Andrzej Kołodziej (ur. 1959, Zagórz) wychował się w małej miejscowości w Bieszczadach. W 1977 roku ukończył technikum zawodowe (specjalność ślusarz) i zatrudnił się w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, a także rozpoczął naukę w Technikum Budowy Okrętów. Dzięki kolegom robotnikom poznał środowisko gdańskiej opozycji, związanej z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO). Zaangażował się w działalność opozycyjną na rzecz Wolnych Związków Zawodowych (WZZ) – drukował niezależne publikacje oraz ulotki, które kolportował na terenie Stoczni Gdańskiej. W styczniu 1980 za próbę zorganizowania strajku w obronie zwolnionych działaczy (m.in. Lecha Wałęsy) został wraz z Anną Walentynowicz zwolniony z pracy oraz usunięty ze szkoły, co spowodowało jeszcze większe zaangażowanie w działalność opozycyjną. 14 sierpnia 1980 zatrudnił się – na polecenie Bogdana Borusewicza – w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a następnego dnia wywołał tam strajk okupacyjny, którym pokierował. Pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, zorganizowanego w Stoczni Gdańskiej, uczestniczył w układaniu listy postulatów, negocjacjach z komisją rządową oraz podpisaniu porozumień sierpniowych.
more...
less
[00:00:10] Przedstawienie rodziców: Emilii i Tadeusza. Dziadek Kruczek służył w 6 Pułku Strzelców Podhalańskich, podczas okupacji należał do Armii Krajowej. Boh. miał osiem sióstr, matka, z zawodu ekonomistka, zajmowała się domem, ojciec pracował na stacji kolejowej w Zagórzu. Podczas inwazji na Czechosłowację na stacji rozładowywano sprzęt wojskowy. W latach 70. rodzina budowała dom systemem gospodarczym, przy pomocy sąsiadów – zdobywanie materiałów budowlanych, atmosfera małego miasteczka. Rodzice mieli niewielkie gospodarstwo. Boh. po ukończeniu szkoły wyjechał na Wybrzeże.
[00:07:38] Ukończenie szkoły zawodowej przy Sanockiej Fabryce Autobusów. Sytuacja w Bieszczadach do 1968 r. i po uruchomieniu zapory wodnej w Solinie. Powody wyjazdu na Wybrzeże – boh. rozpoczął naukę w Technikum Budowy Okrętów w Gdańsku.
[00:11:17] Aresztowanie boh. za udział w przygotowaniach do demonstracji z okazji rocznicy Grudnia 1970 i wyrzucenie go ze szkoły – próba dokończenia technikum w 1980 r., dalsza edukacja.
[00:14:22] Boh. pracował w stoczni przy wyposażaniu wnętrz okrętowych. Temat pracy dyplomowej w technikum – wybór wyższej uczelni. Boh. obecnie zajmuje się morską energetyką wiatrową.
[00:17:20] Podczas interwencji w Czechosłowacji na stacji w Zagórzu rozładowywano transporty z radzieckim sprzętem wojskowym, przejazd wojsk radzieckich. Na czas interwencji ojciec został zmobilizowany, komunistyczna propaganda. Atmosfera podczas inwazji, dramatyczne apele nadawane przez radio Koszyce. [+]
[00:22:05] Boh. utrwaliły się wydarzenia na Wybrzeżu w 1970 r., inne postrzeganie wydarzeń w Radomiu – boh. słuchał w tym czasie zachodnich rozgłośni, mama pracowała w sklepie – braki w zaopatrzeniu i kolejki. Tworzenie się pierwszych grup opozycyjnych. Reakcja na śmierć Stanisława Pyjasa. Boh. przywoził do Sanoka materiały opozycyjne, wydawnictwa ROPCiO i Ruchu Młodej Polski – współpraca z księdzem Sudołem.
[00:28:31] Praca w Stoczni Gdańskiej – podejście do młodych pracowników, warunki finansowe. Specyfika pracy na prototypie statku, pomoc brygadzisty pochodzącego z Buska. Boh. został zwolniony z pracy na początku 1980 r. – warunki zwolnienia, zakaz wstępu na teren zakładu.
[00:34:18] Powody zaangażowania w działalność opozycyjną – porównanie pracy w stoczni na różnych etapach budowy statków. Choroby zawodowe stoczniowców. Zainteresowanie wydarzeniami na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. Wpływ wychowania w domu i bezstresowego dzieciństwa, podział obowiązków domowych.
