Erazm Humienny (ur. 1966, Wrocław) podczas nauki w Technikum Żeglugi Sródlądowej zaangażował się w działalność opozycyjną: samodzielnie wykonywał i kolportował ulotki, rozwoził podziemne wydawnictwa we współpracy z parafią Karola Boromeusza we Wrocławiu. Wspomina rewizje ubeckie w domu, zatrzymania, aresztowania, brutalne akcje ZOMO, a także zastrzelenie Kazimierza Michalczyka przez boksera Gwardii Wrocław Artura Olecha, funkcjonariusza MO. W latach 1987-1990 działał w Ruchu „Wolność i Pokój” we Wrocławiu, uczestniczył w akcjach i demonstracjach organizowanych przez ruch. W latach 1987‒1989 przewodniczył stowarzyszeniu Objector, walczącego o zastępczą służbę wojskową. Był uczestnikiem happeningów Pomarańczowej Alternatywy. Obecnie prowadzi schronisko dla mężczyzn po wyrokach, zagrożonych wykluczeniem, a także fundację Ludzie Ludziom.
00:00:22 Babcia i dziadek boh. pochodzili ze Lwowa. Babcia prowadziła dom, dziadek miał warsztat szewski. Oboje głuchoniemi, działali w grupie osób głuchoniemych: dziadek grał w piłkę w klubie „Świt”, babcia w kole kobiet. Dziadek uczestniczył w obronie Lwowa w 1920 r., pomagał na zapleczu ze względu na niepełnosprawność. Atmosfera zagrożenia ze strony ZSRR.
00:02:17 Dobre warunki mieszkaniowe – duże mieszkanie 4-pokojowe w kamienicy, na parterze był warsztat szewski. W lipcu 1941 r. dziadek zaprzysiężony w konspiracji. W warsztacie produkowano fałszywe dokumenty, działała mała drukarnia i radiostacja. Wprowadzenie się Niemca do mieszkania dziadków – on ręczył za dziadka podczas rewizji. Przez krótki czas dziadek ukrywał w piwnicy Żydów.
00:03:52 Odznaczenie dziadka w 1936 r. brązowym Krzyżem Zasługi. Po wpadce we Lwowie likwidacja warsztatu, dziadek pracował u ślusarza, naprawiał pistolety, przygotowywał amunicję. W 1945 r. wyjazd do Polski. Rosjanie zabrali lwowskie mieszkanie, w zamian dali kuponik wojenny na 100 rubli. Rodzice tułali się po Ziemiach Odzyskanych: Nowej Rudzie, Sosnowcu, Jeleniej Górze, Bytomiu, Przemyślu. Dopiero w 1961 r. osiedli na stałe we Wrocławiu, gdzie się zebrała grupa osób głuchych. Mieszkanko przy ul. Daliborskiej. Pod koniec wojny we Lwowie córka dziadków, niemowlę, zmarła z głodu. W 1947 r. w Przemyślu urodziła się mama boh. Zofia
00:05:49 Dziadkowie tworzyli Związek Głuchych we Wrocławiu. Dziadek pracował w zakładach mięsnych przy ul. Legnickiej, babcia była krawcową w spółdzielni Inwalidów „Czynu Październikowego” przy ul. Świdnickiej 12-16 we Wrocławiu.
00:06:45 Gdy boh. się urodził w 1966 r., dziadkowie byli na rencie, rodzinie nie powodziło się. Choroba mamy ‒ zapalenie opon mózgowych ‒ spowodowała zaburzenia psychiczne i emocjonalne, znikała z domu, nie zajmowała się boh., narodziny nowych dzieci – z różnymi konkubentami „wujkami”. Kontakt z pedofilem.
00:08:44 Ciągły głód ‒ wygrzebywanie śniadań wyrzucanych przez dzieci ze szkolnych śmietników, spóźnienia do szkoły. Poznanie przyrodnich braci w dorosłym wieku – wychowywali się w domu dziecka. Pobyt w domu dziecka. [+]
00:10:24 Poznanie imienia Erazm (do tej pory myślał, że jest Jackiem). Pierwsze zarobione pieniądze za wypijanie wódki w wieku 7 lat – 2 zł za jeden wypity kieliszek (potrafił zarobić 100 zł), nauczył się płukać gardło wódką. Dziś nie lubi alkoholu.
00:12:29 Życie na podwórku przy ul. Nowotki (dziś Krupnicza), chodzenie na basen, bieganie, Cyganie/Romowie przy ul. Włodkowica („triatlon podwórkowy”), koleżanka Ramona, kradzieże rowerów. Wykolejona młodzież, włamania do piwnic, zachowania destrukcyjne. Treningi piłkarski, rozwiązanie klubu PKS „Odra” Wrocław. Klub kajakarski na Oławie.
