Romuald Drohomirecki (ur. 1932, Bereźne) dorastał w wiosce Derażne na Wołyniu. Jego ojciec Ludomir, mierniczy przysięgły, w lutym 1943 został przez ukraińskich nacjonalistów pobity i uprowadzony (prawdopodobnie zamordowany). W marcu 1943 pan Romuald z matką i rodzeństwem przeżyli atak ukraiński na wioskę, uratowani (podobnie jak kilkunastu innych Polaków) przez znajomego Ukraińca Bojko, a następnie przez kolejnego Ukraińca o nazwisku Korolko. W kolumnie eskortowanej przez polską samoobronę dotarli do Huty Stepańskiej, a stamtąd pociągiem do Równego. Tu zostali przez Niemców włączeni do transportu robotników przymusowych do Niemiec, z którego uciekli. Po krótkim okresie ukrywania się w Równem trafili do obozu hitlerowskiego w Soldau (Działdowo), gdzie doczekali wyzwolenia. Po wojnie pan Romuald uczył się w technikum we Wrocławiu. Za domalowanie brody na portrecie Stalina trafił do kamieniołomu w Strzegomiu, a następnie z karnym nakazem pracy do Świdnicy. Ukończył studia na Politechnice Wrocławskiej. W 2013 roku wydał książkę wspomnieniową pt. „Losy”. Obecnie na emeryturze, mieszka w Olsztynie.
więcej...
mniej
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1932 r. w Bereźnem.
00:00:27 Ojciec był przysięgłym mierniczym – specyfika pracy. Rodzina mieszkała w Stepaniu, gdy ojciec wyjeżdżał na pomiary zabierał rodzinę ze sobą – boh. i brat pomagali ojcu stawiać tyczki miernicze, starszy brat otrzymał rower za pomoc. [+]
00:04:47 W 1948 [prawdopodobnie przejęzyczenie boh. – chodzi o 1938?] zmarł niewłaściwie leczony najmłodszy brat Bogusław – reakcja matki. Przeprowadzka do Derażnego, gdzie rodzice wynajęli mieszkanie w żydowskiej kamienicy. Właściciele domu stracili dwoje dzieci, został tylko syn Szymek – przyjaźń z boh., zawarcie „braterstwa krwi”. Rozmowy o zmarłym rodzeństwie, zabawy chłopców. Ojciec kupił dom i ziemię. Boh. z bratem hodował króliki. Zabawy dzieci nad skutym lodem Horyniem. [+]
00:16:44 Jesienią 1939 r. boh. poszedł do szkoły powszechnej i siedział z Szymkiem w jednej ławce. Kolega był zdolny, lepiej się uczył i pomagał boh. Po wybuchu wojny w szkole zostali nauczyciele Ukraińcy i Żydzi. Wkroczenie Armii Czerwonej – wygląd żołnierzy, roznoszenie przez nich wszy i pluskiew. Życie podczas sowieckiej okupacji. Nauczycielka Żydówka zabierała dzieciom medaliki – reakcja boh. na zerwanie medalika, pobicie go przez kierownika szkoły. Rodzina musiała wyprowadzić się z domu zajętego przez czerwonoarmistów – odwiedziny Szymka, który odrabiał lekcje z boh. Po powrocie do szkoły boh. nie mógł siedzieć z nim w ławce. Boh. podobała się koleżanka Żydówka Rywka – przejawy sympatii. [+]
00:25:45 Rodzina została ostrzeżona przed deportacją przez Szymka, którego ojciec był w NKWD – ucieczka z domu, Szymek przynosił jedzenie ukrywającej się rodzinie. Próba powrotu do zajętego domu, mieszkająca tam Rosjanka pozwoliła zabrać trochę rzeczy. Rodzina zamieszkała u państwa Kaczyńskich – warunki w niewielkim mieszkaniu. Mama kontaktowała się z Rosjanką mieszkającą w ich domu, która załatwiła mieszkanie na piętrze magazynu. [+]
00:33:54 Napaść Niemiec na ZSRR – ucieczka Rosjan, pozostawiony sprzęt wojskowy był zabierany przez Ukraińców. Zimą 1942 r. prawosławni zbudowali ołtarz z lodu nad rzeką, gdzie batiuszka odprawiał mszę – boh. chodził tam posłuchać śpiewu Ukrainek. Przed ołtarz przyszli Ukraińcy z siekierami, kosami, które pop poświęcił. [+]
00:37:47 W 1943 r. zaczęto mówić o mordach popełnianych przez Ukraińców. Ojciec pracował jako tłumacz w biurze niemieckiego komendanta – spory „o miedzę” między Ukraińcami a Polakami – ojciec został posądzony o kłamstwo i uderzony przez komendanta. Ojciec współpracował z partyzantami – nocą przyszli Ukraińcy, którzy pobili go, a potem zabrali. [+]