[00:43:02] Boh. trafił do środowiska ROPCiO, w którym działały kółka samokształceniowe, gdzie zajmowano się odkłamywaniem współczesnej historii – postawa nauczycielki historii w technikum, która zachęcała młodzież do samodzielnej pracy. Wypożyczanie książek z biblioteki dzięki legitymacji studenckiej, należącej do kolegi – odkrycie istnienia „zakazanych” lektur. Specyfika życia w portowym mieście – widok towarów zza granicy i brak możliwości podróżowania. Refleksje na temat poszukiwania wolności.
[00:49:58] Zainteresowanie SB działalnością boh. ¬– przebieg rewizji i aresztowań. Boh. został aresztowany w Sanoku i na przesłuchanie przywieziono jego ojca – groźby wobec rodziny, bicie. [+]
[00:54:04] Wpływ wychowania w chrześcijańskiej rodzinie na postawy młodego boh., wizyty w klasztorze w Komańczy, gdzie w latach 50. przebywał internowany kardynał Wyszyński, który pierwszą mszę po uwolnieniu odprawił w Zagórzu. Boh. nie uczył się języka rosyjskiego – Rosjanie po II wojnie światowej we wspomnieniach dziadków. Wspomnienie dziadka, który w czasie okupacji należał do partyzantki i po wojnie nie pogodził się z nową rzeczywistością. Pierwsze kontakty ze Służbą Bezpieczeństwa, postrzeganie komunistycznej władzy przez boh.
[01:01:28] Konsekwencje opozycyjnej działalności w 1979 r. – ojciec przeszedł na rentę, siostrom odmawiano przyjęcia do liceum w Sanoku i chodziły do szkoły w Ustrzykach Dolnych. Boh. dostarczył siostrom sprzęt drukarski, w latach 80. były inwigilowane.
[01:04:13] Postawa rodziny – ukrywanie ulotek przez ojca, wałek i matryce drukarskie przetrwały liczne rewizje w rodzinnym domu.
[01:06:00] Boh. znał twarze funkcjonariuszy SB i rozpoznawał ich na ulicy. Szkolenie Anny Walentynowicz, początkowa współpraca z Bogdanem Borusewiczem. Działalność w Solidarności Walczącej – stan wiedzy SB na temat boh. w latach 80., wykorzystywanie podobieństwa do kolegi Romana Zwiercana. Działalność SB skierowana przeciwko boh. w drugiej połowie lat 80. – poszukiwania w okresie świąt przez liczne ekipy funkcjonariuszy, wg spisu z IPN boh. zajmowało się ponad 70 osób. [+]
[01:13:55] Kontakt z ROPCiO dzięki Piotrowi Szczudłowskiemu – spotkania w domu Szczudłowskich, rozmowy o wzorcach historycznych i chęć przejścia do działania. Boh. poznał Andrzeja Gwiazdę i Bogdana Borusewicza – druk „Robotnika Wybrzeża”, sposób kolportowania ulotek na terenie stoczni w początkowym okresie działalności i po rozpracowaniu przez SB. Współpraca z Anną Walentynowicz.
[01:22:03] Nastroje w stoczni – początkowa rezerwa robotników, późniejsze reakcje na niezależną prasę. Działalność Wolnych Związków Zawodowych – pamięć o wydarzeniach Grudnia 1970.
[01:25:37] Pamięć o ofiarach Grudnia 1970 – kontakt z rodzinami w 1980 r. Spotkanie w grudniu 1980 z ofiarami wydarzeń i żołnierzami, którzy brali w nich udział – kontakt z Adamem Gotnerem, który został w 1970 r. ciężko ranny. Działalność Wiesławy Kwiatkowskiej i Janusza Krupskiego – zgłoszenie krótkofalowca, który nagrywał rozmowy milicji, fotografie z Grudnia 1970.
[01:30:34] Wspomnienie Joanny i Andrzeja Gwiazdów. Andrzej Gwiazda opowiadał o zesłaniu na Syberię. Boh. i Andrzej Butkiewicz zajmowali się drukiem – udoskonalanie techniki druku dzięki pomocy Gwiazdy – jego stosunek do komunizmu, rozmowy na kartkach w mieszkaniu z podsłuchami. [+]
[01:36:38] W spotkaniach uczestniczyli, m. in. Anna Walentynowicz, Andrzej Butkiewicz, Błażej Wyszkowski. Spotkanie opozycjonistów w domu Marii Koszarskiej zostało sfilmowane.
