Czubatka Anna

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0826

24 sierpnia 2019 roku, Skierniewice

1:34

Anna Czubatka z d. Tartanus (ur. 1944, Warszawa) opowiada historię ojca, 22-letniego żołnierza Armii Krajowej, biorącego udział m.in. w akcjach odbioru brytyjskich zrzutów w okręgu łowickim. Ojciec został aresztowany 6 maja 1944, był więziony na Pawiaku, a później wysłany do obozu koncentracyjnego. Wcześniej jako jednemu z nielicznych udało mu się uniknąć aresztowania w nocy z 12 na 13 grudnia 1943 r., kiedy po zdradzie dwóch żołnierzy rozbito siatkę Okręgu Łowickiego „Łyska”, aresztowano i zamordowano 41 członków podziemia. Ojciec bohaterki zdołał się ukryć, zamiast niego zabrano jako zakładniczkę jego młodą żonę, już wtedy w ciąży. Bohaterka urodziła się 4 miesiące później na Pawiaku. Na dzień przed powstaniem warszawskim polscy lekarze doprowadzili do uwolnienia z Pawiaka grupy matek z dziećmi – więzienie było już wtedy likwidowane, przetrzymywani tam ludzie w większości zabijani albo wywożeni do obozów. Matka bohaterki wróciła z córeczką do rodzinnych Sierakowic. Nigdy nie doczekała się powrotu męża, a jego losy pozostają nieznane – ślad urywa się w obozie Gross-Rosen. Oprócz żony na początku stycznia 1943 aresztowano też jego matkę i trzy siostry (tylko siostry przeżyły obóz). W masowej egzekucji żołnierzy z okręgu „Łyska” zginął również brat pana Mieczysława.
more...
less

