Krystyna Lewoc z d. Macutkiewicz (ur. 1940, Kosów Poleski) – w latach 1980-1989 działaczka Komisji Okręgowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty i Wychowania w Legnicy, w stanie wojennym współpracowniczka podziemia solidarnościowego, m.in. pism „Tygodnik Wojenny” i „Samorządna Rzeczpospolita”. Opisuje dorastanie na Ziemiach Odzyskanych – biedę i niepewność, zastraszenie przez UB. Ojciec boh., członek Polskiego Stronnictwa Ludowego, wielokrotnie zmieniał miejsce zamieszkania w obawie przed represjami. Przed referendum ludowym w 1946 r. został aresztowany, pobity i przetrzymywany z innymi członkami ruchu oporu na stadionie w Górze śląskiej. Boh. i jej siostra Irena zostały wychowane w duchu przedwojennego patriotyzmu, antykomunizmu i katolicyzmu. Podkreśla rolę książek, które wywarły silny wpływ na całe jej pokolenie: Cywińskiego, Brandysa, Konwickiego. Opowiada o odkrywaniu najnowszej historii Polski zafałszowanej przez oficjalny przekaz PRL, przede wszystkim zbrodni stalinowskich, a także o radości odwilży październikowej oraz mrocznym marcu roku 1968 r. We wspomnieniach ważne miejsce zajmuje Legnica jako miasto wyjątkowe – baza wojsk radzieckich – gdzie działalność opozycyjna wymagała szczególnej odwagi. Opisuje kontakty z żołnierzami radzieckimi, intensywną wymianę handlową i wzajemną ludzką pomoc. Nie ukrywa swoich wahań i słabości ‒ opowiada o podpisaniu „lojalki”. W działalności opozycyjnej boh. zajmowała się kolportażem prasy podziemnej i wydawnictw książkowych. Była świadkiem najważniejszych wydarzeń schyłku PRL: powstania KOR-u, strajków sierpniowych, o których dowiedziała się na wczasach w Bułgarii, utworzenia NSZZ „Solidarność”, karnawału „Solidarności” i w końcu wprowadzenia stanu wojennego, a wraz z nim utraty nadziei na zmianę. Opisuje swoją pierwszą podróż na Zachód – luksusowym statkiem w odwiedziny do kuzynki z Caracas. Wspomina też wizytę w Norwegii, gdzie robotnicy ofiarnie wspierali „S” i gdzie miała okazję zobaczyć funkcjonowanie obywatelskiej samorządności.
mehr...
weniger
00:00:27 Prezentacja, boh. urodzona na Kresach, 40 k, od Pińska, w czasie pierwszych wywózek. Ojciec był kierownikiem placówki pocztowej, rodzina pochodzi z Grodzieńszczyzny. Tuż po urodzeniu groźba wywózki, silne mrozy. W 1945 r. rodzina przeniosła się do Owsiszcza – rodzinnej posiadłości. W maju 1945 r. przejazd na Śląsk, częste zmiany miejsca zamieszkania. Ojciec zapisał się do Stronnictwa Ludowego, w czasie referendum został uwięziony.
00:03:18 Zarówno w czasie wojny, jak po wojnie co roku zmieniał miejsce zamieszkania, strach. W nocy przed referendum 1946 r. ubecy aresztowali go i przetrzymywali na stadionie w Górze Śląskiej – było tam wiele osób. Pobity podczas aresztowania. Radio w domu, nasłuch Madrytu, Londynu, Wolnej Europy. Dzieci nie rozmawiały o tym, co się dzieje w domu. Strach z powodu sąsiedztwa katowni UB w Świdnicy, wyczuwalne niebezpieczeństwo.
00:07:13 Wizyty ciotki z Chocianowa, rozmowy z mamą. Ojciec mawiał „za polskich czasów”, wychowanie w duchu niechęci do władzy ludowej. Boh. była nauczycielką w liceum ekonomicznym – jej uczennice zachwycone dobrodziejstwem władzy ludowej.
00:09:48 Przenikanie stalinizmu do szkół. Zarówno boh, jak i siostra należały do ZMP. Dyrektor szkoły był Sybirakiem. Akcja zapisywania dzieci do ZMP (7 klasa).
