Teresa Dangel z d. Drucka-Lubecka (ur. 1925) pochodzi ze starej rodziny ziemiańskiej Druckich-Lubeckich, jej ojcem był Konstanty Drucki-Lubecki, wojskowy, ranny podczas I wojny światowej, w niepodległej Polsce oficer kawalerii, odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Pani Teresa wspomina wędrowanie z ojcem śladem jego nominacji wojskowych: był wykładowcą i dyrektorem nauk Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, dowódcą elitarnego 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich w Starogardzie Gdańskim, kierował katedrą taktyki kawalerii w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Podczas kampanii wrześniowej bohatersko dowodził Wileńską Brygadą Kawalerii, został ranny i pojmany przez Armię Radziecką, osadzony w więzieniu w Samborze, a następnie zamordowany w Bykowni k. Kijowa w 1940 roku. Mąż pani Teresy w czasie wojny działał w Tajnej Armii Polskiej, był asystentem rotmistrza Witolda Pileckiego. W wyniku wsypy został aresztowany, osadzony na Pawiaku, a następnie uwięziony w niemieckich obozach koncentracyjnych w Auschwitz, Dachau i Sachsenhausen. W tym czasie pani Teresa wraz z matką i młodszą siostra tułały się po Polsce, uciekając przed Rosjanami i Niemcami, by osiąść w rodzinnym majątku w Mszanie Dolnej i tam doczekać końca wojny. Po wyzwoleniu rodzina przeprowadziła się do Warszawy, gdzie pani Teresa skończyła studia dziennikarskie, rozpoczęła pracę i założyła rodzinę. O losach zamordowanego przez Rosjan ojca dowiedziała się w latach 90. XX wieku, gdy jego nazwisko znalazło się na tzw. ukraińskiej liście katyńskiej.
więcej...
mniej
00:00:04 Przedstawienie się bohaterki. Córka płk Konstantego Druckiego-Lubeckiego, mianowanego pośmiertnie przez gen. Andersa na generała brygady. Mąż Jan Dangel, członek Tajnej Armii Polskiej od 1939 r., zorganizowanej przez majora Jana Włodarkiewicza i rotmistrza Witolda Pileckiego. Mąż boh. został aresztowany pod koniec 1940 r. w wyniku wsypy.
00:01:13 Ojciec urodzony w zaborze rosyjskim, w I wojnie światowej walczył w armii carskiej, po rewolucji październikowej razem z innymi Polakami z Pułku Huzarów w Odessie przedostał do Bobrujska do tworzącego się I Korpusu Polskiego na Wschodzie pod dowództwem gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Ojciec na polecenie dowódcy rtm. Konstantego Plisowskiego oddelegowany do ustaleń z gen. Dowbor-Muśnickim nt. przemarszu do Bobrujska. Po drodze trudne potyczki z bolszewikami, odznaczenie ojca [Amarantową Wstążeczką]. Rozbrojenie korpusu przez Niemców. Ojciec przedostał się do Wilna, nawiązał kontakt z Samoobroną wileńską (potem 13 Pułk Ułanów Wileńskich).
00:03:15 Służył tam w latach 1919-1922, dowódcą był rtm. Władysław Dąbrowski, brat Jerzego Dąbrowskiego „Łupaszki”. Walerian Moysztowicz, późniejszy prałat w Rzymie. Ojciec w 1920 r. brał udział w walkach w okolicach Mińska, za co został odznaczony krzyżem Virtuti Militari.
00:04:15 Po wojnie bolszewickiej ojciec przeniesiony do 23 pułku ułanów, studia oficerskie w Wyższej Szkole Wojennej, przeniesiony do Grudziądza, gdzie był instruktorem w Centrum Wyszkolenia Kawalerii. W latach 1929-32 przeniesiony do 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. Od 1932 r. kierował katedrą taktyki kawalerii w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie.
00:06:15 W 1938 r. przeniesiony do Wilna na stanowisko zastępcy brygady kawalerii gen. Orlicz-Dreszera. Przyjazd rodziny do Wilna. W czasie kampanii wrześniowej ojciec dowodził brygadą wileńską. Piotrków Trybunalski, rozbici przez bombardowanie, przedzierał się na wschód, by połączyć się z gen. Andersem, napaść żołnierzy radzieckich, 26 września 1939 r. ranny we wsi Leszczesna, trafił do niewoli sowieckiej, do szpitala w Samborze (woj. lwowskie) – ciężko ranny w twarz, list do rodziny, potem do więzienia NKWD w Samborze.
00:09:01 W więzieniu w Samborze przebywał do maja 1940 w jednej celi wraz z grupą polskich oficerów, m.in. z lekarzem pułkowym z 7 Pułku Ułanów Lubelskich dr Ryszardem Kaszubskim, który robił ojcu opatrunki ze starych koszul. 18 maja przewiezieni do więzienia w Kijowie („lista ukraińska”). Zamordowany na terenie Ukraińskiej SRR, pochowany prawdopodobnie w lesie koło Bykowni. Cmentarz w Bykowni. Losy ojca rodzina poznała dopiero w latach 90.