00:42:53 W połowie marca rodzinę obudziły strzały, mama ukryła dzieci pod łóżkiem – Ukraińcy przyjechali pod dom, ale nie weszli do środka. Rankiem przybiegły ukraińskie kobiety, które opowiedziały o morderstwach w Derażnem. Boh. pobiegł na pocztę do Kaczyńskich, gdzie zobaczył zwłoki kolegi Fredka, jego siostry Danusi i rodziców – reakcja boh. Niektóre Ukrainki lamentowały, inne w tym czasie rabowały dobytek Kaczyńskich. Ksiądz poprosił, by przywozić zwłoki pomordowanych – przywozili je Polacy i Ukraińcy, stan przywożonych ciał. Pogrzeb pomordowanych. Po pogrzebie do mamy podszedł Ukrainiec Korolko, który ostrzegł ją, by nie nocowała w domu. [+]
00:51:27 Rodzina zamieszkała w pobliskich Pieńkach Pendyckich u Ramusów – warunki pobytu. Mama przyprowadziła krowę z Derażnego, podczas wyprawy do sąsiedniej wsi po siano wieś została zaatakowana, do brata strzelano, ale bratu i mamie udało się schować w stodole – zachowanie Ukraińca. Po powrocie mamy i brata część mieszkańców Pieńków przeniosła się do wsi Pendyki, gdzie byli polscy partyzanci. [+]: 00:58:06 Po odejściu partyzantów na wioskę napadnięto. Rodzina schowała się w domu, który podpalono – spotkanie z uzbrojonym Ukraińcem, zachowanie młodszej siostry. Ukrainiec prowadzący rodzinę do sztabu zabił dziewczynkę na jednym z podwórek. Przed jednym z domów stał starszy Ukrainiec, który zabrał mamę z dziećmi do siebie. W jego domu było już kilkanaście osób. Przed wojną gospodarz chodził po prośbie i znał mamę. [+]
01:04:10 Gdy sytuacja się uspokoiła mama chciała iść do Stepania, gdzie mieszkała jej siostra – wyjazd wozem ze wsi. Nocleg w we wsi Stydyń Wielki u koleżanki mamy, która wyszła za Ukraińca i przyjęła prawosławie. Pomoc uzbrojonych Ukraińców, którzy wyciągnęli konia z błota. [+]
01:10:10 Ciotka została wywieziona przez Ukraińca ze Stepania do Huty Stepańskiej, gdzie gromadzili się Polacy i działała samoobrona. Jej mąż Ukrainiec zginął, ponieważ nie chciał zabić żony, Polki. Mama pojechała do wsi Dworzec, gdzie mieszkała jej rodzina – wspólna droga do Huty Stepańskiej.
01:13:03 W Hucie Stepańskiej rejestrowano uciekinierów. Rodzina zamieszkała w domu Piotrowskich, syn Czesław (w latach 80. minister górnictwa) należał do samoobrony. Walki partyzantów z banderowcami. Napady na Hutę Stepańską, przyjazd Niemców. Wyjazd Polaków z Huty – przybycie na stację kolejową, gdzie stały podstawione przez Niemców wagony. Rodzina była w wagonie, ale nocą mama z dziećmi uciekła. Mąż kobiety, która zaprosiła rodzinę do domu był kolejarzem – przejazd węglarką do Równego.
01:20:23 Podczas pobytu w Równem rodzina mieszkała w suterenie zniszczonego domu – niemiecka obława na Żydów, rozmowa mamy z żołnierzami. Niemcy zabrali rodzinę i zawieźli do pociągu, w wagonie byli Łotysze i Cyganie. Wizyta w łaźni, odwszawienie ubrań. Transport przyjechał do Działdowa (Soldau) – przejście do obozu, los starszego brata. W baraku z rodziną zamieszkała Łotyszka, lekarka, która leczyła siostrę boh. [+]
01:27:33 Boh. wraz z innymi dziećmi pracował przy budowie drogi – narzędzia pracy. Dzieci z Działdowa przyglądały się pracującym rówieśnikom – boh. miał bardzo zniszczone buty, jeden z działdowskich chłopców, Benek, przyniósł mu buty. Obuwie dawane przez Niemców. [+]
01:31:28 17 stycznia 1945 r. obóz został wyzwolony. Odgłosy zbliżającego się frontu, Niemcy wyganiali więźniów, ale mama schowała się. Do opuszczonego obozu przyszli mieszkańcy Działdowa – spotkanie z Benkiem, który zabrał rodzinę do swojego domu. Kąpiel przygotowana przez mamę Benka. Rodzina zamieszkała na strychu domu, obok mieszkała lekarka, Rosjanka – rozmowy z boh. [+]
01:36:33 Podczas zabawy bronią Benek został postrzelony w rękę. Ojciec Benka, kolejarz, zawiadomił mamę o przyjeździe repatriantów z Wołynia, transport zatrzymał się w Działdowie – znalezienie ciotki Stefanii Sobolewskiej. Wyjazdy do okolicznych miejscowości w poszukiwaniu miejsca do zamieszkania. Wyjazd do Olsztyna, gdzie mieszkała ciotka Sobolewska. Mama znalazła dom przy ul. Traugutta i rodzina tam zamieszkała.
