytuacji w kraju w latach 1945-56 na działalność boh. Zmiany po 1956 r. Szykany wobec osób krytykujących władzę. Naświetlenie sytuacji polityczno-społecznej w Polsce – represje w stosunku do ujawniających się po wojnie partyzantów AK i BCh. Skazanie boh. przez sąd wojskowy na 12 lat więzienia. Konsekwencje likwidacji harcerstwa w 1949 r.
00:06:05 Lata szkolne boh. – krytyczny stosunek do „wodzów rewolucji”. Sądy wojskowe mogły skazywać młodzież po ukończeniu 13 roku życia. Boh. w w chwili skazania nie ukończył 17 lat – działalność w Związku Skautów Polski Walczącej. Działalność podziemia antykomunistycznego, rola kościoła katolickiego w kultywowaniu tradycji niepodległościowych. Działania w latach 60. – wyrzucanie ze szkół nieprawomyślnej młodzieży. Boh. został wyrzucony ze szkoły w Pasłęku. Tło polityczne po śmierci Stalina, nadzieje drugiej połowy lat 50. „Szeptana propaganda” – ubeckie prowokacje, sądy doraźne.
00:12:35 Złagodzenie represji w latach 70., ruchy opozycyjne. Krytyczna wobec władzy postawa Kościoła i prymasa Wyszyńskiego, ale też „księża patrioci”, podpisujący zobowiązania wobec władzy. Działalność klubów, stowarzyszeń, związków zawodowych. Obawy przed sowiecką interwencją – wojska radzieckie stacjonujące na terenie Polski. Umowa kościoła i władz w roku 1955 r., represje wobec księży, procesy pokazowe.
00:19:47 Sytuacja w kraju po roku 1970. Nominacje partyjne na stanowiska kierownicze. Powstanie PZPR w 1948 r., sprzeciwy wobec zapisu Konstytucji o sojuszu z ZSRR.
00:22:01 Postawy boh. w szkole. Młodzież z nastawieniem antykomunistycznym nie mogła studiować. Lepsze traktowanie studentów przychylnych władzy, większe szanse na karierę naukową.
00:24:50 Wydawnictwa drugoobiegowe: ulotki, literatura bez cenzury. Podziały w społeczeństwie – nasilanie oporu wobec władzy po 1970 r. Rola kościoła. Boh. już jako harcerz pisywał artykuły do nielegalnego pisma – świadomość boh. Porównanie okupacji niemieckiej i sowieckiej. Postawy społeczne w PRL. Radio 49 – zabójstwo Stefana Martyki.
00:31:15 Działalność w drugiej połowie lat 70. – kolportaż bibuły. Boh. współdziałał z KOR (z Jackiem Kuroniem, Karolem Modzelewskim) i z działaczami ROPCiO. Grupy opozycyjne na uczelniach.
00:35:29 We Wrocławiu boh. współpracował z Barbarą i Aleksandrem Labudami. Czynny udział księży w ruchu opozycyjnym – kościoły i plebanie jako miejsca wymiany prasy niezależnej. Powstanie niezależnych związków zawodowych.
00:38:14 Wuj Władysław Dąbrowski był działaczem emigracyjnym – przesyłki dla rodziny, paczki i informacje. Wyjazdy zagraniczne boh. – pobyt na stypendium w Nowym Jorku. W latach 60. boh. pisał artykuły do prasy polonijnej – kurs dolara. Wsparcie środowisk polonijnych i wuja Dąbrowskiego. Wysyłanie do Stanów wydawnictw niezależnych, dziury w „żelaznej kurtynie”. Książka o Piłsudskim była czytana w Wolnej Europie. Rozpowszechnianie innych książek i artykułów boh.
