Lewoc Krystyna
Krystyna Lewoc z d. Macutkiewicz (ur. 1940, Kosów Poleski) – w latach 1980-1989 działaczka Komisji Okręgowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty i Wychowania w Legnicy, w stanie wojennym współpracowniczka podziemia solidarnościowego, m.in. pism „Tygodnik Wojenny” i „Samorządna Rzeczpospolita”. Opisuje dorastanie na Ziemiach Odzyskanych – biedę i niepewność, zastraszenie przez UB. Ojciec boh., członek Polskiego Stronnictwa Ludowego, wielokrotnie zmieniał miejsce zamieszkania w obawie przed represjami. Przed referendum ludowym w 1946 r. został aresztowany, pobity i przetrzymywany z innymi członkami ruchu oporu na stadionie w Górze śląskiej. Boh. i jej siostra Irena zostały wychowane w duchu przedwojennego patriotyzmu, antykomunizmu i katolicyzmu. Podkreśla rolę książek, które wywarły silny wpływ na całe jej pokolenie: Cywińskiego, Brandysa, Konwickiego. Opowiada o odkrywaniu najnowszej historii Polski zafałszowanej przez oficjalny przekaz PRL, przede wszystkim zbrodni stalinowskich, a także o radości odwilży październikowej oraz mrocznym marcu roku 1968 r. We wspomnieniach ważne miejsce zajmuje Legnica jako miasto wyjątkowe – baza wojsk radzieckich – gdzie działalność opozycyjna wymagała szczególnej odwagi. Opisuje kontakty z żołnierzami radzieckimi, intensywną wymianę handlową i wzajemną ludzką pomoc. Nie ukrywa swoich wahań i słabości ‒ opowiada o podpisaniu „lojalki”. W działalności opozycyjnej boh. zajmowała się kolportażem prasy podziemnej i wydawnictw książkowych. Była świadkiem najważniejszych wydarzeń schyłku PRL: powstania KOR-u, strajków sierpniowych, o których dowiedziała się na wczasach w Bułgarii, utworzenia NSZZ „Solidarność”, karnawału „Solidarności” i w końcu wprowadzenia stanu wojennego, a wraz z nim utraty nadziei na zmianę. Opisuje swoją pierwszą podróż na Zachód – luksusowym statkiem w odwiedziny do kuzynki z Caracas. Wspomina też wizytę w Norwegii, gdzie robotnicy ofiarnie wspierali „S” i gdzie miała okazję zobaczyć funkcjonowanie obywatelskiej samorządności.
more...
less
00:00:27 Prezentacja, boh. urodzona na Kresach, 40 k, od Pińska, w czasie pierwszych wywózek. Ojciec był kierownikiem placówki pocztowej, rodzina pochodzi z Grodzieńszczyzny. Tuż po urodzeniu groźba wywózki, silne mrozy. W 1945 r. rodzina przeniosła się do Owsiszcza – rodzinnej posiadłości. W maju 1945 r. przejazd na Śląsk, częste zmiany miejsca zamieszkania. Ojciec zapisał się do Stronnictwa Ludowego, w czasie referendum został uwięziony.
00:03:18 Zarówno w czasie wojny, jak po wojnie co roku zmieniał miejsce zamieszkania, strach. W nocy przed referendum 1946 r. ubecy aresztowali go i przetrzymywali na stadionie w Górze Śląskiej – było tam wiele osób. Pobity podczas aresztowania. Radio w domu, nasłuch Madrytu, Londynu, Wolnej Europy. Dzieci nie rozmawiały o tym, co się dzieje w domu. Strach z powodu sąsiedztwa katowni UB w Świdnicy, wyczuwalne niebezpieczeństwo.
00:07:13 Wizyty ciotki z Chocianowa, rozmowy z mamą. Ojciec mawiał „za polskich czasów”, wychowanie w duchu niechęci do władzy ludowej. Boh. była nauczycielką w liceum ekonomicznym – jej uczennice zachwycone dobrodziejstwem władzy ludowej.
00:09:48 Przenikanie stalinizmu do szkół. Zarówno boh, jak i siostra należały do ZMP. Dyrektor szkoły był Sybirakiem. Akcja zapisywania dzieci do ZMP (7 klasa).