00:00:15 Bohaterka nazywa się Anna Czubatka, z domu Tartanus.
00:00:31 Ojciec bohaterki nazywał się Mieczysław Tartanus, a matka Marianna Tartanus z domu Fijałkowska.
00:00:55 Bohaterka pokazuje zdjęcie rodzinne, na którym są jej dziadek Władysław Tartanus, jego żona Marianna Tartanus oraz ich dzieci: rodzeństwo – najstarszy Franciszek, Mieczysław (ojciec boh.) i najmłodsza Janina.
00:01:30 Mieszkali w Bełchowie, pracowali na gospodarstwie rolnym. Franciszek studiował na tajnych kompletach na uczelni im. Wawelberga i Rotwanda.
00:02:14 Stryj Franciszek skończył studia na tydzień przed aresztowaniem w nocy z 12 na 13 grudnia 1943 roku. Dziadek Bohaterki i jego obaj synowie należeli do AK, do placówki zorganizowanej w powiecie łowickim, w Bełchowie.
00:03:30 Bohaterka pokazuje zdjęcie rodzinne.
00:03:54 Rodzina bohaterki mieszkała w domu rodzinnym Fijałkowskich w Sierakowicach Prawych.
00:04:11 Na skutek zdrady mieszkańców z okolicznych wsi – Puchalskiego i Kobiereckiego, nastąpiły masowe aresztowania. W nocy z 12 na 13 grudnia 1943 roku zostali aresztowani prawie wszyscy członkowie bełchowskiego oddziału Armii Krajowej. Aresztowania zaczęły się od Bełchowa.
00:05:05 Dla żołnierzy podziemia był to trudny okres, musieli się ukrywać, nie sypiali w domach. Ojciec bohaterki sypiał w specjalnie przygotowanej skrytce w oborze na terenie gospodarstwa.
00:06:07 Niemcy przyjechali po ojca bohaterki. Nie znaleźli go, więc wzięli jako zakładniczkę jej matkę.
00:06:26 Podczas aresztowania matki bohaterki najpierw było zastraszanie, a później bicie. Gdy trafiła na Pawiak, nie była już bita.
00:07:42 Niemcy w Sierakowicach Prawych (miejscowość, w której mieszkali rodzice bohaterki) zorganizowali obławę na innych członków AK. 13 grudnia matka bohaterki była w na Pawiaku. Potwierdzał to dokument świadczący o depozycie złotej obrączki pokazany na filmie.
00:08:45 Bohaterka opowiada, iż w czasie okupacji grasowały bandy rozbójnicze. W związku z tym wartościowe przedmioty m.in. stroje były ukryte na strychu w kufrze.
00:11:22 Wszyscy mężczyźni aresztowani z matką boh. zostali rozstrzelani - część z nich 20 grudnia 1943 w Skierniewicach na rogu ulicy Mszczonowskiej. Informacje o losach pozostałych są rozbieżne. Pan Bartoszewski mówi, że wszyscy zostali rozstrzelani w Skierniewicach, według innych źródeł, m.in. mieszkańców Skierniewic, tak się nie stało. Egzekucja: wszyscy mieli ręce związane z tyłu, usta prawdopodobnie zakneblowane, bo nie było słychać krzyków. Skazańcy mieli założone na głowy worki, które sięgały do połowy ud. Po rozstrzelaniu Niemcy zabrali 20 ciał i wywieźli w nieznanym kierunku. Nie wiadomo, gdzie pochowano zamordowanych. Boh. nie ma pewności, czy była to Warszawa, Łowicz, czy Puszcza Bełchowska.
00:13:30 Niemcy nie kopali grobów dla osób rozstrzelanych, stąd hipoteza, że jedna grupa tzn. 20 osób została do wykopania grobów i rozstrzelana. Natomiast druga grupa 20 osób (wskazana powyżej) została rozstrzelana w Skierniewicach celem zastraszenia mieszkańców Skierniewic i okolic (egzekucja odbyła się w dniu targowym).
00:14:25 Matce bohaterki udało się uniknąć rozstrzelania. 25 grudnia 1943 jedna ze współwięźniarek napisała do babci boh. list. Wynika z niego, że matka boh. widziała na Pawiaku zdrajców tzn. Kobiereckiego i Puchalskiego. Jeden z nich miał na imię Stefan, ale bohaterka nie przypisuje konkretnie tego imienia do żadnego z nazwisk.
00:16:00 Informacja o sposobie adresowania paczki do przesłania pocztą na Pawiak. Paczkę więźniowi Pawiaka można było wysłać raz na miesiąc.