00:15:48 Treningi kajakarskie, mistrz Wrocławia, AZS AWF. Kanały Wrocławia.
00:17:41 Boh. nie zna ojca, był zaniedbanym dzieckiem, żył w poczuciu wstydu, musiał odejść z klubu. Treningi nurkowe w „Zorbie” przy ul. Teatralnej, poprawa w nauce, zdanie do Technikum Żeglugi Śródlądowej przy ul. Brücknera.
00:21:21 W klasie boh. został przewodniczącym klasy, otrzymał pseudo „Bieriozka” – za sztuczkę z płukaniem gardła alkoholem.
00:22:29 Wprowadzenie stanu wojennego. Mama boh. pomimo swojego zachowania była oczkiem w głowie babci. Potrafiła wynieść telewizor, ukraść rodzinną obrączkę, kradła nawet rzeczy boh. z domu. Pomieszkiwanie u konkubentów matki – meneli. Opis delirium.
00:25:10 Mama była piękną kobietą, narzeczony Aaron, marzenia o wyjeździe do USA. Pływak Marek Petrusewicz.
00:27:00 Po wprowadzeniu stanu wojennego boh. chodził do siedziby „Solidarności” przy ul. Mazowieckiej [placu Mazowieckim?], gdzie działał Petrusewicz. Wzniosła atmosfera tamtych miesięcy. [+]
00:29:12 Odezwa „Solidarności”, przyjście do domu działacza „S” z paczką na przechowanie.
00:31:50 Czyszczenie kamienicy, skrytka za płytą z dykty.
00:34:48 Kolega z technikum utopił się. Odlew kotwicy w zakładzie p. Olecha (boksera). Bokser Ludwik Denderys (na etacie w UB) również był kochankiem matki boh. Ulotki z kościoła przy ul. Kruczej rozrzucane w szkole, rysowanie kotwic na murach.
00:40:00 W 1982 r. po wakacjach boh. przywiózł kotwicę na grób kolegi. Uroczystości w rocznice 13 grudnia, druciane kotwiczki wytwarzane przez robotników ze stoczni rzecznej we Wrocławiu. Nikt w klasie nie wiedział o działalności opozycyjnej boh.
00:42:20 Boh. zbierał grudki rudy żelaza ze statków. Jesienią po mszy za ojczyznę zaatakował policyjny radiowóz – rzucił garść rudy w okno samochodu, które się zbiło – ruda była skuteczniejsza niż cegły i bruk.
00:44:57 4-krotna rewizja w domu. Opowieści dziadka o działaniach carskiej ochrony – nauka zachowania podczas przesłuchania. Nauczyciel „Jony” sadysta wyzywał uczniów. Ubecy w szkole, przesłuchanie przez dyrektora, zatrzymanie, straszenie, szantaż, zeznanie na komendzie MO. Milicjanci pili wódkę podczas przesłuchania.
00:54:23 Zamknięcie boh. w szafie pancernej, groźba tortur, straszenie, noc spędzona w piwnicy komendy. Opis celi i przesłuchania, stopniowa utrata ducha.
01:00:40 Poczucie osamotnienia podczas przesłuchania. Wyjście do domu wieczorem.
01:02:10 Przerażenie dziadków, zawieszenie w prawach ucznia na 2 tygodnie. Życie pod nadzorem, przemykanie się po mieście, zabawa w śledzenie.
01:04:43 Jesienią 1983 r. pościg milicji, pobicie pałą do nieprzytomności, zatrzymanie na ul. Łąkowej, uszkodzone uszy po pobiciu, kłopoty ze spaniem i ze słyszeniem.
01:10:27 Aresztowania innych kolegów z klasy, wzywania na przesłuchania. Zakrwawiona kurtka szwedka. Samodzielność boh.
01:12:47 Organizowanie manifestacji 1 maja i 31 sierpnia 1982 i 83 dawało nadzieję na zmianę systemu. Dziadkowie musieli wykupywać boh. z aresztu. Bieda, dieta w czasie stanu wojennego. Wsparcie dziadków.
01:17:30 W czasie stanu wojennego [Kazimierz] Michalczyk zastrzelony przez Artura Olecha. 1 maja 1982 r. boh. biegł z flagą Polski, brawurowa ucieczka przed milicyjna „suką”.
01:24:00 Zadymy we Wrocławiu, podpalenie gazika, koktajl Mołotowa. Boh. kilkanaście razy rozrzucił kotwiczki Polski Walczącej na pl. Muzealnym.
