Knop Roman

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1260

18 sierpnia 2020, Polanów

1:58

Roman Knop (ur. 1955, Sopot) był świadkiem wydarzeń grudniowych w 1970 roku na Wybrzeżu. Od 1976 roku pracował jako elektryk w Zakładach Radiowych Radmor w Gdyni. W sierpniu 1980 roku współorganizował strajk w zakładzie i zakładał tam struktury NSZZ „Solidarność”. Od września 1980 roku był członkiem Społecznego Komitetu Budowy Pomników Ofiar Grudnia '70 w Gdyni. Po wprowadzeniu stanu wojennego zaangażowany w działalność podziemną na Wybrzeżu. Od kwietnia do lipca 1984 roku był więziony w Areszcie Śledczym na ul. Kurkowej w Gdańsku. Przebywał w celi z kryminalistami m.in. z seryjnym mordercą Pawłem Tuchlinem. Zwolniony z pracy w Radmorze, dzięki pomocy reżysera Jerzego Gruzy otrzymał pracę jako oświetleniowiec w Teatrze Muzycznym w Gdyni.

[00:00:10] Urodzony 15 października 1955 r. w Sopocie, mieszkał początkowo w Gdyni w domu dziadków, którzy jako pierwsi osadnicy przyjechali w 1920 r. z Wielkopolski budować port. Dziadek miał firmę budowlaną [+], był powstańcem wielkopolskim, po wybuchu II wojny św. internowany na Litwie, zesłany jako robotnik przymusowy do Kłopotowa – tam spędził wojnę razem z żoną i synem. Po wojnie dom w Gdyni był zniszczony. Boh. zamieszkał potem w Gdańsku przy ul. Rajskiej. W 1964 r. ojciec został rzemieślnikem, zamiana mieszkań, przeprowadzka do Rumii, szkoła podstawowa.
[00:02:54] W 1970 r. początek nauki w szkole zawodowej w Nowym Porcie, zaangażowanie w działalność opozycyjną (od 15 roku życia). 1 grudnia 1970, budowano wtedy przejścia dla pieszych w Gdańsku. Pierwszy dzień strajku w Stoczni im. Lenina, powrót robotników spod komitetu PZPR do stoczni. Rozruchy na mieście, walki między robotnikami a ZOMO.
[00:06:15] Następnego dnia wciąż trwały rozruchy, rozmowy z władzami w urzędzie miejskim, pochód ulicą Świętojańską – boh. szedł w nim aż do morza, ogłoszenie pierwszego oficjalnego strajku w PRL, entuzjazm w Gdyni, radosny, szczęśliwy tłum. [+]
[00:09:08] Informacja w telewizji o zamknięciu stoczni i pierwszych ofiarach śmiertelnych. Towarzysz Kociołek wezwał stoczniowców do pracy. W Gdyni większość ludzi na stacji Gdynia Stocznia przesiadała się do nowoczesnych wagonów. Oddziały milicji czekały na stacji w Rumii o 7 rano, karetka wioząca postrzelonych ze Stoczni Gdyńskiej. To był „najbardziej krwawy dzień”, ginęli bardzo młodzi ludzie – na cmentarzu w Witominie leży Staszek Sieradzak, zastrzelony wtedy 17-letni harcerz z Rumii. Zastrzelony Apolinary Formela – kolega boh. [+]. W 1980 boh. zaangażował się w budowę pomnika Ofiar Grudnia ’70, to było „wydarzenie formujące”.
[00:14:14] Władze wezwały robotników do pracy, a pod bramą stoczni czekały na nich salwy z czołgów, karabinów i helikopterów. „Polowanie na ludzi”. Cytat z Cyrankiewicza – prawdziwa twarz władzy przeciw ludziom walczącym o lepsze życie. [+]
[00:16:51] Przyjazd Gierka do stoczni, „Pomożecie?”, potem życie na kredyt. Boh. nie akceptował „pojednania” bez rozliczenia ze sprawcami. Początek pracy w zakładach Elmor w 1976 r., ślub, narodziny córki Magdaleny, ukończenie wieczorowego technikum mechaniczno-elektrycznego. Praca w zakładach Radmor od 1977 r.
[00:19:31] Sierpień ’80, strajki w Lublinie, słuchanie Radia Wolna Europa, Głosu Ameryki. W Radmorze pracowało 2,8 tys. osób. Pamięć o Grudniu ’70 skłaniała do rozwagi. 2 dni po Stoczni Gdańskiej rozpoczął się strajk w Radmorze. Na czele strajku w Stoczni Gdyńskiej stanął Andrzej Kołodziej – uruchomienie drukarni. Boh. został wiceprzewodniczącym strajku w Radmorze, wysłanie 3 delegatów do Stoczni Gdańskiej, opracowanie postulatów.