00:44:52 Boh. brał udział w przygotowaniu strajku we wrocławskiej zajezdni autobusowej przy ul. Grabiszyńskiej. Eksperyment wrocławskich kuratorów sądowych – zgłaszanie się instruktorów harcerskich na kuratorów młodocianych przestępców i trudnej młodzieży – nagroda UNESCO – reakcja władzy. Działalność Studencko-Harcerskiej Spółdzielni Pracy EWEKS – produkcja uszczelek z odpadów. Oskarżenie boh. o złe rozliczanie delegacji i skazanie go na 2,5 roku więzienia.
00:53:13 Kontakty dzięki EWEKS-owi w wielu zakładach pracy. Boh. brał udział w przygotowaniach do strajku w sierpniu 1980. Współpraca z Adamem Skowrońskim, wyjazdy do strajkujących zakładów pracy – wyrzucanie dyrektorów. Kierownicy personalni w dużych zakładach często byli powiązani z SB – wyrzucanie ich z pracy. Siła Solidarności.
00:58:19 Boh. jako członek Zarządu Regionu Solidarności jeździł na interwencje do zakładów pracy – spotkania z robotnikami, przemowy przez zakładowe radiowęzły, rewolucyjne metody usuwania dyrektorów. Specyfika zarządzania fabrykami w PRL-u, niegospodarność, nadużycia, łapówkarstwo. Wstępowanie do Solidarności – wypełnianie ankiet, odpowiedzialność członków. Skutki działalności w zakładach pracy – uzdrawianie gospodarki. [+]
01:06:37 Interwencje i kontrole w Pafawagu i innych dolnośląskich zakładach. System gospodarczy przeżarty przez korupcję – trudności w zakupie traktorów, maszyn rolniczych. Poprawa sytuacji gospodarczej.
01:10:26 Łamanie strajków przez ZOMO. Strajk w Pafawagu, przygotowanie zakładu do obrony. Zdobywanie przez wojsko i zomowców strajkujących zakładów. Wspomnienie Andrzeja Konarskiego, działacza Solidarności z Pafawagu.
01:13:40 Strajk okupacyjny w zakładach „Polar”.
01:14:53 Przyjazd do Wrocławia delegacji kolejarzy, którzy chcieli ogłosić ogólnopolski strajk kolejarzy – reakcja boh., realna groźba interwencji ZSRR. Rozmowy z kolejarzami, wsparcie środowisk kościelnych. Wybranie formy strajku – strajk głodowy na terenie lokomotywowni. Negocjacje ze stroną rządową. [+]
01:24:21 Znajomość prawa transportowego. W gabinecie cieni Leszka Moczulskiego boh. miał być ministrem transportu.
01:25:44 Sukces wrocławskiego strajku. Rządowa reakcja na strajki: wyłączenie telefonów w kraju – brak możliwości wyłączenia telefonów na kolei. Czas i cele strajku głodowego kolejarzy – rozprzestrzenienie się informacji dzięki kolejowym liniom telefonicznym. Opinia boh. na temat PKP w czasach PRL-u.
01:28:03 Rola boh. w akcjach strajkowych podejmowanych przez zakłady na terenie całego kraju. Rola dolnośląskiej Solidarności w początkowej fazie istnienia związku. Opracowywanie treści porozumień, rola przedstawicieli wiodących zakładów pracy. Przykład płynący z działań we Wrocławiu. Wywalczone podwyżki zostały zniwelowane przez wzrost cen. Kontrole magazynów – ujawnianie zapasów towarów.
01:34:19 Powstanie Wszechnicy Związkowej, brak kościoła w koncepcji Labudy. Boh. zorganizował Chrześcijański Uniwersytet Robotniczy, w skrócie ChUR – akcja SB, które aresztowało chórzystów w jednym z kościołów. Oddziały Uniwersytetu w innych miastach, w tym w Rzeszowie, gdzie potem była silna Solidarność Walcząca. Wyjazdy boh. na wykłady.
01:38:39 Powstanie Klubów Służby Niepodległości z inicjatywy Wojciecha Ziembińskiego – rola i zadania. Mianowania oficerskie na wypadek rozwiązań siłowych, wsparcie opozycji przez wojsko. Działalność Służby we Wrocławiu jesienią 1981 r. Spory ze zwolennikami działań zbrojnych.
