Hajdukiewicz Romuald cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2076

16 września 2024, Szczecin

1:37

Romuald Hajdukiewicz (ur. 1939, Pierchajły) urodził się na Wileńszczyźnie. Jego ojciec we wrześniu 1939 trafił do niewoli sowieckiej, potem do kopalni rudy w Krzywym Rogu, a następnie do budowy kolei Workuta-Kotłas. W 1941 roku zwolniony w wyniku układu Sikorski-Majski, w II Korpusie Polskim przeszedł szlak bojowy przez Monte Cassino, Ankonę i Bolonię i po wojnie wrócił do miejscowości rodzinnej, która znalazła się pod okupacją Związku Sowieckiego. W 1951 roku rodzina została deportowana na Syberię w rejon Workuty. W 1955 roku wrócili do Polski i osiedlili się w Rzepinie. Romuald Hajdukiewicz po ukończeniu studiów na Politechnice Szczecińskiej pracował m.in. w Zjednoczeniu Gospodarstw Rybackich. W latach 80-tych był zaangażowany w działalność NSZZ „Solidarność”. Jest członkiem Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych.

[00:00:08] Ur. 16 listopada 1939 r. na Kresach Wschodnich. Ojciec przed wojną był kowalem, odbył służbę wojskową w Mołodecznie jako rusznikarz. We wrześniu [1939] powołany do armii w okolice Wilna, zabrany do niewoli sowieckiej, wywieziony do kopalni rudy w Krzywym Rogu, a następnie do budowy kolei Workuta-Kotłas. Ekstremalne warunki życia: samodzielne kopanie ziemianek, niedożywienie, szkorbut, opuchlizna. Większa szansa przeżycia osób zahartowanych
[00:04:15] [Nowa informacja o dacie urodzenia]: ur. 20 listopada 1939 r. Ciężka zima 1939/40 r., silne przeziębienie boh., owrzodzenia. Warunki życia jeńców w obozie [ojca], przygnębienie ludzi. Możliwość korespondowania z rodziną, cenzurowane listy.
[00:06:22] Układ Sikorski-Majski. Utworzenie armii Andersa jako efekt geopolityki: „do ochrony złóż roponośnych w Iranie i Iraku” eksploatowanych przez Brytyjczyków. Ojciec przedostał się do Tatiszczewa, trafił do 5 Dywizji („Kresowej”), ukończył kurs kierowcy.
[00:09:30] Szlak bojowy Armii Andersa na Bliskim Wschodzie, wykorzystanie Polaków do walk na płw. Apenińskim. „Zszokowanie ojca” skalą strat w kampanii włoskiej – woził poległych żołnierzy na nowopowstały cmentarz wojskowy. Ocena ojca działalności gen. Sikorskiego („wyzwolił nas”) i Andersa („rzucił nas do walki”). Przebieg wydarzeń na Monte Cassino, niebezpieczne zadanie ojca: dostarczał nocami amunicję do stanowisk artyleryjskich, dniem przywoził ją z portów.
[00:14:24] Wkroczenie do Ankony. Płonne nadzieje żołnierzy II Korpusu na powrót na Kresy, wyjechali do Wielkiej Brytanii. Polityka Anglików wobec żołnierzy polskich – starsi kierowani do kolonii brytyjskich (Nowa Zelandia, Kanada, RPA, Australia), młodsi mogli zostać w Anglii. Ojciec zdecydował się wrócić do Polski i osiąść na Ziemiach Zachodnich. Brat przyjechał do Czaplinka.
[00:17:16] Dobre warunki zamieszkania, dużo wolnych domów. Niechęć mamy do wyjazdu „w nieznane”. Zabiegi ojca o sprowadzenie mamy do Polski w 1947 r., po zakończeniu akcji repatriacyjnej.
[00:19:10] Przyjazd ojca na Kresy w 1949 r. – pierwsze spotkanie z ojcem po 10 latach życia w świecie bez mężczyzn, z dwiema babciami i mamą. Początek edukacji w 1946 r. Prawosławni Białorusini i katoliccy Polacy, język używany na co dzień w domu – prosty białoruski. Niewielka znajomość polskiego.
[00:22:22] Przed wojną rodzice nie uprawiali roli, ojciec zajmował się kowalstwem, mama szyła dla okolicznych wsi. Ojciec po powrocie [na Kresy] zaczął pracować w kuźni tartaku, mama bała się samodzielnie prowadzić działalność usługową – ukrywała się przed lokalnymi urzędnikami z pomocą sąsiadów. [+]
[00:25:56] Rozbudowa domu przez ojca. Rankiem 1 kwietnia 1951 r., po feriach zimowych w V klasie, najście NKWD z rozkazem przesiedlenia na wschód ZSRR. Droga z sąsiadem Stanisławem Hajdukiewiczem furmanką na stację, droga w wagonach towarowych z Lidy. Wśród wywożonych – „zesłańcy andersowscy”.
[00:29:00] Zainteresowanie boh., „z ciekawością się przyglądałem, jak wygląda świat”. Droga przez Ural, rzeki Ob i Jenisej. Wstydliwe grupowe załatwianie się raz dziennie na dworze. Postój w Tomsku, możliwość skorzystania z łaźni. Posiłek raz dziennie.
[00:32:13] Wysiadka 17 kwietnia [1951] w Czeremchowie (200 tys. mieszkańców, kopalnie odkrywkowe węgla). Ojciec został kowalem w cegielni. Boh. przywoził węgiel z kopalni do palenia w piecu. Siostra dostawała przydziałowe mleko dla niemowląt.
