Robert Sawlewicz (ur. 1930) jest jednym z czterech synów starszego wachmistrza Stanisława Sawlewicza z 13. Pułku Ułanów Wileńskich. Opowiada o wojskowej karierze ojca, jego uciecze z sowieckiej niewoli w 1920 r. oraz o kolejnym uwięzieniu przez Sowietów po wybuchu II wojny św., z którego powrócił do domu w październiku 1939. W grudniu 1944 został aresztowany, uwięziony na Łukiszkach, a potem wywieziony do łagrów Workuty. Wrócił jesienią 1946 roku, ciężko schorowany. Rodzina zamieszkała w Olsztynie, gdzie ojciec rozpoczął pracę w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym, a po 1948 r. przeszedł do branży budowlanej.
00:00:00 Bohater jest synem starszego wachmistrza Stanisława Sawlewicza, szefa Pieszego Szwadronu 13 Pułku Ułanów. Ojciec był sztandarowym. 13 Pułk pierwotnie nosił nazwę: „Oddział Dąbrowskiego” oraz 13 Pułk Ułanów Wieleńskich. Historia i żołnierze w pułku.
00:02:15 Zalążek Pułku w 1918 r. Ojciec walczył w I wojnie św., a podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku dostał się pod Janowem do niewoli. Przybycie ojca do obozu jenieckiego w Grodnie i próba ucieczki.
00:04:15 Wyprawa do sklepu i ucieczka przez sklep tylnymi drzwiami. Ojciec nie miał cywilnego ubrania, wyruszył po „szpałach” kolejowych do Wilna, szedł przeważnie nocą. Przybycie do Wilna do p. Tyszkiewiczów. Odnalezienie przez ojca swojego pułku i wyruszenie 13 Pułku na Litwę. Po walkach chcieli wrócić do Wilna, ale nie mogli przejść przez granicę wyznaczoną w ustaleniach międzynarodowych.
00:07:10 Powrót do Wilna i dalsza służba w Pułku. Ojciec boh. stracił rodziców w 1918 r. na skutek zarazy. W tamtym czasie ojciec boh. pracował w straży ogniowej, koledzy w pracy organizowali się i dołączali do Oddziału Dąbrowskiego. Za udział w walkach ojciec otrzymał Order Virtuti Militari.
00:10:00 Ojciec nie bał się śmierci, z kolegami z Pułku żył po bratersku, pomagali sobie nawzajem. Koledzy ojca: Feliks Staszewski, Stefan Szymański. Ojciec był również związany ze Szwadronem Tatarskim, który zbierał najdzielniejszych. Skład szwadronu. Siedziba garnizonu w Nowej Wilejce, pułki stacjonujące w miejscowości.
00:12:00 Obchody świąt i uroczystości w Nowej Wilejce. Boh. mieszkał w jednym z trzech bloków mieszkalnych Funduszu Komitetu Wojskowego, pod nr. 15 m. 15. W blokach mieszkali tez inni koledzy z 13 Pułku Ułanów: Szymański, Niezgoda, Kirkowski, Henryk Malinowski. Mieszkał tam też kapelmistrz, chorąży [Jasmon].
00:14:30 Wybuch II wojny św. i stan alarmowy – wojsko zostało załadowane do pociągów jadących na front, rodziny wojskowych zostały w domach. Ojciec dostał się do niewoli i został wywieziony do obozu w Ostaszkowie. Udało mu się wrócić w październiku i całą rodziną wyjechali do Wilna. Zamieszkali na Zwierzyńcu na ul. Sosnowej.
00:17:00 Ojciec musiał nauczyć się języka litewskiego, żeby dostać pracę. Był 1940 r. Zaczął pracować w szkółce leśnej u kolegi z pułku. Zamieszkanie rodziny przy Trakcie Batorego, biegnącego z Wilna do Nowej Wilejki, u p. Szyszkijskiej. Ojciec zmieniał prace, zarabiał przy wycince lasów i budowie dróg. Przeprowadzka rodziny do dzielnicy Belmont, do daczy Kadenacych. Pokrewieństwo Kadenacych i p. Piłsudskich, którzy przyjeżdżali tam na wakacje. Wspomnienie J. Piłsudskiego na wakacjach nad rzeką. Pani Piłsudska, gdy przyjeżdżała tylko z dziećmi, brała z dworca dorożkę.
00:20:30 Ojciec boh. spotykał się często z Piłsudskim. Okrzyk ojca boh. na cześć Piłsudskiego podczas defilady w Wilnie i pochwała głównego wodza. Delegacje ojca do Belwederu na imieniny Marszałka. Wyprawa delegacji i ojca jako sztandarowego na pogrzeb Piłsudskiego. Poczet sztandarowy i warta honorowa ojca przy trumnie Marszałka na Wawelu.