00:13:11 Pożegnanie ojca dwa dni przed wybuchem wojny, mobilizacja. Boh. była na wakacjach, list od ojca z prośbą o modlitwę. Ostatnie wspomnienie: machanie ojcu z balkonu mieszkania w Wilnie przy ul. Zygmuntowskiej. Wyszedł w mundurze polowym, bez czapki. Zdjęcie ojca z Pohulanki.
00:16:16 19 września 1939 wejście bolszewików do Wilna, wycofywanie wojska polskiego przez most na rzece Wilii, pożegnanie z rtm Walerianem Meysztowiczem. Radzieccy żołnierze w czołgach. Głód. Wywózki profesorów i wojewody. Rewizja w domu, szukanie ojca. Wynajęcie pokoju reżyserowi Wacławowi Juliczowi. Okupacja litewska, nieznaczna poprawa warunków bytowych. Rozpoczęcie nauki w gimnazjum Czartoryskiego, nauka jęz. litewskiego, strajk uczniów, tajne komplety w domach. Koleżanka z ławki – córka „Łupaszki”.
00:20:20 Ponowne wejście Rosjan do Wilna, wywózki żon oficerów. Mama przekupiła przemytników, udało się uciec z Wilna w sierpniu 1940 r. na teren III Rzeszy pod Suwałki. Miała wizę do Włoch. [+]
00:23:08 Spotkanie Niemców w Królewcu, przejazd na Podhale do majątku babci w Mszanie Dolnej. Tam spędziły resztę okupacji.
00:24:55 Zabranie mamy przez radzieckich żołnierzy w Wilnie. Samoobrona w Wilnie – należeli tam ludzie z wszystkich warstw społecznych. Jan Tyszkiewicz, ziemianin, Jerzy i Władysław Dąbrowscy. „Łupaszka” miał wielką głowę i wyłupiaste oczy, internowany na Litwie, stracony przez Sowietów. Jego żona i trzy córki przeżyły. [+]
00:27:37 Samoobrona wileńska walczyła z bolszewikami poza Wilnem jako 13 Pułk Ułanów Wileńskich. Spotkania towarzyskie w pułku. Po wojnie reforma rolna, upaństwowienie majątków ziemskich i lasów, babcię usunięto z domu w Mszanie, zamieszkała w pobliżu.
00:29:22 Zamieszkanie w Warszawie w pokoju u kuzynki mamy, mama pracowała, boh. studiowała w szkole dziennikarskiej i pracowała jako maszynistka w Instytucie Gospodarstwa Narodowego. Używały nazwiska „Lubecka”, w ankietach personalnych wpisywały „zaginięcie” ojca. Powrót do podwójnego nazwiska po upadku komuny. Boh. była pracownikiem naukowym w różnych instytutach. Młodsza siostra miała kłopoty z dostaniem się na studia medyczne (nazwisko), poszła na prawo, wyjechała w 1972 r. i została w Niemczech w Ulm.
00:32:30 Poznanie męża w pracy, robił doktorat, ślub 1952 r. Za działalność w Tajnej Armii Polskiej aresztowany przez Niemców, więziony w Auschwitz, Sachsenhausen i Dachau, gruźlica. Mieli 2 synów. Spisał swoje wspomnienia. Cała jego rodzina wymordowana przez Niemców, rodzina boh. - przez Sowietów: ojciec ofiara zbrodni katyńskiej, jego brat – ofiara partyzantki radzieckiej, siostra zamordowana przez Rosjan. Ojciec męża zamordowany przez gestapo w al. Szucha, jeden brat [Stanisław Karol] rozstrzelany na Pawiaku, drugi [Jerzy] zestrzelony w bombowcu. Mama przetrzymywana przez Niemców w więzieniu na Fordonie. Rodzinny spór o to, kto był gorszy: Niemcy czy Rosjanie.
00:35:33 Babcia opowiadała o okrucieństwie Rosjan, bo straciła w 1923 r. córkę zamordowaną przez „czerwone diabły”.
00:36:40 Boh. pochodziła z rodziny ziemiańskiej. W czasie wojny ziemiaństwo wspomagało działalność konspiracyjną. Polskie Towarzystwo Ziemiańskie
00:38:06 Mszana Dolna została w całości upaństwowiona, dawnym właścicielom nie oddano nawet domów, gmina przejęła zabudowania, lasy – skarb państwa. Boh. jest honorową boh. Mszany. Różne losy majątku rodzinnego.
00:40:38 Kapo w Auschwitz nękał męża boh., udało się go umieścić na liście więźniów przeznaczonych do eksperymentów w Dachau, dzięki temu udało mu się przeżyć.
00:42:29 Pierwsze posiedzenie Tajnej Armii w listopadzie 1939 r., wkrótce potem (1940 r.) aresztowanie Pileckiego, [mąż] był jego szefem sztabu. Aresztowania członków w wyniku wpadki. Przysięga członków Armii Polskiej w listopadzie. Sekretariat dowódcy Włodarkiewicza prowadziła Janina Dal Trozzo-Pieńkowska (ps. „Janina”, „Teresa”), która uratowała całe archiwum TAP, odzyskała je po wojnie, potem przekazała Janowi Dangelowi. Boh. razem z [Eleonorą] Ostrowską, szwagierką rtm. Pileckiego, przekazały do archiwum AK (Archiwum Akt Nowych) - prof. Kunert.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.