[00:23:38] Jurczyk z Barcikowskim podpisali porozumienia w Szczecinie, ale one nie gwarantowały „początku drogi zerwania z komunizmem”. W Gdańsku w negocjacjach z premierem Jagielskim kładziono nacisk na utworzenie niezależnych, wolnych związków zawodowych – to był początek uniezależniania sie od wszechobecnej PZPR. Radmor dostarczał sprzęt dla wojska i MSW, był pod nadzorem służb specjalnych i wojska. W sierpniu 1980 r. podpisanie postulatów – Wałęsa ogłosił to na bramie, boh. to widział. Niedowierzanie i szczęście.
[00:27:32] Budowanie struktur związkowych, legalizacja związku, boh. został wiceprzewodniczącym NSZZ „Solidarność” w zakładach Radmor. Władza chciała się wycofać z obietnic. Wydarzenia marcowe [1981] – prowokacja, pobicie działaczy „S”, m.in. Jana Rulewskiego. Wykruszanie się członków związku.
[00:30:00] 13 grudnia [1981] utworzenie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego WRON, wprowadzenie stanu wojennego. Radmor zmilitaryzowano, żołnierze z błękitnych beretów. Z Radmoru nikogo nie aresztowano, boh. przejął funkcję przewodniczącego „S”, rozpoczął strajk włoski w Radmorze – pierwsze ulotki i odezwy.
[00:33:01] Zaangażowanie w pomoc dla internowanych w ośrodku w Strzebielinku, strajki i demonstracje, zamieszki 17 grudnia w Gdańsku. Boh. wezwał robotników do przyniesienia zniczy i modlitwy przy krzyżach powieszonych w fabryce. Dalszy stopniowy upadek gospodarki.
[00:35:18] Rozbijanie struktur związkowych – przekupywanie członków talonami na pralkę, neo-związki. Mimo tego organizowanie strajków przez cały stan wojenny. Po zakończeniu stanu wojennego w ludziach było zniechęcenie i niewiara w zmianę. W 1984 r. przywrócenie rad pracowniczych w zakładach pracy, „odwilż”. Wezwanie Bogdana Borusewicza do działania w radach. Dyrektor Radmoru był zesłaniec syberyjski, który znał metody komunistów, prosił o rozwagę. [+]
[00:38:52] Inwigilacja przez SB. W Wielki Piątek 1984 r. akcja SB, boh. zdążył ukryć wszystkie ważne materiały. Stemple protestacyjne „Uwolnić Lecha Wałęsę” [+]. Rewizja w domu. Areszt przy ul. Kurkowej, więźniowie polityczni. Przebywał tam też Paweł Tuchlin – seryjny morderca skazany na karę śmierci.
[00:42:24] W areszcie przy Kurkowej boh. spędził ponad 100 dni, przeszedł wszystkie tortury. Credo życiowe boh: „Zło dobrem zwyciężaj”. Wychodząc, powiedział funkcjonariuszom, że im przebaczył. Zakaz zatrudnienia w Radmorze mimo amnestii (art. 52 – „wilczy bilet”). Bezrobocie przez 3 miesiące. Zatrudnienie w teatrze u Jerzego Gruzy. [+]
[00:45:29] Boh. był oświetleniowcem w teatrze muzycznym. Było tam kilku wyrzuconych związkowców, m.in. Zbigniew Iwaniuk, Andrzej Gliniecki.
[00:46:33] W 1988 r., zmiana polityki władz, odrodzenie się „Solidarności”, boh. nie mógł wrócić do Radmoru, reaktywował „S” w teatrze, zaangażował się. Okrągły Stół i wolne wybory – boh. był nieformalnym szefem sztabu wyborczego okręgu, z którego startowali m. in. Czesław Nowak, Krzysztof Dowgiałło, Lech Kaczyński. Radość z życia w wolnej ojczyźnie.
00: 52:08 Rodzice: Janina i Włodzimierz. Dziadek zmarł w 1969 r., niewiele o nim wiadomo. Po roku pobytu na Litwie trafił do Klaptowa/Kłopotowa, był kucharzem – gotował dla jeńców. Leczył się na wrzody żołądka – pomagała mu właścicielka pałacu (von Wedel), sprowadziła babcię i ojca i zaopiekowała się nimi. Pracowali w gospodarstwie przy tym dworze.
[00:55:24] Korzenie rodziny z Wielkopolski, spod Nowego Tomyśla. Do Gdyni dziadek przyjechał z sześcioma braćmi, jeden był celnikiem, prowadzili sklep kolonialny, byli bardzo majętni, wojna im wszystko zniszczyła. Po wojnie upadek rodziny – dziadek rozwoził chleb do sklepów wózkiem.
[00:58:10] Rodzice: mama prowadziła dom, ojciec był mechanikiem w TOS, zbudował pierwszego gokarta, był mistrzem Polski w sporcie kartingowym, przeniósł się do Rumii i został rzemieślnikiem („prywaciarzem”). Trudności z prowadzeniem biznesu, zmarł w wieku 51 lat.
[01:01:26] Dzieciństwo – ojciec pracował przez całe dnie, żeby utrzymać 5-osobową rodzinę. Mama w czasie wojny została sierotą w wieku 6 lat – zajmowali się nią starsi bracia. Ojciec mamy jako kolejarz miał dom w Rumii. Boh. był w Rumii przez 12 lat zastępcą burmistrza.
