Wryszcz Edward cz. 3

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2065

13 września 2024, Piechowice

2:18

Edward Wryszcz (ur. 1945, Majdan Nowy) w latach 1964-66 odbył zasadniczą służbę wojskową w Ruchomym Warsztacie Naprawy Czołgów w jednostce wojsk pancernych. W 1966 roku rozpoczął pracę w Dolnośląskich Zakładach Maszyn Elektrycznych Karelma w Piechowicach k. Jeleniej Góry – początkowo jako ślusarz narzędziowy, potem jako nauczyciel zawodu. W 1970 r. ukończył Technikum Elektryczno-Mechaniczne w Piechowicach. Od września 1980 pełnił funkcję członka Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Karelmie, przygotowywał (wraz z żoną Celiną) codzienne audycje w zakładowym radiowęźle. 14 grudnia 1981 współorganizował strajk włoski w Karelmie. 27 grudnia 1981 został internowany, przebywał w ośrodkach internowania w Kamiennej Górze, Głogowie, Grodkowie i Uhercach. Zwolniony 15 listopada 1982. Od listopada 1983 do września 1986 był członkiem Tymczasowego Komitetu Koordynacyjnego „Solidarność” Regionu Jeleniogórskiego. W latach 1983-87 działał w teatrze amatorskim przy Niezależnym Teatrze Scena Czterdzieści i Cztery w Jeleniej Górze, do 1989 roku zajmował się kolportażem niezależnej prasy i wydawnictw na terenie Jeleniej Góry i Piechowic. W latach 1984-85 współredagował zakładowe pismo Solidarności Walczącej „Zerwij Kajdany, Połam Bat...”. W 1985 roku został zwolniony z pracy, przywrócony przez Sąd Pracy we Wrocławiu. W 1989 roku współzakładał Komitet Obywatelski „Solidarność” w Jeleniej Górze, a następnie w Piechowicach. W latach 1990-94 był burmistrzem Piechowic. Od 1995 do 2012 pełnił funkcję podreferendarza Biura Obsługi Roszczeń b. Pracowników Zakładów R1 przy Państwowej Agencji Atomistyki w Jeleniej Górze. Od 2010 na emeryturze. Od 2004 członek partii Prawo i Sprawiedliwość. W 2015 odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności. [Na podstawie: Encyklopedia Solidarności, wywiad własny]
more...
less