[01:38:37] Drukowania ulotek podjęli się boh. i Andrzej Butkiewicz, którego wyrzucono z uczelni. Bogdan Borusewicz dostarczył instrukcję i materiały do sitodruku – pierwsze próby. Drukowano w mieszkaniach różnych osób, m. in. u kolegi w Krynicy Morskiej. [+]
[01:45:10] Instruktaż na wypadek aresztowania – odmowa zeznań jako forma obrony. Zachowanie funkcjonariuszy podczas pierwszego aresztowania. Pobyt w areszcie w Czechosłowacji – zachowanie funkcjonariuszy po wprowadzeniu stanu wojennego. Boh. siedział w celi z Czechem, prawdopodobnym konfidentem, który dostawał paczki i gazety, z których informacje o Polsce wycinano. Boh. podjął głodówkę w celi – informacja, że został aresztowany na prośbę polskich władz. [+]
[01:54:00] Porównanie „karnawału Solidarności” z sytuacją w Czechosłowacji, postawy czeskich opozycjonistów. Boh. poznał swojego adwokata w dniu rozprawy – jego propozycja, przebieg procesu. Zarzuty dla boh., który odsiedział w więzieniu cały wyrok – w 1983 r. został przekazany polskiej Służbie Bezpieczeństwa. [+]
[02:01:10] Okoliczności pierwszego zatrzymania w Gdańsku w 1979 r. w mieszkaniu Andrzeja Butkiewicza. Przebieg rewizji w mieszkaniu boh. (zabrano przepisaną ręcznie korespondencję Marksa i Engelsa) i przesłuchanie na komendzie, groźby wobec boh. Warunki w celi. [+]
[02:08:30] Intensywny rytm dnia: praca, szkoła, nocne drukowanie przed akcjami ulotkowymi – odsypianie w areszcie.
[02:10:40] Podczas rewizji zabrano aparat fotograficzny. W 1978 r. Mariusz Muskat nakręcił materiał filmowy podczas rocznicy Grudnia ’70, ale SB zniszczyło taśmę. Film ze spotkania opozycjonistów trafił do Piotra Jeglińskiego, który mieszkał w Paryżu – fragment z Wałęsą został pokazany w BBC w 1980 r.
[02:15:38] Dokumentacja działań – zdjęcia wykonywane przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa podczas rocznicy Grudnia ’70 oraz na ślubie Andrzeja Bulca. Niewielka liczba materiałów ikonograficznych dotyczących historii WZZ.
[02:19:34] Pierwsze spotkania z Lechem Wałęsą, przebieg szkoleń z drukowania. W 1980 r. drukowano w Krynicy Morskiej, a doraźnie m.in. w mieszkaniu Bogdana Borusewicza (suszenie ulotek w piekarniku przez Alinę Pieńkowską) i w mieszkaniu Andrzeja Butkiewicza. Rozdawanie ulotek w kościele Mariackim, rozrzucanie ich na ulicy.
[02:27:40] Za próbę strajku w styczniu 1980 w obronie zwolnionych z Elektromontażu boh. został zwolniony z pracy i aresztowany. Odwołanie do Terenowej Komisji Odwoławczej – mobilizacja środowisk opozycyjnych. Boh. i Andrzej Butkiewicz drukowali ulotki wzywające do bojkotu wyborów.
[02:33:16] Wolne Związki, Ruch Młodej Polski i ROPCiO zorganizowały manifestację 3 maja 1980. Msze w intencji więźniów politycznych po aresztowaniu Tadeusza Szczudłowskiego i Dariusza Kobzdeja – akcje ulotkowe na ul. Długiej. Atmosfera latem 1980 – boh. oczekiwał na rozprawę w sądzie pracy i próbował zatrudnić się w stoczni im. Komuny Paryskiej. Strajki w zakładach pracy – analiza postępowania SB latem ’80. Rola zakładów pracy na Wybrzeżu. Po zwolnieniu Kobzdeja i Szczudłowskiego rozmawiano z pracownikami stoczni o akcji w obronie Anny Walentynowicz.
[02:46:47] Boh. zatrudnił się 14 sierpnia 1980 w stoczni im. Komuny Paryskiej. Organizatorzy strajku w Stoczni Gdańskiej, plakaty i ulotki do rozdawania w mieście – Wałęsa nie wziął udziału w akcji ulotkowej. Przyczyny i początek strajku.
[02:52:16] Boh. dowiedział się o strajku w Stoczni Gdańskiej 14 sierpnia – cisza w stoczni, boh. i Andrzej Butkiewicz zostali wpuszczeni na teren zakładu. Organizacja strajku – informacje dla strajkujących, kontakt z motorniczymi tramwajów przejeżdżających koło stoczni, namawianie ich do wsparcia strajku.