00:11:20 Koleżanka z klasy Żydówka [Dorka Guździecka?] – poważne rozmowy nt. historii – nieufność między koleżankami, ostrożność.
00:13:24 W latach 1954‒56 nauka w liceum ogólnokształcącym w Legnicy. Dyrektor Franciszek Pałka, żołnierz gen. Andersa, antyklerykał. W klasie było wielu Żydów: Sara Gelberg, Icek Len/ Lehn, prof. Uniwersytetu w Hajfie – repatriant z ZSRR, nieurodziwy i obdarty, ale miał rewelacyjną pamięć i świetnie się uczył.
00:16:07 Lekcje historii. W 1955 r. przyszedł nowy nauczyciel historii, Zakrzeński, który znęcał się nad Ickiem – koledzy nie umieli go obronić ‒ został potem szefem milicji w Kielcach. Wstyd boh. z powodu własnego tchórzostwa. [+]
00:18:51 W 1956 r. wszyscy Żydzi jednocześnie wyjechali bez słowa – wyludnienie klas, szok dla dzieci. Od tej pory nie było w otoczeniu boh. Żydów.
00:20:58 List od Icka sprzed kilku lat po polsku , wspomnienia wspaniałej nauki w Polsce, wysokiego poziomu edukacji. [+]
00:22:55 Śmierć Stalina w 1953 r., pogodny „cudowny dzień”, przypływ nadziei, pewność, że teraz już będzie lepiej, radość. Represje w szkołach za niepoważne zachowania podczas „żałoby”, podobna atmosfera po śmierci Bieruta w 1956 r. [+]
00:25:00 Odwilż październikowa – ogromne zmiany, także w życiu osobistym – lektury Sartre’a, otwarcie ludzi. Wstyd z powodu nędzy. Czytanie „Na przełaj”, słuchanie jazzu, filmy włoskie i amerykańskie, moda – otwarcie na świat zachodni.
00:27:05 Wiec w Legnicy na pl. Słowiańskim – dużo ludzi, wrogie nastawienie do stacjonujących żołnierzy radzieckich. Świadomość okupacji radzieckiej w mieście – oficerowie radzieccy na ulicach, w szpitalach, zamieszkiwali w najlepszych budynkach.
00:30:35 Mąż inż. mechanik kierował warsztatami mechanicznymi, naprawiał uszkodzone w wypadkach samochody. Rosjanie, którzy spowodowali wypadek, byli automatycznie odsyłani na Syberię – zależało im na dobrych układach z mężem. Znajomość z oficerami radzieckimi – poczucie, że oni zazdroszczą Polakom życia. Mąż mógł korzystać ze sklepów dla Rosjan, bywali też w domu boh. Kobiety rosyjskie – całkowicie podległe swoim mężom. Boh. pracowała jako nauczycielka historii, zajęcia popołudniowe, praca społeczna (opozycyjna) u franciszkanów.
00:34:45 Sklep dla żołnierzy radzieckich – mąż kupił tam dywan, świńską tuszonkę, cukierki, kawior. Potem jeździł na handel do Austrii.
00
36:23 Stosunki polsko-radzieckie w Legnicy, publikacje książkowe. Handel Polaków z Rosjanami. Uczennice boh. pracowały jako ekspedientki w sklepach z materiałami, w których kupowały zamożne Rosjanki i wywoziły bele materiałów do ZSRR. Pociągi bezpośrednio z Legnicy do Moskwy. [+]
00:38:13 Studia historyczne, egzamin wstępny na Uniwersytet Wrocławski, wielu Greków na studiach. Profesorowie i wykładowcy: Marian Orzechowski, postać „ambiwalentna”, Karol Maleczyński, prof. Marek Czapliński, Adam Galos, prof. Jacek Zieliński – „przyzwoity” partyjny, prowokacyjne pytania od studentów z Kielc, gdzie były silne wpływy konspiracji antykomunistycznej – obiektywizował kłamstwa propagandy. Zamordowany na spacerze z psem. Trudne studia, dużo lektur. Zamieszkanie u sióstr urszulanek.
