Wryszcz Edward cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2065

10 września 2024, Piechowice

2:27

Edward Wryszcz (ur. 1945, Majdan Nowy) w latach 1964-66 odbył zasadniczą służbę wojskową w Ruchomym Warsztacie Naprawy Czołgów w jednostce wojsk pancernych. W 1966 roku rozpoczął pracę w Dolnośląskich Zakładach Maszyn Elektrycznych Karelma w Piechowicach k. Jeleniej Góry – początkowo jako ślusarz narzędziowy, potem jako nauczyciel zawodu. W 1970 r. ukończył Technikum Elektryczno-Mechaniczne w Piechowicach. Od września 1980 pełnił funkcję członka Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Karelmie, przygotowywał (wraz z żoną Celiną) codzienne audycje w zakładowym radiowęźle. 14 grudnia 1981 współorganizował strajk włoski w Karelmie. 27 grudnia 1981 został internowany, przebywał w ośrodkach internowania w Kamiennej Górze, Głogowie, Grodkowie i Uhercach. Zwolniony 15 listopada 1982. Od listopada 1983 do września 1986 był członkiem Tymczasowego Komitetu Koordynacyjnego „Solidarność” Regionu Jeleniogórskiego. W latach 1983-87 działał w teatrze amatorskim przy Niezależnym Teatrze Scena Czterdzieści i Cztery w Jeleniej Górze, do 1989 roku zajmował się kolportażem niezależnej prasy i wydawnictw na terenie Jeleniej Góry i Piechowic. W latach 1984-85 współredagował zakładowe pismo Solidarności Walczącej „Zerwij Kajdany, Połam Bat...”. W 1985 roku został zwolniony z pracy, przywrócony przez Sąd Pracy we Wrocławiu. W 1989 roku współzakładał Komitet Obywatelski „Solidarność” w Jeleniej Górze, a następnie w Piechowicach. W latach 1990-94 był burmistrzem Piechowic. Od 1995 do 2012 pełnił funkcję podreferendarza Biura Obsługi Roszczeń b. Pracowników Zakładów R1 przy Państwowej Agencji Atomistyki w Jeleniej Górze. Od 2010 na emeryturze. Od 2004 członek partii Prawo i Sprawiedliwość. W 2015 odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności. [Na podstawie: Encyklopedia Solidarności, wywiad własny]
więcej...
mniej