[00:00:40] Pożegnania zwalnianych kolegów: radość, nadzieja na rozpowszechnianie prawdy o internowaniu. Przypadki ponownego internowania tuż po opuszczeniu ośrodka. Uroczyste pożegnania na korytarzu: odśpiewana chóralnie piosenka, „klawisze siedzieli cicho z boku”.
[00:03:10] Wywiad chwalący sytuację w kraju po wprowadzeniu stanu wojennego, udzielony partyjnej „Gazecie robotniczej” przez jednego z osadzonych – wskazany przez klawisza. Zbieranie kontaktów o losach internowanych po latach przez boh., odwiedziny.
[00:06:16] Spacery w Kamiennej Górze, śpiewanie „wrednych piosenek”, zatrzymywanie w celi za karę: „hartowanie charakterów”. Wychodzący na wolność otrzymywali komplet dokumentów umożliwiających wyjazd z granicę – naciski na opuszczenie kraju. Kontakt z kolegami z internowania w Australii, Islandii, Stanów Zjednoczonych, „dobrze mieć takie kontakty”. Przekonanie boh. o współpracy niektórych internowanych z SB: „oni nawet nie wiedzą, że my wiemy, że są TW”.
[00:10:10] „Stara gwardia” w Uhercach. Odwiedziny „delegacji medycznych” krajowych i międzynarodowych. Dzięki wizytacji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Uhercach pojawienie się „prawdziwych” lekarzy z zewnątrz. Boh. cierpiał na schorzenia reumatyczne z powodu wilgoci w celi. Fortel lekarza – operacja laryngologiczna w szpitalu w Jarosławiu. Szczególnie dobre traktowanie przez personel szpitala, obserwacja przez klawiszy przebranych z pacjentów, „personel to odkrył”. [+]
[00:18:00] Palenie papierosów w toaletach szpitala. Prośba klawisza w toalecie: niech oni nas tak nie traktują. [+]
[00:19:30] Wyjazd pacjentów do domów za wiedzą klawiszy przebywających w szpitalu – droga przez Bytom, patrole na dworcu. Spotkanie z żoną i kolegami. Następnego dnia powrót przez Wrocław. Dotrzymanie tajemnicy przez klawiszy: „nikt się nie dowiedział”.
[00:24:05] Powrót do więzienia. W drodze do szpitala w milicyjnej „suce” rewizja wszystkich jadących. Przewiezienie wyrobów wytwarzanych przez internowanych (znaczków, kopert, gazetek) przez lekarzy.
[00:28:40] Wyjście boh. z Uherzec w listopadzie [1982], kilka dni po powrocie ze szpitala. Skomplikowany droga do domu, boh. wracał po kawałku - nocleg u przypadkowych osób. Wizyta w Uhercach po latach.
[00:34:00] Stopniowe zwalnianie internowanych, pozostało kilkadziesiąt osób. Przygnębiający nastrój w więzieniu, plotki o prawdopodobnych procesach sądowych.
[00:36:00] Ciągła praca przy wytwarzaniu matryc pieczątek, rysowanie, kopiowanie, wycinanie. Problemy technologiczne przy zmianie daty stempla. Pieczątka z o. Kolbe przekazana do Niepokalanowa.
[00:40:00] Matryce pieczątek przekazane do muzeum „S” na Śląsku. Opracowanie przez Popioła sposobu na wynoszenie matryc z więzienia [+]. W drodze do Uherzec rozrzucanie na przystankach ulotek: „Internowani z Grodkowa są przewożeni na wschód”. Drobiazgowa rewizja w areszcie przy ul. Montelupich, utrata śpiewnika, przewożonego przez kolegę w majtkach.
[00:44:07] Kolega Stanisław Żebrowski chory na stwardnienie rozsiane. Wydobycie (zabranie) skonfiskowanego śpiewnika z pokoju funkcjonariusza przez Jerzego Popioła. Brawura konspiracyjna Popioła. [++]
[00:48:43] Założenie organizacji Niebieskie berety z kolegą z celi [Krzysztofem] Kubasiakiem, wymyślane historie podsłuchiwane przez tajniaków. Postępowanie boh. wobec funkcjonariuszy w Uhercach.
[00:51:45] Praca nocami w Uhercach przy zasłoniętych kocami oknach, odsypianie w ciągu dnia. „Gwar uciechy” na wieść i o śmierci Breżniewa („dręczyciela powszechnego”), przerażenie klawiszy. „Przestraszeni ludzie” wyrośli w PRL.
[00:55:40] Przemiana mentalna w internowanych, „ dla mnie to był uniwersytet”, „ja się cały zmieniłem”. Militaryzacja „Karelmy”, pułkownik WP reprezentował władzę w zakładzie. Podwójne oblicze pułkownika: rozpowszechniał podziemną literaturę.
[00:59:20] Boh. internowany z pracownikami kopalń śląskich, m.in. Manifest Lipcowy. Jedność związkowców ze Śląska (Leszek Waliszewski). Po wywiezieniu przewodniczącego zarządu regionu [Andrzeja] Piesiaka samodzielne działanie pozostałych związkowców. Próby dyscyplinowania internowanych przez kolegów ze Śląska. [+]
[01:02:15] Organizowanie sobie życia więziennego: przygotowanie akademii rocznicowej 11 listopada. Poturbowanie Ryszarda Kuleszy. Pacyfikacja osadzonych przez ROMO, przejście przez „ścieżkę zdrowia”. „11 listopada dzień wredny dla komuny”. Zapisywanie „zakazanych piosenek” w śpiewniku boh.