[03:01:28] Boh. był w kontakcie z Bogdanem Borusewiczem i miał informacje o przebiegu rozmów z dyrekcją stoczni. Strajkujący zajęli salę BHP. Po podpisaniu przez Wałęsę porozumienia z dyrekcją dalszą akcję strajkową organizowali członkowie WZZ. Atmosfera pierwszych dni strajku, udział działaczy opozycji.
[03:05:55] Początek strajku – rola Lecha Wałęsy i charyzma Anny Walentynowicz. Andrzej Butkiewicz organizował drukarnię, a boh. rozmawiał z robotnikami – pilnowanie zamkniętego zakładu przez strajkujących, nastroje wśród stoczniowców. Wspomnienie Ewy Ossowskiej.
[03:10:15] Na początku strajku w stoczni nie było fotoreporterów. Organizacja strajku w stoczni im. Komuny Paryskiej – wejście z ulotkami na teren zakładu, rozmowy z pracującymi stoczniowcami – reakcja robotników.
[03:15:55] Pierwsze godziny strajku w Stoczni im. Komuny Paryskiej – boh. został jego przywódcą. Idea powołania komitetu strajkowego. Pomoc Andrzeja Butkiewicza – formułowanie postulatów, utworzenie straży strajkowej, nawiązania kontaktu ze Stocznią Gdańską. [+]
[03:27:11] Sytuacja w Stoczni im. Komuny Paryskiej, gdzie nikt nie znał boh. Organizowanie strajku w oparciu o młodych pracowników, wybór członków Komitetu Strajkowego. Działania władzy.
[03:31:25] Sytuacja w Stoczni Gdańskiej. Odprawienie mszy dla strajkujących na terenie stoczni w Gdyni przez księdza Jastaka – wsparcie kościoła katolickiego. Konfrontacja z dyrektorem zakładu. Rytm życia podczas strajku – codzienne mszy i wizyty rodzin, działalność drukarni. Atmosfera podczas strajku. [+]
[03:37:44] Postulaty strajkowe: ogólne i dotyczące zakładu.
[03:40:34] Ustalenia poczynione z księdzem Jastakiem, pomoc dla strajkujących. 24 sierpnia – uroczystość przekazania krzyża. Postawa prymasa Wyszyńskiego i Episkopatu Polski.
[03:45:18] Warunki bytowe podczas strajku, ochrona drukarni, warty na terenie zakładu. Boh. uczestniczył w obradach Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego – wyjazdy do Gdańska. Nastrój po zakończeniu strajku. [+]
[03:50:24] Zadania po zakończeniu strajku, wyzwania tworzenia struktur związku.
[03:52:21] Obawy przed pacyfikacją strajku – gotowość podjęcia walki, pilnowanie drukarni, zaimprowizowana broń, system alarmowy dla załogi. [+]
[03:55:46] Organizowanie wyjazdów na rozmowy do Stoczni Gdańskiej, reakcje strajkujących na zatrzymywanie przez milicję, gwarancje rządowe.
[03:58:46] Wrażenia po spotkaniu z komisją rządową. Utrudnianie działalności związkowej po podpisaniu porozumień i zakończeniu strajku. Oczekiwanie na posunięcia władzy – żywe wspomnienia Grudnia ’70, siła płynąca z powszechności strajku, wsparcie hutników i górników. Napięcie ostatnich dni strajku. [+]
[04:05:21] Z dokumentów wiadomo, że rząd przygotowywał desant na Stocznię Gdańską. Wpływ sezonu urlopowego na stan przygotowania Służby Bezpieczeństwa.
[04:08:57] Wszystkie podejrzane osoby zostały usunięte z terenu stoczni w Gdyni, postępowanie z dyrekcją zakładu.
[04:11:42] Dyscyplina podczas strajku, pilnowanie zakazu spożywania alkoholu. System wyjść i wejść do zakładu, przepustki dla strajkujących. Na czas strajku zawieszono urlopy.
[04:16:28] Odkrycie zapasów papieru w drukarni znajdującej się na terenie stoczni.
[04:18:25] Dokumentowanie strajku – zapiski jego uczestników. Obawy, by zdjęcia i dokumenty nie stały się podstawą do represji.
[04:20:15] Boh. brał udział w negocjacjach z komisją rządową, rola Andrzeja Gwiazdy i Aliny Pienkowskiej. Przebieg rozmów, stanowisko wicepremiera Jagielskiego. Spór o nazwę związku.
[04:27:18] Informacja o zgodzie strony rządowej na podpisanie porozumień, atmosfera po złożeniu podpisów. Doświadczenie wspólnoty i siły. Sytuacja w Szczecinie i kwestia więźniów politycznych po wypowiedzi Wałęsy. Symboliczne podpisanie porozumienia w obecności przedstawicieli mediów.
