Kołodziej Andrzej cz. 2
Andrzej Kołodziej (ur. 1959, Zagórz) wychował się w małej miejscowości w Bieszczadach. W 1977 roku ukończył technikum zawodowe (specjalność ślusarz) i zatrudnił się w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, a także rozpoczął naukę w Technikum Budowy Okrętów. Dzięki kolegom robotnikom poznał środowisko gdańskiej opozycji, związanej z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO). Zaangażował się w działalność opozycyjną na rzecz Wolnych Związków Zawodowych (WZZ) – drukował niezależne publikacje oraz ulotki, które kolportował na terenie Stoczni Gdańskiej. W styczniu 1980 za próbę zorganizowania strajku w obronie zwolnionych działaczy (m.in. Lecha Wałęsy) został wraz z Anną Walentynowicz zwolniony z pracy oraz usunięty ze szkoły, co spowodowało jeszcze większe zaangażowanie w działalność opozycyjną. 14 sierpnia 1980 zatrudnił się – na polecenie Bogdana Borusewicza – w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a następnego dnia wywołał tam strajk okupacyjny, którym pokierował. Pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, zorganizowanego w Stoczni Gdańskiej, uczestniczył w układaniu listy postulatów, negocjacjach z komisją rządową oraz podpisaniu porozumień sierpniowych.
more...
less
[00:00:10] Przedstawienie rodziców: Emilii i Tadeusza. Dziadek Kruczek służył w 6 Pułku Strzelców Podhalańskich, podczas okupacji należał do Armii Krajowej. Boh. miał osiem sióstr, matka, z zawodu ekonomistka, zajmowała się domem, ojciec pracował na stacji kolejowej w Zagórzu. Podczas inwazji na Czechosłowację na stacji rozładowywano sprzęt wojskowy. W latach 70. rodzina budowała dom systemem gospodarczym, przy pomocy sąsiadów – zdobywanie materiałów budowlanych, atmosfera małego miasteczka. Rodzice mieli niewielkie gospodarstwo. Boh. po ukończeniu szkoły wyjechał na Wybrzeże.
[00:07:38] Ukończenie szkoły zawodowej przy Sanockiej Fabryce Autobusów. Sytuacja w Bieszczadach do 1968 r. i po uruchomieniu zapory wodnej w Solinie. Powody wyjazdu na Wybrzeże – boh. rozpoczął naukę w Technikum Budowy Okrętów w Gdańsku.
[00:11:17] Aresztowanie boh. za udział w przygotowaniach do demonstracji z okazji rocznicy Grudnia 1970 i wyrzucenie go ze szkoły – próba dokończenia technikum w 1980 r., dalsza edukacja.
[00:14:22] Boh. pracował w stoczni przy wyposażaniu wnętrz okrętowych. Temat pracy dyplomowej w technikum – wybór wyższej uczelni. Boh. obecnie zajmuje się morską energetyką wiatrową.
[00:17:20] Podczas interwencji w Czechosłowacji na stacji w Zagórzu rozładowywano transporty z radzieckim sprzętem wojskowym, przejazd wojsk radzieckich. Na czas interwencji ojciec został zmobilizowany, komunistyczna propaganda. Atmosfera podczas inwazji, dramatyczne apele nadawane przez radio Koszyce. [+]
[00:22:05] Boh. utrwaliły się wydarzenia na Wybrzeżu w 1970 r., inne postrzeganie wydarzeń w Radomiu – boh. słuchał w tym czasie zachodnich rozgłośni, mama pracowała w sklepie – braki w zaopatrzeniu i kolejki. Tworzenie się pierwszych grup opozycyjnych. Reakcja na śmierć Stanisława Pyjasa. Boh. przywoził do Sanoka materiały opozycyjne, wydawnictwa ROPCiO i Ruchu Młodej Polski – współpraca z księdzem Sudołem.
[00:28:31] Praca w Stoczni Gdańskiej – podejście do młodych pracowników, warunki finansowe. Specyfika pracy na prototypie statku, pomoc brygadzisty pochodzącego z Buska. Boh. został zwolniony z pracy na początku 1980 r. – warunki zwolnienia, zakaz wstępu na teren zakładu.
[00:34:18] Powody zaangażowania w działalność opozycyjną – porównanie pracy w stoczni na różnych etapach budowy statków. Choroby zawodowe stoczniowców. Zainteresowanie wydarzeniami na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. Wpływ wychowania w domu i bezstresowego dzieciństwa, podział obowiązków domowych.