[01:08:23] Niewskazane prowadzenie dzienników jako możliwego źródła informacji dla SB. Spoliczkowanie jednego z osadzonych przez Popioła.
[01:11:15] Sporadyczne używanie aparatów fotograficznych w Uhercach, fotografowanie w drodze do łaźni. Wnętrze więziennej „suki” rozgrodzone pośrodku ścianką, brak okien, wywietrznik w suficie – tędy wyrzucano ulotki.
[01:13:10] Książka [Andrzeja i Marii] Perlaków „Uherce 2”. Zniszczenia więzienia w Uhercach dokonane przez internowanych. Gazetka więzienna.
[01:14:27] Dotkliwe pozbawienie wolności, „rozpaczliwa” tęsknota za rodziną. Przygotowanie ucieczki – przepiłowane kraty. Regularne kontrolowanie stanu krat okiennych w celach, metody wprowadzania strażników w błąd. Opracowany sposób ucieczki z więzienia: „dałoby się wyjść”. Niełatwy do zamaskowania przed strażnikami ruch piłką do krat. [+]
[01:19:40] Zmiana zachowań w więzieniu, nieporadność i załamanie. Przypadek lekarza z Lądku Zdrój, który wpadał w rozpacz – sposoby rozładowania napięcia przez współwięźniów.
[01:23:09] Wyrób pieczątek, praca jako sposób pozostania w dobrej formie psychicznej. „Rozedrgany emocjonalnie” kolega z celi z trudem angażował się w działalność opozycyjną w Uhercach.
[01:25:00] Dwaj studenci (jeden ps. „Tao”) bez doświadczenia opozycyjnego. Bogdan Radecki.
[01:27:45] Produkowanie alkoholu w Kamiennej Górze, odwiedziny biskupa Gulbinowicza. [+]
[01:29:25] Unikanie picia alkoholu przez boh., przejęcie butelki wódki oddanej przez płot w Głogowie. Michał Orlicz, uzdolniony wytwórca stempli z Wybrzeża.
[01:32:52] „Relacjonowanie” przez RWE drogi z Grodkowa poprzez areszt przy ul. Montelupich do Uherzec. Scyzoryk boh. posłużył do otwarcia przegrody na oczach klawisza, „opanowaliśmy ten samochód”, bujanie samochodem. [+]
[01:37:35] Trudne adoptowanie się do życia na wolności w PRL, poczucie „bohaterstwa” z jednoczesnym strachem, „ja temu przestraszeniu uległem”. Odbudowa dawnych kontaktów organizacyjnych (Andrzej Piesiak). Decyzja o powołaniu duszpasterstwa ludzi pracy.
[01:40:30] Odwiedziny żony z dziećmi w Głogowie, początkowa nieufność syna Krzysztofa, płacz przy rozstaniu.
[01:43:47] Trudy codziennego życia żony bez męża.
[01:45:45] Poddanie się atmosferze strachu przez boh., powrót do pracy: nauczanie zwodu ślusarza. Zwolnienie boh. z obowiązków pedagoga.
[01:48:00] Rzeczywistość lat 80.: kupowanie mleka przed pracą, kolejka ludzi oczekujących na przywiezienie mleka, zdobywanie towarów na kartki.
[01:51:45] Pomoc i wsparcie od znajomych, zaangażowany kolega Bieniek. Pozytywne odruchy ze strony partyjnych działaczy.
[01:53:30] Z Uherzec dotarcie boh. do rodziny koło Biłgoraja, przejazd pociągiem do domu. Zaskoczenie żony („łzy i uciecha”). Poetycki list miłosny od żony.
[01:54:55] Zaangażowanie boh. w działalność regionalną „S”, dojazdy do Jeleniej Góry autobusem nr 9. Współdziałanie z żoną w Duszpasterstwie Ludzi Pracy. Osamotnienie boh. w Piechowicach, silne związki ze wschodem Polski w okolicy Biłgoraja („Edek, syn Jędrucha”).
[01:57:40] Mama żony przyjechała na Ziemie Odzyskane z krakowskiego, „Też tu była sama”. Substandardowe, niewymiarowe mieszkanie boh.
[01:59:30] Wciąż niezrealizowane plany spisania wspomnień z internowania. Poetka pisząca wiersze dla dzieci o alkoholizmie. Warsztaty teatralne w świętokrzyskim, nauka teatru w praktyce. „Betlejem polskie” zarejestrowane na taśmie. Kłopoty boh. z pamięcią.
[02:04:37] Praca w Karelmie, poznanie Lecha Kaczyńskiego, praca w zarządzie regionu. Założenie Komitetu Obywatelskiego w Piechowicach, „wygraliśmy w cuglach”, pełnienie funkcji burmistrza Piechowic przez 4 lata – nieskuteczny samorząd bez funduszy. Rozwój korupcji.
[02:07:20] Dalsze losy Karelmy: referendum pracowników. Upadek Karelmy: „rozkradziono, rozprzedano”. W czasie II wojny i bezpośrednio po produkowano tam bomby, „dynamitka”. Liczne schrony podziemne w okolicy.
[02:11:07] Wybuch w bunkrze w latach 50., śmierć wszystkich pracowników. Wyroby katalogowe Karelmy: silniki do pomp głębinowych dla kopalń (jedyny zakład w RWPG), w czasie wojny koreańskiej produkowano bomby. Doskonała doświadczona kadra Karelmy. „Szkoda tego zakładu”.
[02:15:00] Wysoka jakość produktów Karelmy, łatwo się dawały naprawiać. Zdobywanie nowoczesnych rozwiązań Stanach Zjednoczonych i Japonii.
more...
less

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film