Joanna Rybak z d. Wawrynowicz (ur. 1935, Milejczyce) opowiada o okupacji niemieckiej na ziemi białostockiej i wejściu Armii Czerwonej. Wspomina działalność oddziałów partyzantki antykomunistycznej, w tym Romualda Rajsa „Burego”, opisuje zbrodnie popełnione przez „żołnierzy wyklętych”.
00:00:01 Autoprezentacja boh. urodzonej w 1935 r. w Milejczycach.
00:00:20 Prezentacja rodziców: Janiny i Piotra Wawrynowiczów, którzy przed wojną prowadzili gospodarstwo rolne.
00:00:53 Przed wojną w Milejczycach mieszkało wielu Żydów – ich domy w centrum miasteczka oraz w lasach koło Milejczyc. Stosunek do ludności żydowskiej. Incydent z kukłą Stalina podczas niemieckiej okupacji. Żydzi przed wojną zajmowali się obnośnym handlem. Córka niemieckiego burmistrza szczuła dzieci psem. Niemieckie porządki w rolnictwie. Stosunek części Polaków do Niemcw.
00:07:12 Zacofanie terenów dawnego zaboru rosyjskiego. Działalność partyzantki podczas okupacji – napady na niemieckie pociągi. Walki podczas ofensywy Armii Czerwonej – okrążenie i zniszczenie radzieckich oddziałów między Milejczycami a Kleszczelami.
00:12:12 Działalność podziemia antykomunistycznego – boh. była z grupą dzieci na zabawie, podczas której zastrzelono gospodarza domu, Michnowskiego, oraz jego córkę. Zabójstwa dokonali ludzie „Burego” [Piotra Michnowskiego zamordowali ludzie z oddziału Władysława Łukasiuka „Młota”]. Grabieże popełniane przez partyzantów. [+]
00:14:59 Spalenie wsi Puchały Stare, zabijanie przez partyzantów ludności wyznania prawosławnego. Rodzina boh. była spakowana i chciała uciekać na Zachód w obawie przed deportacją. Działalność oddziału „Burego” – zastrzelenie ojca i jego dwóch synów, z których jeden wrócił z robót przymusowych. Zabranie z urzędu metryk osób prawosławnych. Zamordowanie milicjantów w Boćkach.
00:19:58 Okoliczności śmierci Michnowskiego – reakcja na traumę, jego krewni uciekli z Milejczyc. Rodzina boh. także opuściła miasteczko.
00:22:10 Stosunki z Żydami, którzy idąc do getta zostawiali u Polaków przedmioty kultu. Niektórzy Polacy łapali ukrywających się Żydów. Jeden z sąsiadów opowiadał po wojnie o swoim udziale w akcjach wyłapywania Żydów. [+]
00:25:35 Stan boh. po przeżytej traumie. Ruiny Warszawy pod koniec lat 40. Opinia na temat decyzji o wybuchu powstania warszawskiego. Reakcja po przyznaniu odznaczenia „żołnierzowi wyklętemu”. Sytuacja ludności prawosławnej na Białostocczyźnie po wyzwoleniu.
00:30:10 Jedna z sąsiadek prosiła pasierba, by nie woził partyzantów, którzy okradali mieszkańców. Ucieczka macochy, groźby partyzantów – zabranie butów staruszkowi. [+]
00:33:25 Boh. chodziła do liceum w Bielsku Podlaskim i miała w klasie koleżankę ze wsi spalonej przez partyzantów podziemia antykomunistycznego.
00:35:25 Rodzice zostali w Milejczycach, ale wszystkie dzieci wyjechały do Białegostoku. Przyszły mąż boh. miał być wcielony po przejściu frontu do wojska – propozycja matki, że go ukryje. Do Milejczyc po wojnie nie wrócili Żydzi, bożnicę przerobiono na klub, w którym odbywały się dyskoteki. Cmentarz żydowski w Milejczycach.
00:38:11 Boh. widziała zwłoki Borowika [majster fabryki kafli] zabitego przez partyzantów. Rodzice przed I wojną mieszkali w Rosji, podczas rewolucji październikowej uciekli do Polski.
00:40:00 Wiele osób z Milejczyc zabrano na roboty do Niemiec.
00:41:35 Do domu boh. przyszli Rosjanie, którzy chcieli zdjąć religijne obrazy – rozmowa z matką. Czekolada od czerwonoarmistów, ich zachowanie na trzeźwo i po alkoholu. Po wyjeździe żołnierzy boh. czekała na obiecany list. [+]
00:48:22 Szykany wobec Żydów na początku okupacji. Działania partyzantów w okolicy Milejczyc w czasie wojny. W Bielsku działały tajne komplety, przyszły mąż boh. chodził podczas okupacji do niemieckiej szkoły. Po powrocie z wojska studiował na Politechnice.
00:51:47 W domu boh. przechowano kapę z Gwiazdą Dawida – reakcja dzieci po jej wykopaniu. Matka oddała materiał do kościoła. Sukienka od żydowskiego handlarza. [+]
00:54:58 Rozważania o polityce – rozmowy prezydenta Kaczyńskiego na Ukrainie o wzajemnym przebaczeniu. Nawrót wspomnień o zabójstwie Michnowskiego. Podczas okupacji rodzina Michnowskich musiała oddać dom nowemu burmistrzowi, do domu wróciła po przejściu frontu. Poprawa warunków bytowych po wojnie: wodociągi i elektryczność.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.