[04:38:17] Próby wycofywania się władzy po podpisaniu porozumień – strajk ostrzegawczy w październiku 1980. Pokonywanie trudności tworzenia NSZZ „Solidarność”.
[04:41:49] Zmiany w życiu boh. po 31 sierpnia 1980 – odpowiedzialność za tworzenie struktur związku, sprawy organizacyjne. Postawy dyrektorów różnych zakładów pracy – wyjazdy w teren. Powstawanie struktur regionalnych. Brak świadomości historycznych następstw.
[04:47:27] Boh. nie chciał być działaczem związkowym – współpraca z Ruchem Młodej Polski, działalność niepodległościowa i edukacyjna wśród młodzieży, publikacje boh. Atmosfera od wiosny 1981 r. – oczekiwanie na ruch ze strony władzy.
[04:53:22] Rozmowy ze strajkującymi studentami z Łodzi, wśród których była Czeszka Linda Winsh. Sytuacja czeskich studentów po 13 grudnia. Boh. nadzorował powstawanie Regionów – wyjazdy na interwencje, spotkanie w Jastrzębiu Zdroju z górnikami pracującymi w okolicach Ostrawy – gotowość do szerzenia idei Solidarności po czeskiej stronie. „Posłanie do narodów Europy Wschodniej” i list od rosyjskich działaczy opozycyjnych.
[04:58:38] Przerzut materiałów opozycyjnych do Czechosłowacji – pośrednictwo czeskich studentów. Boh. siedząc w czeskim areszcie słyszał nawołujących się braci Lindy Winsh. Specyfika działalności czeskiej opozycji. Współpraca ze studentami z NRD – świadomość inwigilacji środowisk studentów zagranicznych przez służby bezpieczeństwa. Przygotowania materiałów obcojęzycznych do druku na wypadek interwencji armii Układu Warszawskiego. Przygotowanie alternatywnej łączności radiowej.
[05:06:00] Działalność boh. w 1981 r. – przygotowania do ewentualnej działalności w podziemiu. Współczesna wiedza o tym, że służba bezpieczeństwa Czechosłowacji interesowała się boh. – podróż do Ostrawy i Pragi w październiku 1981, aresztowanie w Pilznie przez uzbrojonych milicjantów. Po wprowadzeniu stanu wojennego boh. został skazany i siedział w czeskim więzieniu do lipca 1983. [+]
[05:17:12] Boh. skazano za nielegalny pobyt na terenie Czechosłowacji na 21 miesięcy więzienia – pobyt w więzieniu na Pankracu w Pradze, gdzie boh. był jedynym więźniem politycznym, obcokrajowcem. Skazanie na 3 miesiące obozu karnego, z którego boh. trafił do więzienia o zaostrzonym rygorze w Litomierzycach. W lipcu 1983 został przekazany polskiej Służbie Bezpieczeństwa – uwolnienie na mocy zbliżającej się amnestii, powrót do domu rodzinnego w Zagórzu. [+]
[05:21:08] Wyżywienie w czeskim więzieniu, warunki bytowe. W więzieniu na Pankracu boh. pracował wykonując 2% normy – więźniowie składali książeczki z bajkami, które wysyłano na eksport. Po odkryciu kartek z informacją o miejscu powstania książki boh. i współwięzień Ignacy Sroka, również Polak, zostali skazani na 3 miesiące obozu karnego. Kolega, będący znajomym Cioska, opowiadał o rozpędzaniu spotkań opozycji i ubeckich napadach na opozycjonistów. [+]
[05:26:38] Pobyt w obozie karnym, gdzie więźniowie pracowali wkładając szpilki do pudełek. Boh. siedział w więzieniu na oddziale dla cudzoziemców z bloku wschodniego, współwięźniami byli głównie Polacy skazani za przemyt. Surowe prawo w Czechosłowacji. Dwaj Rosjanie poprosili boh. o napisanie prośby o przeniesienie do łagru, relacje z naczelnikiem więzienia, któremu boh. psuł statystyki.
[05:33:08] Pobyt w karcerze, wyżywienie, psychiczne nastawienie boh., szykany wobec więźniów – brak możliwości snu.
[05:38:50] Porównanie konspiracji stanu wojennego z konspiracją okupacji, opinia na temat Solidarności – zachowawczej postawy jej działaczy. Boh. zaczął działać w Solidarności Walczącej.
[05:42:12] Reakcja na wiadomość o pacyfikacji kopalni „Wujek” i wydarzeniach stanu wojennego. Decyzja działaczy Solidarności o zaniechaniu czynnego oporu wobec władzy. Działalność Solidarności Walczącej.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.