00:23:15 Powrót z Ostaszkowa ojca miał miejsce w październiku 1939 r. Ojciec zajął się rodziną, musiał zmienić mieszkanie na niepowiązane z wojskiem. Przeprowadzka rodziców do rodziny w Wilnie, zamieszkanie na Zwierzyńcu na ul. Sosnowej. Rosjanie przekazali swoją władzę Litwinom, którzy rządzili na tamtych terenach aż do wojny niemiecko-rosyjskiej. Ojciec pracował u znajomego w szkółce leśnej, następnie jako cieśla. W 1941 po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej Litwini strzelali do Rosjan. Rosjanie uciekali w popłochu.
00:25:10 Niemcy zbombardowali lotnisko, potem wjechali na motorach, Rosjanie uciekli. Ojciec zabrał swoje narzędzia z miejsca pracy. Spotkanie ojca z kolegą Antonim Aleksandrowiczem, propozycja pracy w jego majątku. Ojciec pracował jako fornal we dworze we wsi Giejłasze, 19 km od Wilna.
00:27:00 Dziadek boh. ze strony matki pomagał rodzinie, był garbarzem. Rodzina mieszkała w domku jednorodzinnym, opis domu i obejścia. Dziadek założył domową garbarnię, wyprawiał skóry za jedzenie.
00:28:50 11 listopada był przymrozek, kazano fornalom (też ojcu) orać ziemię. Aleksandrowicz kontrolował z miarką wykonanie zadanie. Ojciec wypowiedział pracę, a Aleksandrowicz podał ojca do sądu za kradzież drewna z jego lasu. Ojciec nie kradł - wycinał drzewa z lasu właściciela, żeby mieć czym palić i na czym gotować.
00:30:40 Przyjazd ojca z rodziną do Wilna i zamieszkanie na ul. Lipowej. Koledzy z wojska załatwili ojcu pracę w cegielni. Zaproszenie ojca do biura przy Ostrej Bramie. Była to polska placówka [konspiracyjna], choć wszystko było w niej po niemiecku.
00:33:10 Partyzantka AK za Wilnem, już na terenie Polski. Miejscowość Turgiele. Postać księdza [Józefa] Obrębskiego i Henryka Gulbinowicza. Działalność ojca w konspiracji, formowanie oddziałów, zadania magazyniera.
00:35:15 Ojciec boh. – bohaterem wszechczasów. Plater był dowódcą oddziału, w którym ojciec boh. był podkomendnym. Plater miał oddział konny. Zbliżały się czołgi radzieckie Plan nawiązania współpracy z Rosjanami przeciwko wspólnemu wrogowi – Niemcom. Wysłanie ojca boh., mówiącego po rosyjsku, na rozeznanie do dowództwa radzieckiej kolumny czołgowej. Rozmowy Platera z radzieckim pułkownikiem.
00:37:50 Podczas przejazdu oddziału na Wilno ojciec odkrył dobrze umocnioną placówkę. Wjechał konno na jej teren żądając rozmowy z dowódcą. Okazali się być Ukraińcami z oddziałów UPA. Bezkrwawa „rozprawa” z Ukraińcami.
00:40:50 W Kolonii Wieleńskiej k. Wilna zginęło dużo Polaków w wyniku ostrzału pociągu pancernego. Ojciec przebywał na Kolonii. Zgrupowania wojskowe na terenie Kolonii. Po zdobyciu Wilna, na Belmoncie mieszkała siostra ojca. Pojechał spotkać się z siostrą i spotkał radzieckiego pułkownika-czołgistę. Przywitanie i rozmowa sojuszników.
00:43:00 Ojciec zajechał na teren domów, gdzie wcześniej mieszkała rodzina. Gdy rozmawiał z sąsiadką, rozpoczął się ostrzał z dział i jego koń został ranny. Podczas wyzwalania Wilna boh. był w domu na ul. Lipowej. Gdy Rosjanie bombardowali niemieckie bunkry, boh. ledwo utrzymywał równowagę, tak bardzo trzęsła się ziemia. Bunkry znalazły się nad ziemią.
00:44:25 Ojciec dostał przepustkę, by zobaczyć się z rodziną. Brat zapisał się do AK. Ojciec ponownie spotkał radzieckiego komendanta, poskarżył mu się, że go rozbrojono. Potem brat i ojciec rozeszli się każdy w swoją stronę, a boh. został z matką i drugim bratem.
00:46:55 Powrót ojca, a następnie brata. Ojciec musiał się ukrywać. Nocne aresztowanie ojca. Opis tortur wykonywanych w piwnicach sądu. Zaproszenie polskich oficerów (na czele z „Wilkiem” [Aleksander Krzyżanowski ps. „Wilk”, komendant Okręgu Wileńskiego AK]) do pałacu nad rzeką Wilią i aresztowanie ich. Wcześniej narady oficerów i plany wyruszenia z odsieczą Warszawie. Ojcu boh. udało się uciec, był 1944 r.
00:49:30 Po ucieczce ojciec rozpoczął pracę w cegielni. Brat wyjechał do Polski. W Boże Narodzenie 1944 r. ok. 5 rano do domu boh. wtargnęło NKGB obstawiając całą posesję. Zebranie całej rodziny w jednym pomieszczeniu i całodzienne przeszukiwanie mieszkania w poszukiwaniu dowodów.