[00:00:25] Po wojsku praca w narzędziowni Karelmy (Karkonoskie Zakłady Maszyn Elektrycznych). Utajniona produkcja wojskowa (wyposażenie sterowanej radiem łodzi do transportu uzbrojenia w czasie działań wojennych), agregaty prądotwórcze, pseudonimy poszczególnych wyrobów. Rygorystyczna straż przemysłowa. Boh. prowadził zajęcia przysposobienia zawodowego dla młodzieży – rygory produkcji wojskowej. [+]
[00:04:45] Początek pracy w Karelmie, podpisanie zobowiązania do dotrzymania tajemnicy. W momencie powstania NSZZ „S” kontakt z zakładowym esbekiem – przekonywanie do wyjątkowego statusu zakładu. Ostrożny kolega Mieczysław Droń, boh. został rzecznikiem prasowym: nagrywanie z żoną audycji dla komisji zakładowej – puszczane z kaset poprzez radiowęzeł zakładowy na przerwie śniadaniowej. [++]
[00:09:30] Anegdota o puszczeniu w radiowęźle audycji RWE [+]. Boh. pracował jako nauczyciel zawodu, żona była nawijaczką w Karelmie – praca przy powlekaniu igelitem przewodów elektrycznych pomp głębinowych.
[00:14:15] Ogłoszenie w poniedziałek 14 grudnia [1981] strajku włoskiego na wiadomość o internowaniu przewodniczącego komisji zakładowej: „ludzie obijali się”. Pacyfikacja zakładu (3 skoty) – strach wśród załogi. Wyprowadzenie boh. poza zakład, próby zastraszenia na komisariacie.
[00:18:00] Zastraszenie członków komisji zakładowej, karykaturalny esbek. Odmowa podpisania deklaracja lojalności – zatrzymanie boh. na 48 godzin w areszcie z kryminalistami. Nieufność wobec działacza „S” z Lubania.
[00:23:03] Przewiezienie boh. do więzienia w Kamiennej Górze – nazwisko ucznia na liście osadzonych w celi.
[00:25:14] Pobyt w więzieniu od grudnia [1981] do marca [1982], poparcie klawiszy. Tajne spotkanie z uwięzionym uczniem – nieufność.
[00:27:08] Warunki w więzieniu, praca osadzonych: ręczne szycie piłek futbolowych. Pobudka o 3:45. Współpraca między więźniami, pomoc ze strony klawiszy.
[00:31:00] Niesnaski między MO a SB. Metody podsłuchu w więzieniu. Odnalezienie przez Andrzeja Perlaka przezroczy dotyczących boh. Teczki boh. w IPN.
[00:37:00] Pasja fotograficzna, kolega prowadził pracownię fotograficzną w Karelmie. Metoda używana w pierwszych ówczesnych kserokopiach. Zebrania aktywu partyjnego w zakładzie. Otrzymanie przez Piechowice praw miejskich w 1968 r. Silna komórka partyjna w Karelmie. Sporządzanie odbitek fotograficznych z demonstracji w innych miastach, wynosił je z zakładu kolega Ryszard Kulesza. Okoliczności śmierci kolegi.
[00:42:48] Wydanie przez Solidarność Walczącą banknotu – pieniądze dla podziemia.
[00:44:30] Internowanie boh. między świętami a sylwestrem 1981 r.: niepokój o żonę i dzieci, „strach nie do opisania”. Rozpuszczanie fałszywych plotek o boh. przez SB w więzieniu w Kamiennej Górze. Głośne śpiewanie piosenek o klawiszach, SB i „komunie”.
[00:48:09] Wiosną [1982] przewiezienie do Głogowa, lżejsze rygory. Połączenie z internowanymi ze Śląska w Grodkowie i Uhercach. Związkowiec górnik, który wywiózł na taczkach dyrektora kopalni: „kazali wywozić, to wywoziłem”. Szkodliwe warunki pracy w kopalniach – wypadanie włosów górnikom. [+]
[00:53:50] Zajęcia internowanych: nauka języków, wykłady. Boh. z Jerzym Popiołem produkował pieczątki.
[00:55:34] Utrudnienia dla odwiedzających rodzin – wielogodzinne dojazdy. Utrudnienia dla internowanych – oddzielenie ich od siebie za pomocą blachy – usunięcie jej przez więźniów. Pomysł wybudowania wysokiego muru odgradzającego.
[00:59:15] Kontakty żony z boh. – kilkudniowe wyprawy do ośrodka internowania, utrudnienia przez służby.
[01:02:32] Fałszywe informacje rozpuszczane o boh. przez SB w internowaniu – efekt nieugiętej postawy boh. Nagrywanie zakładowego „serwisu informacyjnego” na magnetofonie Grundig.
[01:05:43] Początkowe wyalienowanie boh. w internowaniu, brak znajomych działaczy. Roman Niegosz, „jedyna osoba, którą znam”. W celi mec. [Jerzy] Lachowicz i lekarz Ratyni [Romuald] – wywiezieni do Darłówka. Sprawdzanie prawdomówności boh. przez współwięźnia. Po przełamaniu dystansu utworzenie „Niebieskich beretów” wobec boh. Wykorzystanie podsłuchu w celi do wzbudzania niepokoju wśród esbeków: „trybunały” funkcjonariuszy, budowa bomby atomowej. Rewizje w celi. Kolega Krzysztof Kubasiak. Humor i ironia jako sposób radzenia sobie ze stresem i depresją.
[01:12:00] Satyryczne wierszyki, poeta [Stanisław] Śnieg z Lubina, autor wierszyka o czerwonym kocie. Wykopanie w celi w Głogowie „schronu” w podłodze niemożliwego do wykrycia przez klawiszy. Ujawnienie rtęci w otworze. „To był majstersztyk” Jerzego Popioła.