01:41:41 Boh. chodził do szkoły podstawowej, zachowanie boh. – przejawy wojennej traumy. Jednej z nauczycielek zginęła cała rodzina – rozmowy z boh.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
01:43:34 W 1947 r. boh. skończył szkołę i chciał iść do szkoły kadetów w Legnicy – reakcja matki. Boh. pojechał do szkoły, gdzie pokazano mu list przez nią napisany. Boh. nie wrócił do domu, ale tułał się na Ziemiach Odzyskanych. Podczas jednego z przejazdów konduktor wysadził boh. w Strzegomiu – spotkanie ze Stanisławem Drozdowskim, który zabrał boh. do domu. Stanisław Drozdowski był nauczycielem w Liceum Mechanicznym, do którego boh. zaczął chodzić. Wizyta mamy. [+]
01:49:15 Po ukończeniu szkoły w Strzegomiu boh. wyjechał do w technikum we Wrocławiu, które ukończył w 1953 r. – złożenie papierów na Politechnikę, przyjęcie na studia. Boh. polecono udekorowanie portretów Stalina i Lenina, za domalowanie brody Stalinowi został skazany na dwa lata robót w strzegomskich kamieniołomach. [+]
01:50:52 Wujek Drozdowski załatwił zmianę wyroku na karny nakaz pracy w zakładach A6 w Świdnicy, gdzie produkowano aparaturę precyzyjną. Dyrektorem zakładu był znajomy ojca, który zatrudnił boh. na stanowisku technika normowania. Pracownikami zakładu byli wykształceni ludzie, którzy narazili się władzy – propozycja pomocy w nauce. Boh. zdobył niemieckie techniczne książki, z których się uczył. Pod koniec odbywania kary pisał prace magisterskie starszym kolegom. [+]
01:54:30 Nawiązanie kontaktu z potomkami Korolki – z boh. skontaktowała się Wanda Rostowska, reżyserka, która zaproponowała mu udział w filmie pt. „Mój przyjaciel wróg”. Wyjazd na Ukrainę, gdzie boh. spotkał w Derażnem córkę Korolki i jego wnuczkę. Spotkanie z Wierą Bojko. Ukrainiec, który wywiózł ciotkę ze Stepania został za to zamordowany przez banderowców. W Derażnem byli Ukraińcy, którzy zginęli za pomoc Polakom.
02:01:53 Słowikowscy mieli rzeźnię i sklep mięsny w Derażnem, z licznej rodziny uratował się jeden syn, któremu pomógł Ukrainiec. We Wrocławiu mieszkała Stanisława Jaworska, która miała po wojnie kontakt ze Słowikowskim.
02:03:19 W domu Bojki ukrywało się kilkanaście osób, m.in. Krogulec. W Olsztynie była kobieta z Pendyk, z którą boh. spotkał się podczas wizyty prezydenta Kaczyńskiego. Córka Korolki pobudowała się na działce należącej do rodziny. Odszkodowanie za mienie zabużańskie. W domu w Derażnem jest obecnie szkoła muzyczna.
02:08:34 W domu pod oknem była skrytka, mama schowała tam świadectwo boh. ze szkoły i kilka zdjęć. W piwnicy pod cegłami ojciec trzymał pistolet, boh. znalazł go po wojnie. Wyjście uciekinierów z Huty Stepańskiej – boh. przenosił informacje między strażą a kolumną, ale mama mu tego zabroniła.
02:13:04 W Hucie Stepańskiej brat dostał drewniany karabin – atrapę broni. Atrapy robili miejscowi stolarze. W ochronie kolumny było niewielu uzbrojonych ludzi.
02:15:26 Szymek przez jakiś czas ukrywał się domu boh., potem poszedł z partyzantami do lasu i ślad po nim zaginął. Ojciec Szymka uciekł z wycofującymi się Rosjanami, matka została zastrzelona. Rywka z rodziną także została zabita. Zagłada Żydów z Derażnego.
02:18:21 Podczas pasterki do kościoła przyszli Rosjanie i Żydzi, którzy przerwali mszę. NKWD stało przy drzwiach i aresztowało niektórych wychodzących – zastrzelenie uciekiniera. [+]
02:20:00 Mama zorganizowała zabawę dla Rosjan w Derażnem. Niektórzy żołnierze Armii Czerwonej byli uwolnionymi skazańcami – boh. widział w Olsztynie zabicie żołnierza przez oficera. Zdobywanie jedzenia tuż po wojnie.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.