00:11:20 Koleżanka z klasy Żydówka [Dorka Guździecka?] – poważne rozmowy nt. historii – nieufność między koleżankami, ostrożność.
00:13:24 W latach 1954‒56 nauka w liceum ogólnokształcącym w Legnicy. Dyrektor Franciszek Pałka, żołnierz gen. Andersa, antyklerykał. W klasie było wielu Żydów: Sara Gelberg, Icek Len/ Lehn, prof. Uniwersytetu w Hajfie – repatriant z ZSRR, nieurodziwy i obdarty, ale miał rewelacyjną pamięć i świetnie się uczył.
00:16:07 Lekcje historii. W 1955 r. przyszedł nowy nauczyciel historii, Zakrzeński, który znęcał się nad Ickiem – koledzy nie umieli go obronić ‒ został potem szefem milicji w Kielcach. Wstyd boh. z powodu własnego tchórzostwa. [+]
00:18:51 W 1956 r. wszyscy Żydzi jednocześnie wyjechali bez słowa – wyludnienie klas, szok dla dzieci. Od tej pory nie było w otoczeniu boh. Żydów.
00:20:58 List od Icka sprzed kilku lat po polsku , wspomnienia wspaniałej nauki w Polsce, wysokiego poziomu edukacji. [+]
00:22:55 Śmierć Stalina w 1953 r., pogodny „cudowny dzień”, przypływ nadziei, pewność, że teraz już będzie lepiej, radość. Represje w szkołach za niepoważne zachowania podczas „żałoby”, podobna atmosfera po śmierci Bieruta w 1956 r. [+]
00:25:00 Odwilż październikowa – ogromne zmiany, także w życiu osobistym – lektury Sartre’a, otwarcie ludzi. Wstyd z powodu nędzy. Czytanie „Na przełaj”, słuchanie jazzu, filmy włoskie i amerykańskie, moda – otwarcie na świat zachodni.
00:27:05 Wiec w Legnicy na pl. Słowiańskim – dużo ludzi, wrogie nastawienie do stacjonujących żołnierzy radzieckich. Świadomość okupacji radzieckiej w mieście – oficerowie radzieccy na ulicach, w szpitalach, zamieszkiwali w najlepszych budynkach.
00:30:35 Mąż inż. mechanik kierował warsztatami mechanicznymi, naprawiał uszkodzone w wypadkach samochody. Rosjanie, którzy spowodowali wypadek, byli automatycznie odsyłani na Syberię – zależało im na dobrych układach z mężem. Znajomość z oficerami radzieckimi – poczucie, że oni zazdroszczą Polakom życia. Mąż mógł korzystać ze sklepów dla Rosjan, bywali też w domu boh. Kobiety rosyjskie – całkowicie podległe swoim mężom. Boh. pracowała jako nauczycielka historii, zajęcia popołudniowe, praca społeczna (opozycyjna) u franciszkanów.
00:34:45 Sklep dla żołnierzy radzieckich – mąż kupił tam dywan, świńską tuszonkę, cukierki, kawior. Potem jeździł na handel do Austrii.
00
36:23 Stosunki polsko-radzieckie w Legnicy, publikacje książkowe. Handel Polaków z Rosjanami. Uczennice boh. pracowały jako ekspedientki w sklepach z materiałami, w których kupowały zamożne Rosjanki i wywoziły bele materiałów do ZSRR. Pociągi bezpośrednio z Legnicy do Moskwy. [+]
00:38:13 Studia historyczne, egzamin wstępny na Uniwersytet Wrocławski, wielu Greków na studiach. Profesorowie i wykładowcy: Marian Orzechowski, postać „ambiwalentna”, Karol Maleczyński, prof. Marek Czapliński, Adam Galos, prof. Jacek Zieliński – „przyzwoity” partyjny, prowokacyjne pytania od studentów z Kielc, gdzie były silne wpływy konspiracji antykomunistycznej – obiektywizował kłamstwa propagandy. Zamordowany na spacerze z psem. Trudne studia, dużo lektur. Zamieszkanie u sióstr urszulanek.