00:17:00 Prężny oddział AK w Lipcach Reymontowskich. Tam po aresztowaniu matki boh. przeniósł się ojciec boh. – nie wrócił ani do Bełchowa, ani do Sierakowic Prawych.
00:19:30 Warunki na Pawiaku. Początkowo cela 40-osobowa, tam matka boh. przebywała do 20 kwietnia 1944, tzn. do urodzenia bohaterki. Była więzienna porodówka, więźniowie lekarze m.in. dr. Franciszek Loth i położna więźniarka pani Stanisława (boh. nie pamięta nazwiska). Na Pawiaku była także cela matek z dziećmi.
00:22:00 Nawiązanie do egzekucji w Skierniewicach: 20 grudnia, gdy 40 mężczyzn zostało rozstrzelanych w Skierniewicach, zostały aresztowane Marianna Tartanus (babcia boh.), jej córki Jadwiga i Marianna oraz ich przyrodnia siostra Julia. Także trafiły na Pawiak, ale nie od razu – na początku stycznia 1944 trafiły do łowickiego Gestapo, a w kwietniu 1944 zostały wysłane do obozu Gross-Rosen.
00:24:30 Dziadek boh. nie dał się aresztować.
00:22:00 6 maja 1944 został aresztowany ojciec boh. Gestapo otoczyło dom teściów ojca, w którym przebywał. Teściowej udało się spalić jego dokumenty w piecu. Ojciec trafił na Pawiak i próbował skontaktować się z matką bohaterki – wołanie „Marysiunia, Marysiunia”.
00:31:20 W trosce o matkę boh., by nie popełniła żadnego błędu na przesłuchaniu, współwięźniarki mimo tego, że domyślały się, kim był ten mężczyzna, nie powiedziały o nim matce boh.
00:33:25 List ojca z Pawiaka do teściowej, w którym pyta o córkę [boh. pokazuje dokumenty, m.in. kennkartę ojca[.
00:33:50 1 lipca 1944, ewakuacja Pawiaka. Ojciec boh. na stacji w Skierniewicach wyrzuca kartkę: „(…) znalazcę proszę o łaskawe doręczenie (…)”. Kartka została szczęśliwie doręczona do Janickich w Skierniewicach.
00:35:40 Transporty więźniów z Pawiaka, więźniowie byli ustawiani w „czwórki”, odprowadzani na stację kolejową i wywożeni do obozów koncentracyjnych.
00:36:00 Niemcy chcieli dzieci z więzienia odesłać do rodzin warszawskich albo do rodzin podanych przez więźniarki. Ludzie zdawali sobie sprawę, gdzie znajdują się wojska radzieckie.
00:36:35 Niemcy chcieli także wysłać do obozów matki, które przebywały z dziećmi na Pawiaku. Polski Czerwony Krzyż w osobie pani Heleny Danielewicz robił wszystko, by dzieci zostały razem z matkami widząc szansę na ocalenie matek.
00:37:47 Przytoczenie historii Marii Rutkiewicz, która w książce napisała: „Jeżeli zawiodły wszystkie argumenty, przemówiła brzęcząca moneta”. Nawiązanie do prawdopodobnego przekupienia Niemców, gdyż w lipcu 1944 r. na Pawiaku został tylko szpital.
00:39:21 Boh. przytacza słowa matki „Każdego dnia śmy Was całowały, oblewały łzami podczas kąpieli” – wzruszający moment.
00:39:34 „31 lipca 1994 roku stał się cud” - na dziedziniec podjechał konny wóz – platforma. Woźnica zawołał: „Matki wsiadajcie”. Pomimo niepewności matek, zawołał tak serdecznie, że kobiety z dziećmi wsiadły. Woźnica odwiózł do „sklepiku”, tam zaopiekowały się nimi kobiety, prawdopodobnie z AK. Pomogły matce boh. w przygotowaniu do drogi do domu.
00:43:00 W „sklepiku” matka mogła wziąć wszystkie potrzebne jej rzeczy i otrzymała 100 zł.
00:43:50 Kolejka WKD jeździła tylko do Grodziska Maz. Na na peronie jedna kobieta z dzieckiem i policja kolejowa, pozostali ludzie nie mogli wejść na peron. Do pociągu w stronę Skierniewic wsiadły dwie kobiety z dziećmi, w tym matka z boh. Boh. była karmiona przez matkę mlekiem sporządzanym z mleka w proszku i grzanej wody.
00:52:40 Po dojeździe do Skierniewic matka udała się do Józefy Janickiej na ulicę Mickiewicza 18. Dowiedziała się o aresztowaniu męża, że jest w obozie oraz o spaleniu 31 lipca 1944 na stacji wagonu z ludźmi wiezionymi do obozu. O dalszych losach ojca boh. nic nie wie – nie wrócił po wojnie do domu.