00:44:30 Warsztat pracy historyka wtedy i teraz. Praca w bibliotece, staż w Ossolineum. Koledzy ze studiów: Marek Czapliński, Roman Gelles, Józef Puciłowski. Pobyt w szpitalu pod koniec studiów. Kłopoty ze znalezieniem pracy, praca w bibliotece szkolnej. Odmowa przynależności do partii, poczucie wolności osobistej.
00:47:58 Praca bibliotekarki w szkole: zaprzyjaźniała młodzież z literaturą. Naciski na zakup odpowiednich książek do księgozbioru (np. przemówień Gomułki). Praca z młodzieżą.
00:53:01 Ważna książka: Rodowody niepokornych – lektura odkrywcza dla kilku pokoleń, nowe spojrzenie na historię najnowszą.
00:55:03 Zmiana postawy boh. z konformistycznej na niepokorną, głośne wypowiadanie sądów. W 1968 r. aresztowania studentów studium nauczycielskiego. Atak na Pawła Jasienicę, odebranie wychowawstwa germanistce, Żydówce, koleżance z pracy i „prawdziwej damie”. Wystąpienie boh. w jej obronie. Represje wobec rodziców niepokornych uczniów.
01:00:15 Narastająca potrzeba sprzeciwu wobec władz. W latach 70. pojawiły się nowe lektury: „Listy do pani Z.” i „Miesiące” Kazimierza Brandysa, Konwicki. [+]
01:02:14 Kuzyn studiujący na Politechnice Warszawskiej, Aleksander Dąbrowski, dostarczał wydawnictwa podziemne – rodząc syna w 1975 r. boh. czytała „Archipelag Gułag” wydany przez paryską „Kulturę”.
01:03:42 Starania o paszport na wyjazd do Wenezueli, kontakt z UB, pomoc męża. Podróż do kuzynki z Caracas, Haliny Szumkowskiej, córki profesora Uniwersytetu w Caracas. Wenezuela – ówczesna awangarda Ameryki Południowej. Lektura „Doktora Żywago”. Podróż statkiem m/s „Stefan Żeromski” Polskich Linii Oceanicznych.
01:08:00 Zmiana optyki po podróży na Zachód. Polonia w Wenezueli. Zwrot paszportu, rozmowa z ubekiem, relacja z uroczystości 11 listopada. Nie było propozycji współpracy, w kartotece boh. miała wpis, że pochodzi ze „środowiska klerykalnego”.
01:11:46 Powstanie KOR-u. Żona kuzyna Dąbrowskiego, Małgorzata Dąbrowska, współtworzyła Radio „Solidarność”, aresztowano ją i pobito podczas przesłuchań. Cukier na kartki, procesy robotników, spory o KOR. Macierewicz – opozycja wewnątrz opozycji, więzienie dla Michnika i Modzelewskiego, informacje z Radia Wolna Europa. Ezopowy język wobec młodzieży.
01:15:23 Powstanie NSZZ „Solidarność”, pobyt na wczasach w Bułgarii, przeczytane w „Trybunie Ludu”, że związki zawodowe domagają się niezależności. Powrót do Polski, w Bułgarii w tym czasie kierowcy wciąż mieli zatknięte za szybą portrety Stalina. W pokoju hotelowym zbiór przemówień Stalina, rozmowa przy wódce z Bułgarami.
01:17:54 Powrót do Polski, powstanie „Solidarności” nauczycielskiej 5 września 1980 r. Zaangażowanie Krystyny Sobierajskiej, która potem wyjechała do Norwegii. Pobyt boh. w Norwegii przez 6 tygodni, szpitale w Norwegii.
01:19:14 Początki „Solidarności” oświaty w Legnicy. Sobierajska była kierowniczką internatu, tam organizowano zebrania „Solidarności” bibliotekarzy i polonistów. Karnawał „Solidarności”, wypełniona aula liceum, artykuły do pisma „Edukacja”, siedziba „S” przy ul. Jordana.