00:44:30 Warsztat pracy historyka wtedy i teraz. Praca w bibliotece, staż w Ossolineum. Koledzy ze studiów: Marek Czapliński, Roman Gelles, Józef Puciłowski. Pobyt w szpitalu pod koniec studiów. Kłopoty ze znalezieniem pracy, praca w bibliotece szkolnej. Odmowa przynależności do partii, poczucie wolności osobistej.
00:47:58 Praca bibliotekarki w szkole: zaprzyjaźniała młodzież z literaturą. Naciski na zakup odpowiednich książek do księgozbioru (np. przemówień Gomułki). Praca z młodzieżą.
00:53:01 Ważna książka: Rodowody niepokornych – lektura odkrywcza dla kilku pokoleń, nowe spojrzenie na historię najnowszą.
00:55:03 Zmiana postawy boh. z konformistycznej na niepokorną, głośne wypowiadanie sądów. W 1968 r. aresztowania studentów studium nauczycielskiego. Atak na Pawła Jasienicę, odebranie wychowawstwa germanistce, Żydówce, koleżance z pracy i „prawdziwej damie”. Wystąpienie boh. w jej obronie. Represje wobec rodziców niepokornych uczniów.
01:00:15 Narastająca potrzeba sprzeciwu wobec władz. W latach 70. pojawiły się nowe lektury: „Listy do pani Z.” i „Miesiące” Kazimierza Brandysa, Konwicki. [+]
01:02:14 Kuzyn studiujący na Politechnice Warszawskiej, Aleksander Dąbrowski, dostarczał wydawnictwa podziemne – rodząc syna w 1975 r. boh. czytała „Archipelag Gułag” wydany przez paryską „Kulturę”.
01:03:42 Starania o paszport na wyjazd do Wenezueli, kontakt z UB, pomoc męża. Podróż do kuzynki z Caracas, Haliny Szumkowskiej, córki profesora Uniwersytetu w Caracas. Wenezuela – ówczesna awangarda Ameryki Południowej. Lektura „Doktora Żywago”. Podróż statkiem m/s „Stefan Żeromski” Polskich Linii Oceanicznych.
01:08:00 Zmiana optyki po podróży na Zachód. Polonia w Wenezueli. Zwrot paszportu, rozmowa z ubekiem, relacja z uroczystości 11 listopada. Nie było propozycji współpracy, w kartotece boh. miała wpis, że pochodzi ze „środowiska klerykalnego”.
01:11:46 Powstanie KOR-u. Żona kuzyna Dąbrowskiego, Małgorzata Dąbrowska, współtworzyła Radio „Solidarność”, aresztowano ją i pobito podczas przesłuchań. Cukier na kartki, procesy robotników, spory o KOR. Macierewicz – opozycja wewnątrz opozycji, więzienie dla Michnika i Modzelewskiego, informacje z Radia Wolna Europa. Ezopowy język wobec młodzieży.
01:15:23 Powstanie NSZZ „Solidarność”, pobyt na wczasach w Bułgarii, przeczytane w „Trybunie Ludu”, że związki zawodowe domagają się niezależności. Powrót do Polski, w Bułgarii w tym czasie kierowcy wciąż mieli zatknięte za szybą portrety Stalina. W pokoju hotelowym zbiór przemówień Stalina, rozmowa przy wódce z Bułgarami.
01:17:54 Powrót do Polski, powstanie „Solidarności” nauczycielskiej 5 września 1980 r. Zaangażowanie Krystyny Sobierajskiej, która potem wyjechała do Norwegii. Pobyt boh. w Norwegii przez 6 tygodni, szpitale w Norwegii.
01:19:14 Początki „Solidarności” oświaty w Legnicy. Sobierajska była kierowniczką internatu, tam organizowano zebrania „Solidarności” bibliotekarzy i polonistów. Karnawał „Solidarności”, wypełniona aula liceum, artykuły do pisma „Edukacja”, siedziba „S” przy ul. Jordana.
