Józef Kościelny (ur. 1924, Kraków) jest malarzem. Okupację niemiecką spędził w Krakowie, byś świadkiem tworzenia getta oraz zbrodni niemieckich wobec Żydów. W 1945 roku wstąpił do Wojska Polskiego, jako czołgista 16 Brygady Pancernej brał udział w forsowaniu Nysy Łużyckiej, szlak bojowy zakończył w Dreźnie.
[00:00:10] Ur. 20 czerwca 1924 r. w Krakowie, mieszkał na Podgórzu. Uroczystości pogrzebowe marszałka Piłsudskiego: kondukt z dworca Kraków Podgórze, trumna na lawecie, droga na Wawel.
[00:03:28] Mama pracowała fizycznie na poczcie oraz u adwokata przy nieistniejącej dziś ul. Józefińskiej, w dzieciństwie zachorowanie boh. na zapalenie płuc.
[00:05:50] Boh. uczył się litografii, praktykował w zakładzie sąsiada Wacława Stasiaka. Początek wojny: oglądanie nalotów z dachu domu, niedowierzanie, zaskoczenie. Współpracownik Bobek. Decyzja o ucieczce z Krakowa z współpracownikami, zawrócenie z drogi przez niemieckich żołnierzy w Mogile, powrót do domu.
[00:11:12] Podrabianie kartek na żywność w zakładzie litograficznym przez Wojtarowicza. Technika litografii – rysunki na kamieniu. Zdolności plastyczne boh.
[00:13:35] Szkoła zawodowa przy ul. Miodowej. Zatrudnienie boh. do fałszowania kartek. Kartki były wysyłane na Ukrainę. Boh. przynosił odbitki do domu Wojtarowicza przy ul. Krakowskiej na Kazimierzu z zachowaniem zasad konspiracji.
[00:17:17] Wpadka Wojtarowicza, aresztowanie go przez Niemców. Współpracownik p. Bobek, „badacz Pisma św.”. Wiadomość o rozstrzelaniu Wojtarowicza.
[00:19:49] Ostrzeżenie od Wojtarowicza o ryzyku związanym z podrabianiem kartek, „lewa robota”.
[00:22:06] „Stosunki polsko-żydowskie w ogóle nie istniały”. Zamurowanie ulicy Traugutta – utworzenie getta. Odkrycie przez chłopców dziury w murze getta, przez którą boh. z kolegami podawali chleb. System bezpieczeństwa przy przemycaniu chleba (8 bochenków), „nikt nie wiedział”.
[00:24:40] Ojciec boh. był we Francji. Obawy mamy wobec pomagania Żydom. Wkroczenie Niemców do Krakowa: żołnierz polski ostrzeliwał ich na moście, boh. widział potem jego ciało. Postój Niemców na ulicy Wielickiej. Zawrócenie boh. przez Niemców do domu podczas ucieczki do Słomnik. Pierwsze kontakty z Niemcami, wypytywanie chłopców o stacjonujące wojska w drodze na Wieliczkę. Wyproszone pomimo strachu czekoladki. „Doborowa armia” niemiecka.
[00:30:55] Wymarsz Niemców w stronę Wieliczki, z piosenką „Heili Heilo Heila” na ustach ok. godz. 17. Czekoladki z wytwórni Pischingera. Działka ogrodowa mamy przy ul. Traugutta.
[00:32:00] 1 września [1939] mama nie uciekała do Słomnik, została w domu. Przekazywanie bochenków chleba przez mur getta starym, brodatym Żydom.
[00:35:08] Budowa muru wokół terenu getta. Otrzymywanie drobnych sum pieniędzy na cukierki od Żydów za przynoszenie chleba. Szkoła im. Jana Matejki w Podgórzu była poza murem getta. Zapamiętani przez boh. Żydzi proszący o chleb. Czekolada wynoszona przez chłopców wiadrami z wytwórni Pischingera.
[00:38:35] Budowanie muru getta, zabudowywanie okien, obserwowane przez chłopców z działek (ul. Kalwaryjska). Most Piłsudskiego.
[00:40:50] Wysiedlanie Polaków w celu utworzenia getta. Kolejne wspomnienie o czekoladzie od Pischingera. „Trochę żeśmy tych Żydów gonili”, by zdobyć szabasową macę („bandy”).
[00:43:46] Koledzy szkolni Żydzi, kupowanie ubrań u Żyda przy ul. Krakowskiej Kazimierzu. Usunięcie Żydów z dzielnicy Stradom.
[00:45:40] Początek okupacji: godzina policyjna od godz. 18, rządy SS, „szybko zrobili getto”. Dom boh. mieścił się przy ul. Szkolnej. Ulica Kapitana Potebni.
[00:48:15] Zachowania Niemców wobec Żydów, brutalne znęcanie się SS. Ucieczka boh. przed łapanką.
[00:50:45] Adwokat, u którego mama sprzątała popołudniami, był Żydem, chrzestnym ojcem boh. Ojciec Piotr Kościelny. Szkoła podczas okupacji: zawodowa szkoła graficzna przy ul. Miodowej pod Wawelem. Po ukończeniu szkoły skierowanie boh. do Baudienstu w Płaszowie. Folksdojcz Kolasiński.
[00:55:10] Baudienst w Płaszowie: Niemcy pracowali koparką (bagier), boh. był pomocnikiem. Wspomnienie z Płaszowa: nadzy Żydzi prowadzeni nocą na rozstrzelanie – odgłosy strzałów i płacz słyszane nocą.