[01:16:35] Postawa żony wobec działalności boh. – wspieranie nagrań, poznawanie prawdziwej historii Polski. Nowe kontakty boh.: „mam takie szczęście do bohaterów, których nikt nie zna”. Kolega Bieniek – organizator pielgrzymek – „naiwnie kochał „S”. Podarowanie boh. kapci wydzierganych przez Bieńka z kowarskiej przędzy dywanowej.
[01:20:46] Żal boh. z powodu upadku doskonałych zakładów PRL, „durnowata modernizacja kraju przez chłopaków w krótkich majtkach”. Zbieranie przez Bieńka składek na pomoc internowanym w Karelmie.
[01:21:55] Odwiedziny boh. u umierającego Mariana Bieńka w szpitalu w Szklarskiej Porębie: „garstka kosteczek z dużą głową”. Przywracanie do życia „z niebytu”. „To jest cud”. [++]. Obraz Wlastimila Hofmana przedstawiający Bieńka jako chłopca
[01:28:50] Ostatnie tygodnie życia Bieńka – pokazanie blizn na plecach po pobiciach na posterunku w Cieplicach. Ciche bohaterstwo Bieńka. [+]
[01:32:10] Poznanie żony dzięki sąsiadowi, tajnemu współpracownikowi SB, na weselu w Kopańcu. Heroiczna postawa żony w czasie stanu wojennego i internowania boh., wypełnianie obowiązków palacza za męża. Asertywna postaw żony wobec esbeków. [+]
[01:37:06] Informacja z teczki z IPN o 10 współpracownikach SB donoszących na boh. Wyznanie winy jednego z nich – byłego ucznia boh., został „rozgrzeszony”. Inny konfident za pieniądze, sąsiad. [+]
[01:40:50] Powstanie pisma „Zerwij kajdany, połam bat…” – winieta wykonana przez boh. Wspomnienia o innych donosicielach. Poszukiwanie magnetowidu do wyświetlania zakazanych filmów w parafiach – polecenie nielegalnego zakupu walut na ten cel. Śledzenie boh. przez kolegę z zakładu pracy.
[01:45:12] Ocena działalności kapusiów. Organizowanie pielgrzymek ludzi pracy z różnych stron regionu do Krzeszowa – impreza rozpracowana przez milicję.
[01:48:25] Kolegium za zorganizowanie pielgrzymki: przewodniczący kolegium Wiśniewski, widzowie na sali rozpraw. Mowa obrończa boh., odmowa pomocy adwokata (TW).
[01:51:08] Wyrok skazujący, bezskuteczne odwołanie do kolegium wojewódzkiego – „olbrzymie” kary. Pomoc finansowa od księdza [Andrzeja] Koziczuka. [+]
[01:53:55] Zdjęcia wykonywane potajemnie przez boh. w obozie w Kamiennej Górze [+].
[01:56:10] Członkowie różnych grup konspiracyjnych w więzieniu: Chrystoforosz Tulasz z KPN, Solidarność Rolników indywidualnych – Marian Zagórny. Zanieczyszczenie powietrza przez Zakłady Włókien Chemicznych Chemitex-Celwiskoza – zaskoczenie kuracjuszy przyjeżdżających do Cieplic. [+]
[01:59:42] Proces w sprawie rzekomej samobójczej śmierci Kazimierza Majewskiego – fałszywy świadek zaszantażowany przez SB [+]. Ofiara SB Tadeusz Sośnicki.
[02:02:44] Informacja o śmierci górników w kopalni Wujek – w Kamiennej Górze.
[02:04:26] Nasłuchiwanie informacji z kraju przez radio w internowaniu, gazeta wychodząca w ośrodku. Jerzy Popioł „spec od radia”.
[02:07:10] Załamywanie się ludzi w Kamiennej Górze – „esbecy ich oszczędzali”. Kurs japońskiego, kurs pszczelarski , wykłady z filozofii i historii dla internowanych – boh. nie uczestniczył z powodu zajęcia „misterną” pracą przy wykonywaniu znaczków. Pracochłonne stemplowanie kopert.
[02:11:44] Narzędzia do wycinania stempli: skalpel 10 A. Z wiekiem utrata umiejętności manualnych. Michał Orlicz artysta pieczątkarz. Technikalia wytwarzania stempli.
[02:15:16] Kolega Zygmunt Wachowski, filatelista, „instancja kontrolna”. Praca nocami. Ostrzeżenia przez służby więzienne, skrytka w „bunkrze” w podłodze. Zbudowanie zaufania współwięźniów.
[02:18:05] System wynoszenia wykopanego z dużego „bunkra” piachu na zewnątrz. Przedmioty przechowywane z „bunkrze”. Podtrzymywanie internowanych na duchu przez Jerzego Popioła.
[02:20:12] Budowa skrytki przez tydzień, trudności w pracy, płytki z winiduru. [+]
[02:21:35] Współtowarzysze z celi. Dyskretny system kopania skrytki. Sensacyjne odkrycie skrytki.
[02:23:40] Protest internowanych wobec planów przewiezienia do Grodkowa – negocjacje ze służbą więzienną na temat rzeczy wywożonych z obozu (książka z biblioteki). [Tadeusz] Cyprian, fotografik. Osadzenie ostrza skalpela w rączce szczoteczki do zębów: „ślusarz jestem, co to dla mnie”. Wspólne rozwiązywanie problemów technicznych w celi pod wodzą Jerzego Popioła, „trzeba mu podziękować”.
więcej...
mniej

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film