[01:04:39] Sylwester ’70: strzelanie z karbidu, milicja goniła i biła za to dzieci. [+] Jan Klawiter – kolega.
[01:08:55] Budowa pomnika ofiar grudnia, rozmowy z prof. Zinnem, wiceministrem kultury. Zabici w grudniu byli chowani po kryjomu, bez butów, ubrań, do dziś nikt nie poniósł odpowiedzialności za ich śmierć – boh. ma o to żal.
[00:11:40] Rok 1976 był początkiem dorosłego życia: założenie rodziny, kredyt MM – 38 tys. na meblościankę. W Radiu Wolna Europa doniesienia o „ścieżkach zdrowia”, łamaniu prawa przez ekipę Gierka. Budowa własnego domu, zdobywanie materiałów budowlanych.
[01:15:05] Boh. był jednym z negocjatorów ze strony „S” podczas rozmów z dyrekcją w Radmorze. Przejście na etat związkowy 10 grudnia 1981 r. Postulaty związane z warunkami pracy oraz budową pomnika Grudnia ‘70. Projekt Adam [Stanisław] Gierada. W Gdyni są obecnie dwa pomniki upamiętniające stoczniowców Grudnia ’70.
[01:19:10] W każdym zakładzie pracy działała Podstawowa Organizacja Partyjna PZPR, w Radmorze próbowano przeszkodzić powstaniu „S”. Jednymi z pierwszych aresztowanych po wprowadzeniu stanu wojennego byli [Krzysztof] Kapica i [Ryszard] Urbaniak. Wielu ludzi w Radmorze udało się przekupić władzy. W marcu [1981] okazało się, że związek osłabł.
[01:23:00] Wprowadzenie stanu wojennego. 3 dni przez wprowadzeniem na spotkaniu w „Akwenie” Bogdan Borusewicz sugerował, że mogą wkroczyć wojska radzieckie. Komitet budowy pomnika – nie było oporu ze strony wojewody Kołodziejskiego. Dwa pomniki. Ustalenia z ministrem kultury prof. Zinnem, negocjacje Andrzeja Kołodzieja. W komitecie budowy pomnika był Adam Gotner, robotnik Gdyni ranny w grudniu 1970, trafiony 6 kulami. [+]
[01:27:40] Szybka zbiórka funduszy, Stocznia Komuny wykonała pomnik. Kopia flagi, na której niesiono „Janka Wiśniewskiego” otrzymana od księdza Jastaka. „Flagę ukradło SB”.
[01:30:15] Poznanie Ewy Kubasiewicz z Solidarnością Walczacą. Andrzej Kołodziej. Boh. zajął się działalnością związkową, nie angażował się w politykowanie. Nie wiedział, kto w jaką działalność jest zaangażowany. Głównym twórcą Radia Solidarność był Piotr Jagielski z Radmoru. Rewizje ubeckie.
[01:34:05] Aresztowanie w Wielki Piątek. Kryminaliści-recydywiści w celi, bolesne wspomnienia. Rok 1984 był bardzo trudny, śmierć ks. Popiełuszki, z którym boh. spotkał się kiedyś w kościele św. Brygidy.
[01:38:15] Warunki w celi: dostatek herbaty. Boh. głodował przez 110 dni, karmienie siłą mlekiem z żółtkami. Boh. schudł 22 kilo.
[01:40:09] Dobre wspomnienia o ks. Jankowskim – pomógł żonie znaleźć adwokata. Żona też pracowała w Radmorze, chciano ją wyrzucić, wstawili się za nią robotnicy. Opis tortur, łamanie psychiczne aresztowanych i ich rodzin. [+]
[01:43:25] Uczestnictwo w mszach z Ojcem Świętym. Boh. przetrwał więzienie dzięki wierze. Tortury psychiczne, próby złamania. Tworzenie Komitetu Obywatelskiego w Rumii przy parafii Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych.
[01:46:40] Rozmowa z ubekiem podczas przesłuchania w 1980 r., odmowa współpracy. W 1984 r. konfrontacja z kolegą. Odznaczenie Krzyżem Wolności i Solidarności.
[01:49:03] Radmor był całkowicie inwigilowany przez służby specjalne i wojskowe, rozmowy z oficerem WP. W 1984 r. sankcje prokuratorskie, prokuratorzy Muszyński i Wlazło, groźba kary śmierci.
[01:51:13] Jerzy Gruza – otrzymał Diamentowego Lwa za całokształt twórczości, boh. mu podziękował po latach za przyjęcie do pracy. Przedstawienia „Skrzypek na dachu”, „Jesus Christ Superstar” wystawiane w Leningradzie. Na „Skrzypku” siedzieli głównie ortodoksyjni Żydzi w jarmułkach u chałatach. Teatr: ciekawe doświadczenie. [+]
[01:55:12] W 1989 r. największe benefity zgarnęli „komuniści”. Boh. korzysta z funduszy unijnch, ale ideologicznie nie zgadza się z działaniami Unii Europejskiej.
more...
less

Suchanowski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film