01:21:40 Nawiązanie kontaktu z Mateuszem i Joanną Wyrwich. Rola biblioteki – boh. otrzymywała od siostry Ireny niezależne wydawnictwa z Warszawy (Alek Dąbrowski przywoził w walizkach: Miłosz, Herbert, Czapski, Czapska), informowała o tym, co się dzieje w strukturach „S” w Legnicy. Gdy Krystyna Sobierajska została przeniesiona do Solidarności Zagłębia Miedziowego, jej miejsce w edukacji zajęła Alicja Kopestyńska.
01:24:16 Komórka „Solidarności” w szkole: 6 września wywieszono listy „S” – wpisali się prawie wszyscy pracownicy, poza dyrektorem. Akcja zdobywania mieszkania dla rodziny milicjanta. Walka o poprawę warunków bytowych w szkole.
01:26:7 Wprowadzenie stanu wojennego – męczące życie, ciągłe strajki prowokowane przez UB, organizacja „Grunwald”. Przesłuchania 10 działaczy „S” nauczycielskiej, podpisanie „lojalki”.
01:29:50 Nienawistne nastroje w „Solidarności”, boh. nie załuje podpisania lojalki. Poczucie złamania, mama była niezbyt zachwycona, a lekarz Witold Gilas [?] ‒ tak. Internowanie Krystyny Sobierajskiej w Gołdapi. Droga do Gołdapi w nieopalanych wagonach, jechały przekonane, że jadą na Syberię. Rozejście się dróg z K. Sobierajską, potępienie jej przez część środowiska.
01:33:32 Boh., Stanisław Kot i Zygmunt Urban wyjechali na zaproszenie K.Sobierajskiej do Norwegii. Nauka samorządności, spotkania z Polakami w Norwegii, Solidaritet Norge Polen, norwescy działacze związkowi, socjaliści. Powrót z ośmioma walizami i plecakami pełnymi książek, samizdatów i części do maszyn drukarskich, prowokator szwedzki odciągnął uwagę celników. Odzież używana.
01:40:45 Współpraca z działaczami związkowymi, pomoc rodzinom aresztowanych robotników, zbieranie danych nt. czystości powietrza w Legnicy, nastrojów wśród robotników. Kontakt z Wyrwichami (Mateusz, Joanna), sentyment do Warszawy. Nastroje antyrosyjskie.
01:44:00 Śmierć górników w Lubinie, aresztowania 31 sierpnia 1982 r. Ciężkie więzienie w Strzelcach Opolskich. W Legnicy w działalność opozycyjna był zaangażowanych niewiele osób, obecność armii radzieckiej ograniczała swobodę działań.
01:46:11 Poznanie Grzegorza Czyża, drukarza. Rozprowadzanie, kolportaż książek (m.in. Normana Daviesa), prasy oraz znaczków, dokładanie z własnych pieniędzy. W kolportażu pomagały Alicja Kopestyńska i Elżbieta Witek – „Solidarność” w Jaworze, duży obieg, wiele tytułów książek.
01:50:14 Walka o niezatruwanie powietrza przez Hutę Miedzi Legnica – aresztowania robotników. Wzbogacające kontakty w „Solidarności”, zaufani ludzie w Legnicy. Alicja Kopestyńska tworzyła struktury dolnośląskiej Unii Wolności.
01:53:39 Przemiany roku 1989 r., „cudowny czas” – boh. była mężem zaufania Komitetu Obywatelskiego „Solidarności”. Wybory 4 czerwca 1989 r. ‒ ekscytujący moment, wygrana. Praca u franciszkanów , atmosfera jedności narodu. Spotkania u franciszkanów - projekcje filmowe (m.in. „Przesłuchanie” Bugajskiego), prelekcje, dyskusja z Karolem Modzelewskim o średniowieczu. Duszpasterstwo Ludzi Pracy przy parafii św. Trójcy, działacz Stanisław Obertaniec, spotkania z najważniejszymi działaczami opozycji (m.in. Ryszard Bugaj, Ewa Szumańska) – przyjmował ich ksiądz Maćków [Władysław Jóźków?], niewykształceni inni księża.
02:01:00 Wiktor Woroszylski jeździł na spotkania w parafiach o całej Polsce. Żal po roztrwonieniu tego potencjału.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..