[00:34:36] Zamieszkanie w jednym pokoju we wspólnym mieszkaniu. Mama prowadziła dom i dorabiała szyciem, „obszywała żonę dyrektora cegielni”. Jednakowe zarobki mieszkańców i zesłańców.
[00:36:50] Po wojnie rosyjsko-japońskiej w Mandżurii jeńcy japońscy w obozie jenieckim w Czeremchowie. Po ich zwolnieniu do pracy przywieziono Polaków z Kresów. Dozór NKWD, codzienne sprawdzanie obecności.
[00:39:13] Ucieczka młodej dziewczyny z obozu na Białoruś, przywieziona z powrotem do obozu. W szkole w Białorusi nauka białoruskiego i jednocześnie rosyjskiego. Pierwsze miesiące na Syberii bez nauki, powrót do 5 klasy jesienią 1951 r., celujące ukończenie radzieckiej 7-latki, bardzo dobra znajomość rosyjskiego.
[00:42:01] Pobyt na obozie pionierskim. Na Białorusi nacisk na wstąpienie do pionierów – odmowa boh., za karę zostawanie w szkole do wieczora. Łagodny Komsomoł na Syberii. Przemoc w szeregach ZMP w Polsce.
[00:44:50] Wyjazd ojca z ZSRR do Polski. Zarekwirowanie dokumentów rodzinie podczas pobytu na Syberii, zmiana narodowości na białoruską. Cała rodzina mogła powrócić dzięki wysłaniu oficjalnego zaproszenia od stryja. Trudne udowadnianie polskich korzeni - rodzina Nowagielów. Powrót wagonami pasażerskimi na koszt państwa.
[00:48:57] 18 grudnia [1955] osiedlenie w Rzepinie, pow. Słubice, na Ziemiach Odzyskanych. Edukacja: 9 klasa. Kłopoty w szkole z językiem polskim, nieznajomość gramatyki. Zdewastowany dom wymagał pilnych napraw.
[00:51:30] Ojciec zatrudniony w POM (Państwowy Ośrodek Maszynowy) jako ślusarz, mama prowadziła pracownię krawiecką. Choroba ojca, przejście na rentę. Po maturze w 1952 r. [1962] wyjazd boh. do Szczecina, rozpoczęcie studiów na Politechnice Szczecińskiej. Zachłyśnięcie się życiem studenckim, przeniesienie na Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny. Ślub, przyjście na świat dwóch córek (1969, 1971). Rozpoczęcie pracy urzędniczej w Zjednoczeniu Gospodarki Rybnej. Częste wyjazdy służbowe po Polsce.
[00:54:47] Służbowe wyjazdy morskie, podjęcie decyzji o pływaniu na statku dostawczym jako ochmistrz – Dalekomorskie Bazy Rybackie, potem Centrala Handlowa Zbytu Ryb. Upadek niedochodowego rybołówstwa dalekomorskiego – dopłaty państwa. Stacja polarna na wyspie King George. Wypowiedzenie pracy po 5 latach „ze względów politycznych”.
[00:56:30] Zwolnienie z pracy za zakup zagranicą i rozpowszechnienie wśród młodych marynarzy książki „Zbrodnia katyńska”. Przebieg przesłuchania przez funkcjonariuszy SB w styczniu 1969 r.
[01:01:35] Grudzień 1970: odgłosy strzałów podczas protestów robotniczych pod komendą wojewódzką MO. „Nastroje antypezetpeerowskie” w ZGR. Obserwowanie wypadków grudniowych pod komitetem wojewódzkim z okien mieszkania, sekretarz Walaszek.
[01:06:40] Koszary radzieckie przy ul. Mickiewicza. Wyprawa do klubu studenckiego z żołnierzem radzieckim Sieriożą.
[01:11:00] Wygodne życie studenckie, zamieszkiwanie w akademiku z wyżywieniem, popularny klub studencki Pinokio. Historia znalezienia żony, rozwód, druga żona.
[01:13:24] Wprowadzenie stanu wojennego: zaokrętowanie na statku handlowym Dalmoru w Gdyni – robotnicy pilnujący bramy wejściowej. Msza na terenie Dalmoru. Nieudana próba ucieczki dwóch chłopaków za granicę na statku: ujawnili się w okolicy Wysp Kanaryjskich. Przebieg niefortunnych wydarzeń, „nie udało się”.
[01:18:07] Kontakt z rodziną droga radiową – z aparatu w urzędzie pocztowym. Oczekiwanie na telefon przez 10 lat.
[01:19:31] Boh. ur. we wsi Pierchajły [Pierzchajły] na granicy Wileńszczyzny z Nowogródczyzną (woj. nowogródzkie). Rodzice Józef, Walentyna dd. Hajdukiewicz. Siostra ur. 12 sierpnia 1950 r.
[01:21:27] Entuzjazm z powodu demokratyzacji i wolnych wyborów w 1989 r. Boh. nie należał do PZPR, był zastępcą przewodniczącego „S” na statku, został wybrany na delegata na kongres „S” w Warszawie.
[01:25:08] Przydatna znajomość rosyjskiego w kontaktach ze znajomymi Ukraińcami.
[01:28:28] Ujawnianie prawdy o zesłaniu na Syberię w życiorysach zawodowych. Zbigniew Królczyk, znajomy esbek z czasu studiów. Major WP, politruk w wojsku rozczarowany systemem dzięki rozmowom z boh. załamał się psychicznie. [+]
more...
less

Suchanowski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film