01:44:19 Wybory delegatów na Zjazd Krajowy. Boh. pracował jako radca prawny i z ramienia Spółdzielczości Pracy pomagał pracownikom PGR-ów. Boh. zebrał w regionie 100 tys. głosów – pierwsze demokratyczne wybory po zakończeniu wojny: spotkania wyborcze. Liczenie głosów podczas I Zjazdu.
01:48:35 Wybory przewodniczącego NSZZ Solidarność Regionu Dolnośląskiego – ostre dyskusje. Zdanie boh. na temat możliwości użycia siły w walce z systemem. Ścieranie się poglądów, spory środowiskowe – opinia na temat działalności Labudów – boh. bronił roli kościoła w opozycji. Radykalizm wśród działaczy. Boh. pisał przemówienia Frasyniukowi – unikanie ogólników, spory o określenie „naród”, o byłych członków PZPR, którzy zapisali się do Solidarności. 02:00:02 Drugi wynik podczas wyborów przewodniczącego osiągnął Tadeusz Rogosz. Opinia boh. na temat zasad przeprowadzenia wyborów, wpływ osobistych sympatii. Spory o rolę kościoła z Barbarą i Aleksandrem Labudami.
02:05:30 Opinia boh. w kwestii makroregionalizacji – łączenie lokalnych struktur Solidarności w większe zespoły. Rozmowy z działaczami z Jeleniej Góry, którzy nie przyłączyli się do Wrocławia. Opinia na temat działaczy związanych z mniejszością niemiecką.
02:11:04 Boh. został delegatem na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”. Kwestie poruszane podczas obrad. Boh. zgłosił projekt odezwy do przedstawicieli parlamentów i rządów całego świata z prośbą o poparcie dla Solidarności – kontrpropozycja, by zwracać się do związków zawodowych w demoludach. Projekt boh. nie został podany do głosowania. Zdanie na temat Stanów Zjednoczonych. Reakcje ze świata na powstanie Solidarności.
02:19:38 Druga tura obrad – poparcie dla Wałęsy, opinia na temat Rulewskiego, zmiany w zarządzie.
02:21:50 Spotkanie z wyborcami w Bystrzycy Kłodzkiej, gdzie boh. wymienił trzy nurty w Solidarności – interpretacja jego słów, walka polityczna. Rola kościoła w organizowaniu spotkań, po wykładzie w kościele Karola Boromeusza boh. został pobity i aresztowany w drodze na plebanię – skazanie na 9 miesięcy więzienia. W czasach PRL boh. prawie 10 lat spędził w więzieniach, liczne zatrzymania na 48 godzin.
02:27:59 Większe niebezpieczeństwo podczas spotkań w miejscach publicznych. Prowokacja zomowców na wrocławskim placu Kościuszki.
02:29:55 13 grudnia 1981 r. boh. był u siostry mieszkającej w bloku przy ul. Drukarskiej, która nie wpuściła milicjantów bez nakazu do mieszkania – złapanie podczas próby ucieczki. [+]
02:35:08 Internowanie w Nowym Łupkowie, wsi położonej w pasie przygranicznym – konieczność wyrobienia przepustki na widzenie.
02:36:37 Pobyt w więzieniu przy ul. Kleczkowskiej, namawianie do podpisania lojalki – reakcja na konieczność składania podpisów. Wyjazd z więzienia w Wigilię 1981 r. – rozkaz wyjścia z samochodów w lesie – zachowanie strażników. Metody zastraszania i upokarzania internowanych.
02:41:38 Po buncie w ośrodku internowania w Grodkowie boh. został wywieziony wraz z grupą kilkunastu więźniów (m.in. z Aleksandrem Labudą, Piotrem Bielawskim) do więzienia w Strzelcach Opolskich. Zamiana ubrań na więzienne drelichy. Plotki, że internowanych wywiozą na Daleki Wschód.