[00:43:02] Boh. trafił do środowiska ROPCiO, w którym działały kółka samokształceniowe, gdzie zajmowano się odkłamywaniem współczesnej historii – postawa nauczycielki historii w technikum, która zachęcała młodzież do samodzielnej pracy. Wypożyczanie książek z biblioteki dzięki legitymacji studenckiej, należącej do kolegi – odkrycie istnienia „zakazanych” lektur. Specyfika życia w portowym mieście – widok towarów zza granicy i brak możliwości podróżowania. Refleksje na temat poszukiwania wolności.
[00:49:58] Zainteresowanie SB działalnością boh. ¬– przebieg rewizji i aresztowań. Boh. został aresztowany w Sanoku i na przesłuchanie przywieziono jego ojca – groźby wobec rodziny, bicie. [+]
[00:54:04] Wpływ wychowania w chrześcijańskiej rodzinie na postawy młodego boh., wizyty w klasztorze w Komańczy, gdzie w latach 50. przebywał internowany kardynał Wyszyński, który pierwszą mszę po uwolnieniu odprawił w Zagórzu. Boh. nie uczył się języka rosyjskiego – Rosjanie po II wojnie światowej we wspomnieniach dziadków. Wspomnienie dziadka, który w czasie okupacji należał do partyzantki i po wojnie nie pogodził się z nową rzeczywistością. Pierwsze kontakty ze Służbą Bezpieczeństwa, postrzeganie komunistycznej władzy przez boh.
[01:01:28] Konsekwencje opozycyjnej działalności w 1979 r. – ojciec przeszedł na rentę, siostrom odmawiano przyjęcia do liceum w Sanoku i chodziły do szkoły w Ustrzykach Dolnych. Boh. dostarczył siostrom sprzęt drukarski, w latach 80. były inwigilowane.
[01:04:13] Postawa rodziny – ukrywanie ulotek przez ojca, wałek i matryce drukarskie przetrwały liczne rewizje w rodzinnym domu.
[01:06:00] Boh. znał twarze funkcjonariuszy SB i rozpoznawał ich na ulicy. Szkolenie Anny Walentynowicz, początkowa współpraca z Bogdanem Borusewiczem. Działalność w Solidarności Walczącej – stan wiedzy SB na temat boh. w latach 80., wykorzystywanie podobieństwa do kolegi Romana Zwiercana. Działalność SB skierowana przeciwko boh. w drugiej połowie lat 80. – poszukiwania w okresie świąt przez liczne ekipy funkcjonariuszy, wg spisu z IPN boh. zajmowało się ponad 70 osób. [+]
[01:13:55] Kontakt z ROPCiO dzięki Piotrowi Szczudłowskiemu – spotkania w domu Szczudłowskich, rozmowy o wzorcach historycznych i chęć przejścia do działania. Boh. poznał Andrzeja Gwiazdę i Bogdana Borusewicza – druk „Robotnika Wybrzeża”, sposób kolportowania ulotek na terenie stoczni w początkowym okresie działalności i po rozpracowaniu przez SB. Współpraca z Anną Walentynowicz.
[01:22:03] Nastroje w stoczni – początkowa rezerwa robotników, późniejsze reakcje na niezależną prasę. Działalność Wolnych Związków Zawodowych – pamięć o wydarzeniach Grudnia 1970.
[01:25:37] Pamięć o ofiarach Grudnia 1970 – kontakt z rodzinami w 1980 r. Spotkanie w grudniu 1980 z ofiarami wydarzeń i żołnierzami, którzy brali w nich udział – kontakt z Adamem Gotnerem, który został w 1970 r. ciężko ranny. Działalność Wiesławy Kwiatkowskiej i Janusza Krupskiego – zgłoszenie krótkofalowca, który nagrywał rozmowy milicji, fotografie z Grudnia 1970.
[01:30:34] Wspomnienie Joanny i Andrzeja Gwiazdów. Andrzej Gwiazda opowiadał o zesłaniu na Syberię. Boh. i Andrzej Butkiewicz zajmowali się drukiem – udoskonalanie techniki druku dzięki pomocy Gwiazdy – jego stosunek do komunizmu, rozmowy na kartkach w mieszkaniu z podsłuchami. [+]
[01:36:38] W spotkaniach uczestniczyli, m. in. Anna Walentynowicz, Andrzej Butkiewicz, Błażej Wyszkowski. Spotkanie opozycjonistów w domu Marii Koszarskiej zostało sfilmowane.
