Zbigniew Has (ur. 1932, Włodzimierz Wołyński) urodził się w rodzinie podoficera Wojska Polskiego. Dorastał we Włodzimierzu Wołyńskim, był świadkiem m.in. ataków ukraińskich na Polaków oraz eksterminacji ludności żydowskiej. Działał w młodzieżowej grupie konspiracyjnej, wspomagającej (m.in. kradzieżami broni niemieckiej) 27 Wołyńską Dywizję Armii Krajowej. W lutym 1944 rodzina Hasów przeniosła się do Wieniawki w powiecie hrubieszowskim, skąd w 1945 jako repatrianci przeprowadzili się do wsi Kułakowice II, gdzie objęli gospodarstwo po wysiedlonych Ukraińcach. Pan Zbigniew działał w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”, a jego ojciec założył kilkunastoosobowy oddział WiN. Wobec rosnącego zagrożenia ze strony Urzędu Bezpieczeństwa opuścili gospodarstwo i wyjechali do Sobieszowa na Ziemie Zachodnie. W 1951 pan Zbigniew skończył szkołę w Cieplicach Śląskich i przeniósł się do Słupska, gdzie w 1953 roku ukończył technikum mechaniczne. W latach 1956-74 pełnił funkcję z-cy dyrektora Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Słupsku. W 1974 roku został zwolniony w związku z odmową wstąpienia do PZPR. W 1979 roku powrócił do pracy i został dyrektorem naczelnym Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji. Od 1984 roku na emeryturze. Do 1991 prowadził Zakład Usług Technicznych. Obecnie działa społecznie w kilku organizacjach kombatanckich, m.in. jest prezesem honorowym słupskiego inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Mieszka w Słupsku.
more...
less
00:00:25 Początek wojny. 23 sierpnia 1939 ojciec otrzymał kartę mobilizacyjną. Wcześniej kopano okopy, także nad rzeką koło domu. Ojciec zmobilizowany w jednostce w Ostrogu nad Horyniem, potem we Włodzimierzu Wołyńskim i na bocznicy kolejowej w Piatydniach, w folwarku był obóz. 6 września pożegnanie jednostki, załadunek do pociągu. Pociąg zatrzymał się w Tucholi, pierwsze walki z Niemcami zwycięskie.
00:04:14 Ojciec dowodził plutonem rkm-ów, był świadkiem śmierci swojego dowódcy, odłamał nieśmiertelnik, zabrał jego pas, mapnik, pistolet vis. Wycofywanie oddziału przez Bydgoszcz w kierunku Warszawy, „krwawa niedziela” w Bydgoszczy, ojciec stracił konia, musiał wracać pieszo do domu.
00:06:29 Wezwanie do rozbrojenia, zdemaskowanie dywersantów niemieckich, rozstrzelanie ich. 17 września ojciec doszedł do Wołynia, we Włodzimierzu formowała się jednostka mająca wyruszyć na odsiecz Warszawie.
00:08:50 Pożegnanie z ojcem idącym na wojnę. W jego plutonie było 6 kolegów ze szkoły.
00:12:00 Atmosfera w armii byłą ciężka. Gdy ojciec wrócił 17 września, zgłosił się do 27 pułku artylerii. Napad ZSRR na Polskę. Armia Czerwona we Włodzimierzu 23 września, czołgi radzieckie pod koszarami na ul. Uściługskiej wzywały do złożenia broni. Żołnierze opuścili koszary późnym wieczorem, powrót ojca do domu pod ostrzałem rakiet.
00:16:58 Zajęcie koszar 26 września, tam zorganizowano obóz jeniecki dla polskich żołnierzy, wyprowadzenie w szpalerze mieszkańców. Żołnierze rzucali swoje portfele, by mieszkańcy oddali je rodzinom.
00:19:30 Wywożenie żołnierzy przez trzy dni na stację we Włodzimierzu na wschód. Ojcu udało się uciec, zanim przyszli Rosjanie. Znał rosyjski, bo służył ponad 3 lata nad Bugiem. Boh. w mundurku zuchowym zgubił się w lesie, zbierając maliny. Dotarł do tajnego obozu radzieckiego, gdzie został zatrzymany przez żołnierzy, przetrzymywany kilka godzin w ziemiance, przesłuchiwany.
00:24:44 Podczas wkraczania Rosjan do Włodzimierza Polacy stawiali opór, straty po obu stronach. Powstanie we Włodzimierzu. Ukraińcy z Żydami chcieli się bratać z Rosjanami, budowali bramy powitalne. Polacy niektórych uwięzili w więzieniu przy ul. Katedralnej.
00:29:01 Boh. siedział w ławce szkolnej ze Zdzisławem Hasiakiem, którego ojciec był dowódcą kawalerii. Drużyna harcerska. Rodzina boh. przeprowadziła się z ul. Uściługskiej do kolonii Kolendów, przepędzenie Rosjan przez Niemców w 1942 r.
00:32:02 Fortyfikacje nad Bugiem. W kolonii było kilkanaście domów, rodzina dla bezpieczeństwa przeniosła się do znajomych na ul. Cmentarną. Codzienne pogrzeby pomordowanych ludzi zawiniętych w prześcieradła, boh. był ministrantem, asystował przy pogrzebach jesienią 1943 r. głównie zbiorowe mogiły. [+]
00:37:43 Repatriacja w marcu 1944 r., ładowanie dobytku. Wywózki 1940 r.: po wywiezieniu jeńców polskich w koszarach gromadzono ludzi według list proskrypcyjnych przygotowanych przez „komunistów”. 20 minut na spakowanie, droga na Syberię w bydlęcych wagonach. [+]
00:40:50 Rodzina boh. była wyznaczona do wywózki, ojciec działał w grupie samoobrony „Osnowa” w Bielinie. Był tam szpital wojskowy, resztki wojska.