02:47:17 Boh. siedział w Strzelcach z chorym umysłowo, który był skazany za morderstwo i mówił, że kazano mu udusić boh.
02:49:16 Warunki w Nowym Łupkowie, pobyt w innych ośrodkach internowania – boh. został zwolniony w Wigilię 1982 r.
02:50:55 Wpadka w środowisku wydającym „Wiadomości Bieżące” – boh. po zwolnieniu z internowania został jednym z redaktorów pisma. Podczas internowania boh. siedział z Antonim Macierewiczem – kontakty nawiązane podczas internowania. Specyfika pisania artykułów do wydawnictw podziemnych – boh. nie pisał w domu.
02:57:38 W 1964 r. boh., przygotowując obchody 20 rocznicy Powstania Warszawskiego, poznał Kornela Morawieckiego – późniejsza współpraca. Boh. składał przysięgę przy dwóch świadkach wstępując w szeregi Solidarności Walczącej – naruszenie zasad konspiracji. Nastawienie do władz PRL-u i organów państwa. Boh. prowadził wykłady w kościołach, współpracował m.in. z księdzem Adamem Wiktorem i ks. Kazimierzem Jancarzem. Wykłady w Warszawie.
03:07:04 Działalność w Solidarności Walczącej. Boh. spowodował umieszczenie tablic upamiętniających Piłsudskiego w trzech wrocławskich kościołach i kilkunastu innych miejscach. Praca komitetu zbierającego fundusze.
03:09:40 Stan wiedzy o 20-leciu międzywojennym wśród młodzieży lat 80. – działalność edukacyjna boh. Wyjazdy z wykładami do małych miejscowości, obstawa czekająca na w Krakowie. Spotkania organizowane przez księdza Jancarza. W Nowej Hucie ludzie nie mieścili się kościele. [+]
03:15:58 Sytuacja akowców po wojnie – boh. widywał w Ostrołęce partyzantów z podziemia antykomunistycznego. Warunki „walki” prowadzonej w latach 80.
03:17:34 Działalność Chrześcijańskiego Uniwersytetu Robotniczego – boh. prowadził wykłady z historii, współpraca z Leszkiem Wierzejskim. Cytat z Józefa Piłsudskiego o pięćdziesięcioletniej niewoli.
03:20:06 Odkrycie na Cmentarzu Osobowickim grobów więźniów, ofiar terroru komunistycznego – uporządkowanie kwater, uroczystości na cmentarzu.
03:22:44 Stosunek księży do tablic upamiętniających Piłsudskiego. Przed jednym z wykładów boh. rozmawiał z biskupem, który wyraził aprobatę dla poruszanej przez niego tematyki.
03:24:58 Działalność Komisji Interwencji i Praworządności, współpraca z Markiem Jakubcem, Zofią i Zbigniewem Romaszewskimi. System rozliczeń.
03:29:04 Działalność Regionalnej Komisji Wykonawczej, której przewodził Władysław Frasyniuk – opinia na jego temat.
03:32:40 Wspomnienie księdza Stanisława Orzechowskiego i księdza Henryka Jankowskiego – wyjazd na wykład do Gdańska.
03:34:46 Powstawanie Konfederacji Polski Niepodległej – boh. był szefem Regionu, ocena działalności Leszka Moczulskiego. Współpraca ze Zbigniewem Kopystyńskim, ilość składek miarą przybliżonej ilości członków KPN.
03:38:30 Obrady Okrągłego Stołu – opinie i obawy. Wybranie do wrocławskiej Rady Miasta, do której boh. startował jako kandydat niezależny.
03:43:03 W wyborach 4 czerwca 1989 – boh. kandydował do Sejmu z listy KPN – kampania wyborcza. Kandydowanie w późniejszych wyborach do Senatu. Praca w Radzie Miasta.
mehr...
weniger

Sołtysik Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film