[01:38:37] Drukowania ulotek podjęli się boh. i Andrzej Butkiewicz, którego wyrzucono z uczelni. Bogdan Borusewicz dostarczył instrukcję i materiały do sitodruku – pierwsze próby. Drukowano w mieszkaniach różnych osób, m. in. u kolegi w Krynicy Morskiej. [+]
[01:45:10] Instruktaż na wypadek aresztowania – odmowa zeznań jako forma obrony. Zachowanie funkcjonariuszy podczas pierwszego aresztowania. Pobyt w areszcie w Czechosłowacji – zachowanie funkcjonariuszy po wprowadzeniu stanu wojennego. Boh. siedział w celi z Czechem, prawdopodobnym konfidentem, który dostawał paczki i gazety, z których informacje o Polsce wycinano. Boh. podjął głodówkę w celi – informacja, że został aresztowany na prośbę polskich władz. [+]
[01:54:00] Porównanie „karnawału Solidarności” z sytuacją w Czechosłowacji, postawy czeskich opozycjonistów. Boh. poznał swojego adwokata w dniu rozprawy – jego propozycja, przebieg procesu. Zarzuty dla boh., który odsiedział w więzieniu cały wyrok – w 1983 r. został przekazany polskiej Służbie Bezpieczeństwa. [+]
[02:01:10] Okoliczności pierwszego zatrzymania w Gdańsku w 1979 r. w mieszkaniu Andrzeja Butkiewicza. Przebieg rewizji w mieszkaniu boh. (zabrano przepisaną ręcznie korespondencję Marksa i Engelsa) i przesłuchanie na komendzie, groźby wobec boh. Warunki w celi. [+]
[02:08:30] Intensywny rytm dnia: praca, szkoła, nocne drukowanie przed akcjami ulotkowymi – odsypianie w areszcie.
[02:10:40] Podczas rewizji zabrano aparat fotograficzny. W 1978 r. Mariusz Muskat nakręcił materiał filmowy podczas rocznicy Grudnia ’70, ale SB zniszczyło taśmę. Film ze spotkania opozycjonistów trafił do Piotra Jeglińskiego, który mieszkał w Paryżu – fragment z Wałęsą został pokazany w BBC w 1980 r.
[02:15:38] Dokumentacja działań – zdjęcia wykonywane przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa podczas rocznicy Grudnia ’70 oraz na ślubie Andrzeja Bulca. Niewielka liczba materiałów ikonograficznych dotyczących historii WZZ.
[02:19:34] Pierwsze spotkania z Lechem Wałęsą, przebieg szkoleń z drukowania. W 1980 r. drukowano w Krynicy Morskiej, a doraźnie m.in. w mieszkaniu Bogdana Borusewicza (suszenie ulotek w piekarniku przez Alinę Pieńkowską) i w mieszkaniu Andrzeja Butkiewicza. Rozdawanie ulotek w kościele Mariackim, rozrzucanie ich na ulicy.
[02:27:40] Za próbę strajku w styczniu 1980 w obronie zwolnionych z Elektromontażu boh. został zwolniony z pracy i aresztowany. Odwołanie do Terenowej Komisji Odwoławczej – mobilizacja środowisk opozycyjnych. Boh. i Andrzej Butkiewicz drukowali ulotki wzywające do bojkotu wyborów.
[02:33:16] Wolne Związki, Ruch Młodej Polski i ROPCiO zorganizowały manifestację 3 maja 1980. Msze w intencji więźniów politycznych po aresztowaniu Tadeusza Szczudłowskiego i Dariusza Kobzdeja – akcje ulotkowe na ul. Długiej. Atmosfera latem 1980 – boh. oczekiwał na rozprawę w sądzie pracy i próbował zatrudnić się w stoczni im. Komuny Paryskiej. Strajki w zakładach pracy – analiza postępowania SB latem ’80. Rola zakładów pracy na Wybrzeżu. Po zwolnieniu Kobzdeja i Szczudłowskiego rozmawiano z pracownikami stoczni o akcji w obronie Anny Walentynowicz.
[02:46:47] Boh. zatrudnił się 14 sierpnia 1980 w stoczni im. Komuny Paryskiej. Organizatorzy strajku w Stoczni Gdańskiej, plakaty i ulotki do rozdawania w mieście – Wałęsa nie wziął udziału w akcji ulotkowej. Przyczyny i początek strajku.
[02:52:16] Boh. dowiedział się o strajku w Stoczni Gdańskiej 14 sierpnia – cisza w stoczni, boh. i Andrzej Butkiewicz zostali wpuszczeni na teren zakładu. Organizacja strajku – informacje dla strajkujących, kontakt z motorniczymi tramwajów przejeżdżających koło stoczni, namawianie ich do wsparcia strajku.