00:57:00 Zdjęcie małej boh. na rękach matki, wykonane kilka dni po powrocie z Pawiaka. [boh. pokazuje zdjęcia rodzinne].
01:02:30 Boh. pokazuje kartkę, która została wysłana do dziadków z informacją o stanie zdrowia jej matki. Kartka nie została wysłana bezpośrednio z Pawiaka. Kobieta, która ją wysłała, wyszła z więzienia i dopiero wtedy ją przesłała. Na Pawiaku nie można było mieć nawet kartki papieru.
01:01:50 W Gross-Rosen ojciec był na podwójnych numerach, tzn. trafił do obozu w późnym okresie funkcjonowania obozu. Trafił tam razem z mężczyznami z powiatu łowickiego.
01:04:23 Boh. zapisała się do koła Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych, by poznać losy ojca. Szukała informacji w niemieckim Czerwonym Krzyżu, Międzynarodowym Czerwonym Krzyżu i wszystkich obozach na terenie Polski. Ojciec prawdopodobnie zginął podczas ewakuacji obozu Gross-Rosen.
01:08:00 Zadania oddziału w Bełchowie: był powołany do odbierania zrzutów, a nie do akcji dywersyjnych. Członkowie odbierali zrzuty w lesie na Siwicy, pod Łyszkowicami, z drugiej strony Łowicza, z Chąśna.
01:09:25 Ojciec boh. miał ps. „Daleki”. Boh. nie wie, kiedy został zaprzysiężony i jaki miał stopień. Teren łowicki był regionem „Łyska” i niewiele wiadomo o oddziałach podziemnych, gdyż większość z ich członków została zabita przez Niemców.
01:10:52 Puchalski, jeden ze zdrajców, został zastrzelony w Łowiczu, wyrok wykonał student, było to prawdopodobnie w okresie okupacji. Kobierecki poszedł z wojskiem sowieckim na zachód.
01:12:00 Kobierecki i Puchalski (zdrajcy) byli handlarzami i prawdopodobnie zostali przez Niemców do współpracy przymuszeni, być może ze względu na przyłapaniu na handlu mięsem. Byliobecni podczas odbierania zrzutów i dopominali się spisu osób, którzy brali udział w tej akcji.
01:14:00 Ze spadochronu w zgniłozielonym kolorze (nylon) pochodzącego ze zrzutu wykonano m.in. bluzkę, chustkę.
01:14:40 Zadania ojca w ramach działań oddziału AK: odbierał skoczków spadochronowych, przez pewien czas mieszkali w jego domu, a potem odprowadzał ich do punktu w Skierniewicach.
01:15:35 Boh. nie chce podać nazwiska człowieka, który wydał Niemcom miejsce pobytu jej ojca (doniósł o jego przebywaniu w domu teściów). IPN twierdzi, że nie ma tej informacji. W Bełchowie wiedzą, kto go wydał, natomiast boh. nie chce podać nazwiska bez poparcia tej informacji dokumentami.
01:20:00 Warunki na Pawiaku, cela na 40 osób, sienniki były rozkładane każdej nocy. Spano jeden obok drugiego.
01:23:40 Osoby na Pawiaku: Helena Danielewicz przynosiła dzieciom krasnale, muchomory, żeby siedząc w szarych murach dzieci miały coś co skupi jej uwagę. Położna pani Stasia. Pani doktor Kononowicz. Maria Rutkiewicz, chyba wyszła po wojnie za mąż i chyba była na placówce.
01:27:40 Matka boh. nie była zaangażowana w działalność ojca w AK.
01:28:40 Kobierecki i Puchalski mieszkali w sąsiedniej wsi, to były Bobrowniki lub Polesie.
01:29:13 Głównym dowódcą w Bełchowie był stryj bohaterki Franciszek Tartanus (urodzony w 1919 roku).
01:30:30 W domu rodzinnym u dziadka Tartanusa w Bełchowie (dom koło kościoła) była radiostacja. W tym gospodarstwie zabezpieczano zawartość zrzutów, m.in. broń. W kopcu na ziemniaki ukrywano broń. Jedna z akcji AK polegała na tym, że żołnierze przebrani za Niemców obstawili dom, wyjęli broń z kopca na ziemniaki i odjechali.
01:33:00 W siatce AK w Bełchowie po masowych aresztowaniach został pan Żółma [?], którego bezpośrednim przełożonym był „Łan”.

more...
less

Łapińska Iga

Freitag Iga Łapińska

Instytut Pileckiego

Film