Joanna Muszkowska-Penson (ur. 1921, Warszawa) we wrześniu 1939 była świeżo upieczoną maturzystką. Swoją opowieść rozpoczyna wspomnieniem Haliny Nieniewskiej, nauczycielki francuskiego z liceum im. Królowej Jadwigi w Warszawie, która razem z nauczycielką polskiego Marią Strońską po wybuchu wojny rozpoczęły organizowanie tajnego nauczania oraz wciągnęły swoje uczennice do konspiracji. Pani Joanna została łączniczką i razem z koleżanką oraz Marią Karską pracowała na ul. Mokotowskiej, gdzie pod przykrywką sklepu z używaną odzieżą znajdował się lokal konspiracyjny i skrzynka kontaktowa. 23 marca 1941 do lokalu wpadło gestapo i aresztowało całą komórkę. Pani Joanna trafiła na Pawiak, była przesłuchiwana w Al. Szucha. W więziennym szpitalu spotkała ukochaną nauczycielkę francuskiego, skatowaną podczas przesłuchań. Z pierwszym kobiecym transportem trafiła do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, gdzie m.in. była świadkiem doświadczeń medycznych przeprowadzanych na więźniarkach, a także pomocy, udzielanej Polkom przez niemiecką komendantkę Johannę Langefeld (po wojnie uratowaną od więzienia właśnie przez byłe polskie więźniarki). Po wyzwoleniu obozu w kwietniu 1945 pani Joanna wróciła do Polski, odnalazła rodzinę i rozpoczęła studia medyczne - wierna postanowieniu z okresu pobytu w obozie, że nawet w najbardziej nieludzkich czasach lekarz jest kimś, kto może przynieść innym ukojenie i nadzieje.
więcej...
mniej
[00:00:10] Ostatnie wakacje przed wojną – wyjazd z mamą i bratem na Wileńszczyznę.
[00:01:24] Boh. uczyła się w szkole im. Królowej Jadwigi – wychowanie w duchu patriotycznym. Po wojnie boh. odnalazła jedną koleżankę z klasy. Rodziców odnalazła w Łodzi. Działalność Państwowego Urzędu Repatriacyjnego – pomoc w szukaniu rodzin.
[00:04:58] Po wyzwoleniu boh. wyszła z obozu wraz z grupą uwolnionych więźniarek, którymi opiekowała się prof. Urszula Wińska – droga przez Niemcy, nocowanie w stodołach.
[00:07:05] Kobiety wyszły z obozu eskortowane przez esesmanki, które po drodze zdjęły mundury i odłączyły się od grupy. Po dojściu do polskiej granicy byłe więźniarki wsiadły do pociągu – boh. w pasiaku przyjechała do Łodzi. Incydent z portierem w hotelu, w którym mieszkali rodzice. W Łodzi działała już Wolna Wszechnica Polska, w której wykładał ojciec boh. Spotkanie z rodzicami – wpływ boh. na nich. Ojciec zapisał boh. na studia – zachowanie koleżanki podczas wykładu. [+]
[00:16:28] Boh. podjęła pracę jako recepcjonistka u dentysty. Na uczelni spotkała koleżanki i kolegów z Warszawy oraz wiele osób po trudnych wojennych przejściach.
[00:18:29] Boh. będąc w Ravensbrück korespondowała z rodzicami. Przed wojną rodzina mieszkała przy ul. Okólnik, ojciec pracował w bibliotece Ordynacji Krasińskich.
[00:20:33] Wracając z obozu boh. przyjechała do Łodzi, po pewnym czasie odwiedziła Warszawę – wrażenia z miasta, biblioteka Krasińskich przy u. Okólnik nie była zniszczona.
[00:22:45] Boh. opowiadając rodzicom o obozie starała się unikać drastycznych szczegółów. Wiele koleżanek boh., m.in. Dembowska [Małgorzata] zginęło w Ravensbrück.
[00:24:37] Refleksje na temat wojny, o której boh. chciała zapomnieć.
[00:27:10] Nastroje społeczne po wojnie, przyzwyczajenie ludzi do okupacji, bieda powojennych lat. Powody przeniesienia uczelni do Łodzi.
[00:29:38] Boh. zdała maturę w 1939 r. i część egzaminów na Uniwersytet Warszawski – spalenie dokumentów wraz z budynkiem na UW. Wiele nauczycielek w szkole im. Królowej Jadwigi uczestniczyło w I wojnie światowej, jedna z nauczycielek przyszywała guzik Piłsudskiemu.
[00:32:18] Spotkanie z rodzicami po wojnie. Pokoje w Hotelu Grand były przeznaczone na mieszkania dla pracowników Uniwersytetu. Wspomnienia koleżanki Dembowskiej i jej matki, które rozstrzelano w obozie – przyjazdy komisji, która wyznaczała ludzi do egzekucji.