[03:01:28] Boh. był w kontakcie z Bogdanem Borusewiczem i miał informacje o przebiegu rozmów z dyrekcją stoczni. Strajkujący zajęli salę BHP. Po podpisaniu przez Wałęsę porozumienia z dyrekcją dalszą akcję strajkową organizowali członkowie WZZ. Atmosfera pierwszych dni strajku, udział działaczy opozycji.
[03:05:55] Początek strajku – rola Lecha Wałęsy i charyzma Anny Walentynowicz. Andrzej Butkiewicz organizował drukarnię, a boh. rozmawiał z robotnikami – pilnowanie zamkniętego zakładu przez strajkujących, nastroje wśród stoczniowców. Wspomnienie Ewy Ossowskiej.
[03:10:15] Na początku strajku w stoczni nie było fotoreporterów. Organizacja strajku w stoczni im. Komuny Paryskiej – wejście z ulotkami na teren zakładu, rozmowy z pracującymi stoczniowcami – reakcja robotników.
[03:15:55] Pierwsze godziny strajku w Stoczni im. Komuny Paryskiej – boh. został jego przywódcą. Idea powołania komitetu strajkowego. Pomoc Andrzeja Butkiewicza – formułowanie postulatów, utworzenie straży strajkowej, nawiązania kontaktu ze Stocznią Gdańską. [+]
[03:27:11] Sytuacja w Stoczni im. Komuny Paryskiej, gdzie nikt nie znał boh. Organizowanie strajku w oparciu o młodych pracowników, wybór członków Komitetu Strajkowego. Działania władzy.
[03:31:25] Sytuacja w Stoczni Gdańskiej. Odprawienie mszy dla strajkujących na terenie stoczni w Gdyni przez księdza Jastaka – wsparcie kościoła katolickiego. Konfrontacja z dyrektorem zakładu. Rytm życia podczas strajku – codzienne mszy i wizyty rodzin, działalność drukarni. Atmosfera podczas strajku. [+]
[03:37:44] Postulaty strajkowe: ogólne i dotyczące zakładu.
[03:40:34] Ustalenia poczynione z księdzem Jastakiem, pomoc dla strajkujących. 24 sierpnia – uroczystość przekazania krzyża. Postawa prymasa Wyszyńskiego i Episkopatu Polski.
[03:45:18] Warunki bytowe podczas strajku, ochrona drukarni, warty na terenie zakładu. Boh. uczestniczył w obradach Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego – wyjazdy do Gdańska. Nastrój po zakończeniu strajku. [+]
[03:50:24] Zadania po zakończeniu strajku, wyzwania tworzenia struktur związku.
[03:52:21] Obawy przed pacyfikacją strajku – gotowość podjęcia walki, pilnowanie drukarni, zaimprowizowana broń, system alarmowy dla załogi. [+]
[03:55:46] Organizowanie wyjazdów na rozmowy do Stoczni Gdańskiej, reakcje strajkujących na zatrzymywanie przez milicję, gwarancje rządowe.
[03:58:46] Wrażenia po spotkaniu z komisją rządową. Utrudnianie działalności związkowej po podpisaniu porozumień i zakończeniu strajku. Oczekiwanie na posunięcia władzy – żywe wspomnienia Grudnia ’70, siła płynąca z powszechności strajku, wsparcie hutników i górników. Napięcie ostatnich dni strajku. [+]
[04:05:21] Z dokumentów wiadomo, że rząd przygotowywał desant na Stocznię Gdańską. Wpływ sezonu urlopowego na stan przygotowania Służby Bezpieczeństwa.
[04:08:57] Wszystkie podejrzane osoby zostały usunięte z terenu stoczni w Gdyni, postępowanie z dyrekcją zakładu.
[04:11:42] Dyscyplina podczas strajku, pilnowanie zakazu spożywania alkoholu. System wyjść i wejść do zakładu, przepustki dla strajkujących. Na czas strajku zawieszono urlopy.
[04:16:28] Odkrycie zapasów papieru w drukarni znajdującej się na terenie stoczni.
[04:18:25] Dokumentowanie strajku – zapiski jego uczestników. Obawy, by zdjęcia i dokumenty nie stały się podstawą do represji.
[04:20:15] Boh. brał udział w negocjacjach z komisją rządową, rola Andrzeja Gwiazdy i Aliny Pienkowskiej. Przebieg rozmów, stanowisko wicepremiera Jagielskiego. Spór o nazwę związku.
[04:27:18] Informacja o zgodzie strony rządowej na podpisanie porozumień, atmosfera po złożeniu podpisów. Doświadczenie wspólnoty i siły. Sytuacja w Szczecinie i kwestia więźniów politycznych po wypowiedzi Wałęsy. Symboliczne podpisanie porozumienia w obecności przedstawicieli mediów.