00:52:30 Po jakimś czasie przyszedł dziadek boh. O godz. 22 NKGB zabrało ojca. Ojciec po śledztwie trafił do więzienia na Łukiszki. Matka nadała paczkę dla ojca, która została przyjęta - był to znak, że ojciec tam jest i żyje.
00:55:00 Koleżanka matki, p. Maria Turkowa, piekła bułeczki, a matka robiła białą kawę. Boh. brał jedzenie na wózek i sprzedawał zmarzniętym ludziom czekającym pod więzieniem. Była to też metoda przebywania w okolicy więzienia i zdobywania informacji, co się dzieje z ojcem. Opis przepełnionej celi ojca, warunki aresztu. Zamurowowywanie ludzi w więzieniu, strzelanie do więźniów, wywożenie ich i zakopywanie. [+]
00:57:02 Ojciec nie wrócił z więzienia. Matka dowiedziała się, że z więzienia wywożą ludzi do Rosji. Boh. z innymi poszedł zobaczyć, ale nie zostali dopuszczeni przez strażników z psami. Więźniów zapędzono na obszar kolei i załadowano do wagonów. Matka widziała przez okienko wagonu znajomego Władysława Fidlera, zapytała go, czy widział jej męża, nie uzyskała jednoznacznej informacji.
00:59:00 Ojciec zobaczył z okienka wagonu szukającą go żonę i zawołał ją po imieniu „Ola!”. Rozpoznała męża po czerwonej chustce, w którą pakowała mu wcześniej jedzenie. To był ostatni raz, gdy się widzieli, potem ojca wywieziono do Workuty. Gdy jesienią 1946 r. ojciec wrócił ze zsyłki, skierował się do Wilna, gdzie matka zostawiła mu papiery u proboszcza. Ojciec poprosił, żeby matka przyjechała po niego, był spuchnięty i nie mógł sam podróżować. Przyjazd matki po ojca boh.
01:00:50 Boh. z matką mieszkał w tamtym czasie w Lubaniu na Dolnym Śląsku. Ojciec po dołączeniu do rodziny rozpoczął pracę dla Państwowego Urzędu Repatriacyjnego.
01:02:08 Rodzice planowali przenieść się do Gdańska, ale ostatecznie zamieszkali w Olsztynie, gdzie ciocia boh. dała im mieszkanie w tym samym bloku, w którym sama mieszkała (ul. Jagiellońska 15). Boh. poszedł do szkoły. Ojciec pracował jako kierownik w PUR przy ul. Lubelskiej. Przyjmował repatriantów, wydawał im żywność i zapomogi.
01:03:25 Na początku 1948 r. ojciec dostał pracę w biurze jako starszy referent bazy sprzętowej w branży budowlanej (zakład SPB). Boh. pracował w tym samym zakładzie co ojciec jako pracownik biurowy, miał 17 lat.
01:04:20 Ojciec na początku musiał uważać, żeby nikt nie „sypnął” przed władzami, kim jest i gdzie był. Ojciec mówił, że był na robotach w ZSRR i tam zarabiał. Na Workucie panował głód. Ojciec z innymi pracowali podczas wielkich zawiej ryzykując życiem. Nie miał jak uciec.
01:06:05 Praca ojca w SPB i boh. w związku rewizyjnym. Bolesław Kozaczenko i p. Jaroszewicz to koledzy boh. z pracy. Jak przeszli do sekcji ojca, wzięli do siebie boh. na przyuczenie - w pracy zdobył zawód mechanika. Wieczorowa szkoła boh. Praca ojca i relacje ze współpracownikami oraz władzami. Ojciec był w Workucie z Jaroszewiczem i Kozaczenką. Kozaczenko pracował w zakładzie ojca jako zaopatrzeniowiec. Koledzy z Workuty wrócili do Olsztyna, ojciec boh. do Lubania.
01:08:30 Brat boh. służył w wojsku, dzięki temu rodzina boh. była traktowana jak rodzina wojskowa i transportem wojskowym została przywieziona do Lubania. Brat zdezerterował z wojska, bo nie chciał służyć Rosjanom, był poszukiwany, miał potem problemy do końca życia. Odznaczenia i nagrody ojca. Ojciec umarł w 18 kwietnia 1977 r. Pogrzeb ojca, pożegnanie przez pracowników.
01:10:45 Wygląd i stan ojca po pobycie w Workucie. Ojciec nigdy nie wrócił całkowicie do zdrowia. Choroba ojca i błąd lekarski.
01:13:00 Uroczystości pułkowe.
01:14:20 [prezentacja zdjęcia] Antoni Aleksandrowicz, ojciec boh., nazwiska dowódców - Dąbrowski, i podoficerów - Pudelecki, Kołyszko, Markowski, Stanisław Mazur, Alek Niezgoda. Ojciec ma na piersi Krzyż Virtuti Militari.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..