[00:34:27] Osoby idące na śmierć wiedziały o tym wcześniej – powody wyrzutów sumienia boh. Noce przed egzekucją. [+]
[00:36:53] Więźniarki nie wiedziały, która z nich zostanie rozstrzelana – przysyłanie list skazanych z Warszawy. Przesłuchania w Gestapo – boh. przebywała w piwnicy, zakaz rozmów ze współwięźniami. Technika bicia podczas przesłuchań. [+]
[00:39:15] Umieralność w obozie – choroby zakaźne. Warunki higieniczne – mycie się w umywalni na dworze. Podczas okupacji boh. należała do ZWZ – praca w komisie, który był przykrywką dla konspiracyjnej działalności. Popularność komisów podczas okupacji. Boh. należała do komórki „Album”, której szefowała Marta Frankowska, przed wojną dyrektorka szkoły im. Królowej Jadwigi. Udział nauczycielek w konspiracji.
[00:43:31] Przesłuchanie w Gestapo, wymuszanie zeznań biciem – działalność konfidentów. Przejazdy więźniarką z odkrytym dachem przez miasto. Dzięki organizacji pomagającej więźniom boh. miała kontakt z rodzicami – pisanie grypsów.
[00:46:10] Po aresztowaniu boh. bała się o rodziców, ale Niemcy ich nie aresztowali – próba ratowania boh. podjęta przez ojca. Pobyt w „przejściówce” na Pawiaku – wyjazdy na przesłuchania. Polska strażniczka przekazywała wiadomości rodzinom więźniarek i zaniosła list rodzicom. Boh. spotkała ją w Ravensbrück, strażniczka była więźniarką obozu. [+]
[00:49:40] Powody, dla których warszawiacy zamieszkiwali po wojnie w Łodzi. Początki uniwersytetu, działalność rektora Wolnej Wszechnicy prof. Viewegera.
[00:51:11] Refleksje na temat wojny i jej ofiar. Stosunek do powojennej władzy, ostrożność w kontaktach z ludźmi. W więzieniu na Pawiaku obawiano się donosicieli spośród współwięźniów. Zabieranie ludzi na egzekucje w Palmirach, egzekucje na Pawiaku.
[00:54:34] Przybycie na Pawiak – boh. została zabrana z lokalu konspiracyjnego przy ul. Mokotowskiej. Komisem kierowała Maria Karska. W tym samym mieszkaniu pokój wynajmowała inna konspiracyjna organizacja, która miała tam radiostację. Przyczyny aresztowania – wpadka łącznika z adresami.
[00:57:45] Małgosia Dembowska mieszkała na Żoliborzu i tam należała do ZWZ, jej matka także została aresztowana. Powody wywiezienia boh. do obozu koncentracyjnego, obawa przed rozstrzelaniem.
[01:00:25] Na porannym apelu strażniczka wyczytywała nazwiska osób, które zabierano – miejsce straceń w obozie. Egzekucji dokonywano, gdy więźniowie byli w pracy. Rozstrzeliwanie więźniów z karnego bloku. Przywożenie wyroków śmierci z Berlina – przyjazdy kompanii egzekucyjnej. Powody wywiezienia do obozu nastoletniej Kazi Pobiedzińskiej i jej matki. Wspomnienie Basi Pietrzyk. Refleksje o wyzwalaniu złych cech podczas wojny.
[01:07:33] Poranne i wieczorne apele – raportowanie przez strażniczkę komendantce obozu. Wspomnienie strażniczek obozowych: Doroty Binz (jej zachowanie wobec więźniarek, bicie po nogach) i Marii Mandl – policzkowanie więźniarek. Przedwojenne opinie o Niemcach.
[01:15:48] Apel po ucieczce więźniarki z obozu. Sylwetka uciekinierki Eugenii Kocwy. Kary dla więźniarek złapanych podczas próby ucieczki. W obozie były dwa bloki karne – niewielkie racje żywieniowe, bicie więźniarek.
[01:25:13] Boh. była na Pawiaku w celi dla małoletnich – wiele osób z celi wywieziono do Ravensbrück. Pomoc organizowana przez RGO, dostawy mleka i leków. Pomoc strażniczki Stasiuni w kontaktach z rodzinami – wizyta w domu boh.
[01:28:28] Najmłodsza z transportu była Basia Pietrzak [Pietrzyk].
[01:31:17] Boh. nie znała Anny Białek, znała tylko osoby ze swojego transportu i te, z którymi mieszkała bądź pracowała.
[01:32:17] Rozmowa o Witoldzie Pileckim. O wartościach przekazanych przez „Solidarność”. Boh. mówi, czym jest dla niej honor, patriotyzm, empatia, uczciwość, współpraca, solidarność – wspomnienie Lecha Wałęsy, opinia na jego temat. Refleksje na temat stuletniego życia – powroty pamięcią do rzeczy, które się nie udały.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.