[04:38:17] Próby wycofywania się władzy po podpisaniu porozumień – strajk ostrzegawczy w październiku 1980. Pokonywanie trudności tworzenia NSZZ „Solidarność”.
[04:41:49] Zmiany w życiu boh. po 31 sierpnia 1980 – odpowiedzialność za tworzenie struktur związku, sprawy organizacyjne. Postawy dyrektorów różnych zakładów pracy – wyjazdy w teren. Powstawanie struktur regionalnych. Brak świadomości historycznych następstw.
[04:47:27] Boh. nie chciał być działaczem związkowym – współpraca z Ruchem Młodej Polski, działalność niepodległościowa i edukacyjna wśród młodzieży, publikacje boh. Atmosfera od wiosny 1981 r. – oczekiwanie na ruch ze strony władzy.
[04:53:22] Rozmowy ze strajkującymi studentami z Łodzi, wśród których była Czeszka Linda Winsh. Sytuacja czeskich studentów po 13 grudnia. Boh. nadzorował powstawanie Regionów – wyjazdy na interwencje, spotkanie w Jastrzębiu Zdroju z górnikami pracującymi w okolicach Ostrawy – gotowość do szerzenia idei Solidarności po czeskiej stronie. „Posłanie do narodów Europy Wschodniej” i list od rosyjskich działaczy opozycyjnych.
[04:58:38] Przerzut materiałów opozycyjnych do Czechosłowacji – pośrednictwo czeskich studentów. Boh. siedząc w czeskim areszcie słyszał nawołujących się braci Lindy Winsh. Specyfika działalności czeskiej opozycji. Współpraca ze studentami z NRD – świadomość inwigilacji środowisk studentów zagranicznych przez służby bezpieczeństwa. Przygotowania materiałów obcojęzycznych do druku na wypadek interwencji armii Układu Warszawskiego. Przygotowanie alternatywnej łączności radiowej.
[05:06:00] Działalność boh. w 1981 r. – przygotowania do ewentualnej działalności w podziemiu. Współczesna wiedza o tym, że służba bezpieczeństwa Czechosłowacji interesowała się boh. – podróż do Ostrawy i Pragi w październiku 1981, aresztowanie w Pilznie przez uzbrojonych milicjantów. Po wprowadzeniu stanu wojennego boh. został skazany i siedział w czeskim więzieniu do lipca 1983. [+]
[05:17:12] Boh. skazano za nielegalny pobyt na terenie Czechosłowacji na 21 miesięcy więzienia – pobyt w więzieniu na Pankracu w Pradze, gdzie boh. był jedynym więźniem politycznym, obcokrajowcem. Skazanie na 3 miesiące obozu karnego, z którego boh. trafił do więzienia o zaostrzonym rygorze w Litomierzycach. W lipcu 1983 został przekazany polskiej Służbie Bezpieczeństwa – uwolnienie na mocy zbliżającej się amnestii, powrót do domu rodzinnego w Zagórzu. [+]
[05:21:08] Wyżywienie w czeskim więzieniu, warunki bytowe. W więzieniu na Pankracu boh. pracował wykonując 2% normy – więźniowie składali książeczki z bajkami, które wysyłano na eksport. Po odkryciu kartek z informacją o miejscu powstania książki boh. i współwięzień Ignacy Sroka, również Polak, zostali skazani na 3 miesiące obozu karnego. Kolega, będący znajomym Cioska, opowiadał o rozpędzaniu spotkań opozycji i ubeckich napadach na opozycjonistów. [+]
[05:26:38] Pobyt w obozie karnym, gdzie więźniowie pracowali wkładając szpilki do pudełek. Boh. siedział w więzieniu na oddziale dla cudzoziemców z bloku wschodniego, współwięźniami byli głównie Polacy skazani za przemyt. Surowe prawo w Czechosłowacji. Dwaj Rosjanie poprosili boh. o napisanie prośby o przeniesienie do łagru, relacje z naczelnikiem więzienia, któremu boh. psuł statystyki.
[05:33:08] Pobyt w karcerze, wyżywienie, psychiczne nastawienie boh., szykany wobec więźniów – brak możliwości snu.
[05:38:50] Porównanie konspiracji stanu wojennego z konspiracją okupacji, opinia na temat Solidarności – zachowawczej postawy jej działaczy. Boh. zaczął działać w Solidarności Walczącej.
[05:42:12] Reakcja na wiadomość o pacyfikacji kopalni „Wujek” i wydarzeniach stanu wojennego. Decyzja działaczy Solidarności o zaniechaniu czynnego oporu wobec władzy. Działalność Solidarności Walczącej.
more...
less