01:30:35 Solidarność ludzi w czasie demonstracji, materiały opatrunkowe dla demonstrantów w lodziarni przy ul. Świdnickiej (miska z wodą, gaziki, papier toaletowy). Bezsilność demonstrantów. [+]
01:34:15 Starcia z władzą doprowadziły do wzmocnienia charakteru boh., zaciętości. Problemy z żołądkiem i układem pokarmowym z powodu stresu, operacja odbytu, pomoc Zofii Olszewskiej z WiP.
01:37:11 Strzelanina na ul. Pereca: ZOMO strzelało do okien mieszkań. Praca z bezdomnymi, ok. 2005 r. w domu przy ul. Reymonta („dzielnica porąbania”). W czasie powodzi tysiąclecia w 1997 r. zmarło 3 mieszkańców schroniska dla bezdomnych. Pomoc starszym osobom, mieszkanka domu przy ul. Trzebnickiej – stłuczona szyba.
01:40:00 Krystyna Plewińska z ul. Pereca 31 sierpnia 1982 r. zomowcy wstrzelili do jej okna petardę, od której trwale oślepła. Tułała się bezdomna. Wniosek o mieszkanie.
01:46:30 Interwencja prezydenta Wrocławia Rafała Dutkiewicza w sprawie tej kobiety, RKW, przyznanie renty, status pokrzywdzonego, mieszkanie przy ul. Grabiszyńskiej, wyposażenie, pomoc bezdomnych przy remoncie. [++]
01:48:21 Bracia bliźniacy Olech, bokserzy Gwardii Wrocław, niektórzy sportowcy tam mieszkali. Po 1982 r. boh. był ostrożny, zamiast nazwisk znał pseudonimy. Przewożenie prasy i ulotek do Gdańska. Spotkanie z kolporterem po 30 latach.
01:51:48 Wspomnienie dziadka z wpadki w 1943 r., kiedy stracił warsztat. Ostrzegał boh. przed zbytnią lekkomyślnością. Niechęć do wspólnych działań. Rocznice 13 grudnia stopniowo wytracały moc. Kolportaż ulotek z kościoła Karola Boromeusza.
01:53:52 Boh. drukował własne ulotki – pieczątki z gumy albo ziemniaka ‒ potem je sam rozrzucał z wieżowców albo z PDT. Rozrzucanie „na sikorkę” – z przywiązaną słoninką.
01:56:57 Otwarcie paczki otrzymanej od działacza „S” w poniedziałek 14 grudnia po wprowadzeniu stanu wojennego – była tam odezwa NSZZ „S” drukowana na powielaczu. Boh. był ostatni raz w siedzibie „S” jesienią 1981 r., przedtem pojawił się kilkanaście razy. Petrusewicz zastępował boh. ojca, wizyty w jego domu. Jego brat Stanisław Petrusewicz był kapitanem na MS „Batory”.
02:02:16 Stypendium naukowe 900 zł, rozbicie szafki przez ubeków. Skrytka pod parapetem.
02:04:48 W drugim ośrodku [dla bezdomnych] w górach koło Karpacza (powstał za pieniądze od Wisławy Szymborskiej i Jacka Kuronia) podczas remontu znaleziony list-odezwa Władysława Frasyniuka z internowania. Odwiedziny Kornela Morawieckiego. Rewizje ubeckie, nagie kobiety z pisma „Razem”, odznaka Totus Tuus, noszenie dużych toreb.
02:08:10 Sklep sportowy, komis przy ul. Włodkowica prowadzony przez była sportsmenkę – koszulka „Jogging club” – posądzenie o złodziejstwo. Zarekwirowanie książek. Zachowanie ubeków podczas rewizji. Skrytki, których boh. używał do przechowywania zakazanych rzeczy: w sąsiedniej piwnicy, w bożnicy.
02:13:30 Żydzi po wojnie, kolega Żyd z boiska. Ulotki zawoził na dworzec, a stamtąd „nad morze”. Wszystko robił za własne pieniądze.
02:15:46 Poczucie brudu po rewizjach, zastraszanie. Pranie wszystkich ubrań dotykanych przez ubeków w pralce Frania. Ucieczka wuja do Stanów Zjednoczonych. Koszulka z komisu.
02:18:10 Afera z kradzieżą anteny z ubeckiego mieszkania operacyjnego. Odcięcie od kolegów.
02:20:23 Bezsilność wobec ubeków. Kolekcja przedwojennych wieszaków. Zbiór puszek po napojach wiszących pod sufitem, pudełka po papierosach – niszczenie zbioru przez ubeków.
02:25:08 Samodzielnie zrobiona ława z listewek, samodzielnie wykonane lampy.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.