01:21:40 Nawiązanie kontaktu z Mateuszem i Joanną Wyrwich. Rola biblioteki – boh. otrzymywała od siostry Ireny niezależne wydawnictwa z Warszawy (Alek Dąbrowski przywoził w walizkach: Miłosz, Herbert, Czapski, Czapska), informowała o tym, co się dzieje w strukturach „S” w Legnicy. Gdy Krystyna Sobierajska została przeniesiona do Solidarności Zagłębia Miedziowego, jej miejsce w edukacji zajęła Alicja Kopestyńska.
01:24:16 Komórka „Solidarności” w szkole: 6 września wywieszono listy „S” – wpisali się prawie wszyscy pracownicy, poza dyrektorem. Akcja zdobywania mieszkania dla rodziny milicjanta. Walka o poprawę warunków bytowych w szkole.
01:26:7 Wprowadzenie stanu wojennego – męczące życie, ciągłe strajki prowokowane przez UB, organizacja „Grunwald”. Przesłuchania 10 działaczy „S” nauczycielskiej, podpisanie „lojalki”.
01:29:50 Nienawistne nastroje w „Solidarności”, boh. nie załuje podpisania lojalki. Poczucie złamania, mama była niezbyt zachwycona, a lekarz Witold Gilas [?] ‒ tak. Internowanie Krystyny Sobierajskiej w Gołdapi. Droga do Gołdapi w nieopalanych wagonach, jechały przekonane, że jadą na Syberię. Rozejście się dróg z K. Sobierajską, potępienie jej przez część środowiska.
01:33:32 Boh., Stanisław Kot i Zygmunt Urban wyjechali na zaproszenie K.Sobierajskiej do Norwegii. Nauka samorządności, spotkania z Polakami w Norwegii, Solidaritet Norge Polen, norwescy działacze związkowi, socjaliści. Powrót z ośmioma walizami i plecakami pełnymi książek, samizdatów i części do maszyn drukarskich, prowokator szwedzki odciągnął uwagę celników. Odzież używana.
01:40:45 Współpraca z działaczami związkowymi, pomoc rodzinom aresztowanych robotników, zbieranie danych nt. czystości powietrza w Legnicy, nastrojów wśród robotników. Kontakt z Wyrwichami (Mateusz, Joanna), sentyment do Warszawy. Nastroje antyrosyjskie.
01:44:00 Śmierć górników w Lubinie, aresztowania 31 sierpnia 1982 r. Ciężkie więzienie w Strzelcach Opolskich. W Legnicy w działalność opozycyjna był zaangażowanych niewiele osób, obecność armii radzieckiej ograniczała swobodę działań.
01:46:11 Poznanie Grzegorza Czyża, drukarza. Rozprowadzanie, kolportaż książek (m.in. Normana Daviesa), prasy oraz znaczków, dokładanie z własnych pieniędzy. W kolportażu pomagały Alicja Kopestyńska i Elżbieta Witek – „Solidarność” w Jaworze, duży obieg, wiele tytułów książek.
01:50:14 Walka o niezatruwanie powietrza przez Hutę Miedzi Legnica – aresztowania robotników. Wzbogacające kontakty w „Solidarności”, zaufani ludzie w Legnicy. Alicja Kopestyńska tworzyła struktury dolnośląskiej Unii Wolności.
01:53:39 Przemiany roku 1989 r., „cudowny czas” – boh. była mężem zaufania Komitetu Obywatelskiego „Solidarności”. Wybory 4 czerwca 1989 r. ‒ ekscytujący moment, wygrana. Praca u franciszkanów , atmosfera jedności narodu. Spotkania u franciszkanów - projekcje filmowe (m.in. „Przesłuchanie” Bugajskiego), prelekcje, dyskusja z Karolem Modzelewskim o średniowieczu. Duszpasterstwo Ludzi Pracy przy parafii św. Trójcy, działacz Stanisław Obertaniec, spotkania z najważniejszymi działaczami opozycji (m.in. Ryszard Bugaj, Ewa Szumańska) – przyjmował ich ksiądz Maćków [Władysław Jóźków?], niewykształceni inni księża.
02:01:00 Wiktor Woroszylski jeździł na spotkania w parafiach o całej Polsce. Żal po roztrwonieniu tego potencjału.
more...
less