00:42:25 Aresztowanie ojca przez NKWD i milicję ukraińska, ojcu udało się uciec z koszar. Rodzina miała jechać na Syberię w transporcie 23 czerwca [września?] – dzięki wybuchowi wojny Rosja-Niemcy udało się uniknąć wywózki, znalezienie dokumentów w radzie wsi.
00:45:10 Mama jako krawcowa miała dobre rozeznanie, co się dzieje. Wyszydzanie Żydów: „Jewriej zdechniot skoriej”. Ojciec chodził w kożuszku kawaleryjskim, Rosjanie się nie zorientowali, że to wojskowy. Sąsiedzi współpracowali z NKWD. Listy polskich inteligentów czekały przygotowane dla Rosjan.
00:48:30 Likwidacja getta we Włodzimierzu. Było tam 14 tys. Żydów. Wenc/Wentz, cywil, był dowódcą getta. Żydzi przed wojną – jako dziecko boh. izolował się od nich (czarne legendy o upuszczaniu krwi na macę poprzez turlanie dzieci chrześcijańskich w beczkach nabitych gwoźdźmi). Opinie boh. na tematy żydowskie.
00:51:39 Wyjazd na „Ziemie Odzyskane” w marcu 1944. Przemarsz Armii Czerwonej zabiedzonej i brudnej. Przystąpienie boh. do Zrzeszenia WiN, ojciec był dowódcą oddziału, boh. należał do grupy dywersyjnej. Przyjazd do Sobieszowa k. Jeleniej Góry, zamieszkanie u kolegi ojca. Boh. poszedł do szkoły, zakończył ją w 1948 r.
00:54:59 Szkoła zawodowa w Cieplicach, kierunek mechaniczny, skończona w 1951 r. Nie dostał się do szkoły lotniczej na Psim Polu we Wrocławiu, wyjazd do technikum mechanicznego w Słupsku, zamieszkanie u ciotki.
00:57:30 Przeprowadzka rodziców do Słupska, ul. F. Nullo, ojciec pracował jako dyrektor fabryki mebli. Praktyka boh. w fabryce części zamiennych w Podgórzynie k. Jeleniej Góry. Niektórzy koledzy przychodzili do szkoły w mundurach, z bronią. Prof. Hret. Boh został tokarzem, czeladnikiem. Odszedł z Famarolu, w 1952 rozpoczął pracę w Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej w Słupsku.
01:01:50 1974 rok, zwolnienie dyscyplinarne z pracy na 4,5 roku za odmowę wstąpienia do PZPR. Zaoczny kurs kierowniczy w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Poznaniu. Robotnicy chętnie się uczyli po godzinach.
01:05:30 W przedsiębiorstwie działał warsztat, który wytwarzał narzędzia do pracy w kanalizacji itd. Gdy boh. był na bezrobociu, został rzeczoznawcą ds. techniki sanitarnej. Dziwne reakcje kolegów z pracy.
01:07:13 Małżeństwo w 1957, w 1962 dostali mieszkanie. Wpływ ojca na postawę antykomunistyczną i antysystemową. Przeszkolenie ułanów do operacji nadgranicznych w latach 20-30. Boh. nawiązał kontakt z Naczelną Organizacją Techniczną, gdzie potem aktywnie działał. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych organizowało szkolenia dla robotników. Własnoręcznie wykonywane narzędzia i urządzenia do prac kanalizacyjnych.
01:10:44 Tytuł biegłego wojewódzkiego ds. ochrony środowiska oraz budowy wodociągów i kanalizacji ‒ w 1979 r. Powrót do firmy w 1979 r., szkolenia robotników. W 1984 r. boh. zbudował duże zaplecze techniczne w przedsiębiorstwie. Wsparcie działacza partyjnego Jana Ryszarda Kurylczyka. Stosunki w pracy, trudności w budowaniu kariery.
01:19:42 Powstanie NSZZ „Solidarność”. Więzienie warszawskie, gdzie byli więzieni „żołnierze wyklęci”. Docenienie pracy boh., odznaczenia, współpraca z Politechniką Gdańską i Szczecińską, osiągnięcia zawodowe, rozwój przedsiębiorstwa.
01:25:10 Legitymacja CRZZ Centralnej Rady Związków Zawodowych, wizyta w Komisji Planowania, żeby załatwić maszyny. Jan Kubalski. Wojewódzki Zarząd Przedsiębiorstw Gospodarki Komunalnej. Zamówienia maszyn, problemy finansowe – groźba zwolnienia dyscyplinarnego, nagana, przesłuchania, ostatecznie zwolnienie z pracy.
01:31:20 Budowa oczyszczalni ścieków w Słupsku. W 1984 r. odejście na emeryturę. Dyrektor Narodowego Funduszu Infrastruktury Technicznej, spółka Aqua, którą tworzyli koledzy i byli uczniowie. Władysław Matasek. Fundacja Ochrony Środowiska do 1993 r. działalność w Światowym związku Żołnierzy Armii Krajowej, publikacja trzech książek.
01:38:42 Jako dyrektor wojewódzki boh. zaczął sprowadzać maszyny, protesty innych dyrektorów. Baltona. „Afera maszynowa”, zwycięska walka o dobre imię boh.
01:45:46 „Załatwianie” fiata 2000. Fałszowanie rozdzielnika przydziału samochodów. Naczelnik Łabędzki, podrabianie znaczków na karoserii.
01:49:04 Dzieci boh. Boh. był brydżystą sportowym oraz wędkarzem spinningowym. Działalność jako prezes honorowy seniorów NOT.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.