[00:55:00] Przekupienie Kolasińskiego, wspólnota interesu: wymiana wódki na masło z udziałem mamy boh.
[00:58:25] Podczas pracy w służbie budowlanej podczołgiwanie się, by obserwować, co się dzieje w obozie w Płaszowie: Niemcy „mordowali i zakopywali na miejscu”. Specyfika pracy w baudienst: niwelowanie pagórka koparką, wywożenie ziemi niewielkimi wagonikami.
[01:00:59] Folksdojcz Kolasiński podsłuchiwał rozmowy kolegów. Słuchanie z kolegą Eugeniuszem Kozłowskim w soboty polskiej audycji w radiostacji BBC („bum, bum, bum”).
[01:03:30] Wykorzystywanie polskich pracowników przez Kolasińskiego: boh. z kolegą wynosili wódkę, mama ją sprzedawała na targu, kupowała tam masło, a Kolasiński je odsprzedawał. Noszenie masła przez boh., wskakiwanie w biegu do pociągu w Płaszowie. „Handlowało się”.
[01:06:07] Zapamiętana egzekucja Żydów, „ziemia się rusza” w zbiorowej mogile. Dzięki handlowi masłem dobre kontakty boh. z Niemcami: „Josi gut”. Nadzieje boh. na szybkie zakończenie wojny (Amerykanie na Sycylii).
[01:09:35] W lutym 1945 r. zgłoszenie się boh. do wojska, wykonywanie materiałów dekoracyjnych, gazetek ściennych. Reakcja Kolasińskiego po opowiedzeniu mu o ruszającej się ziemi w żydowskiej mogile zbiorowej: „cyganisz!”.
[01:11:54] Opis ostatniej drogi Żydów: szli nadzy, trzymając się taśmy, okrzyki kobiet. Strach boh. przed uzbrojonym strażnikiem na wieży obserwacyjnej obozu.
[01:13:33] Pozwolenie Niemców na handel masłem i słoniną. Możliwość wydostania się z obozu pod ogrodzeniem. Ubrania Baudienstu wykonane z worków. Słuchanie radia w biurze niemieckim, informacje o postępach walk na froncie zachodnim.
[01:15:30] Wkroczenie Niemców [w 1939], zatrzymanie na ulicy Wielickiej. Czekolada wyproszona od żołnierzy. Nauka niemieckiego w 3-letniej szkole graficznej. Wysyłanie uczniów przez nauczyciela do spowiedzi pod koniec semestru.
[01:18:57] Tworzenie żydowskiej dzielnicy „po 3 dniach” wojny, wysiedlenia Polaków. Pospieszne wymurowanie ogrodzenia. Przynoszenie chleba Żydom było odruchem serca, mama o tym wiedziała.
[01:20:46] Likwidacja getta, wywiezienie Żydów z Podgórza do obozów, mściwość Niemców, poniżanie Żydów na Rynku. Boh. pracował w „Kurierze krakowskim” („Krakauer Zeitung”) jako gazeciarz.
[01:22:55] Kolega namawiał boh. do wstąpienia do AK w Bochni, zakaz mamy. Ukończona szkoła handlowa (Gewerbeschule)
[01:24:55] „Przeżyłem łapanek parę”, uciekanie przez bramę przy ul. Szwedzkiej. „Kombinowanie”, podkradanie gazet.
[01:26:50] Wiadomość o powstaniu warszawskim. Potrzeba przyłączenia do wojska, zgłoszenie się do WKR [Wojskowa Komenda Rejonowa]. Przywiezienie z domu farb i kredek do koszar przy ul. Wąskiej. Zabranie boh. na front.
[01:31:00] Rekrutujący na front: przydzielenie do czołgu w 16 Brygadzie Pancernej. Przyspieszona nauka wojskowości, strzelania, obsługi czołgu w Modlinie, wredny kapitan. 10 marca [1945] wyjazd na front w kierunku Wrocławia – 14-kilometrowa kolumna polskich żołnierzy. Łuna ognia nad Wrocławiem. [+]
[01:33:50] Oczekiwanie w lesie, chodzenie zwiady. Obserwowanie Niemców po drugiej stronie Nysy Łużyckiej. Natarcie 15 kwietnia [1945]. Operowanie ciężkim czołgiem T-34. Zmiana planów natarcia, przebieg zdarzeń. Kapitan, żołnierz AK w jednostce boh. Dramatyczny atak artyleryjski na Niemców ukrytych w okopach. [+]
[01:40:20] Medal za udział w wojnie. Działania jednostki boh. za wiaduktem w okolicy miejscowości [Czarne]. Stosunki z Rosjanami: „na nas się opierali”. Dobre wyżywienie w wojsku.
[01:43:05] Major radziecki dowódcą 16 Brygady Pancernej. Wykonywanie rysunków operacyjnych dla dowódcy ukazujących przebieg walk i ruchy wojsk. Sztab polskiej armii tworzyli niemal wyłącznie Rosjanie.
[01:45:30] W czasie walk brygada boh. stała przez 16 dni bez zaprowiantowania: „nic nie jedli, tylko korę drzewną”. Stan wojenny w Polsce do końca maja [1945], zaliczenie 4 miesięcy służby.
[01:47:02] Koniec wojny w okolicy Drezna. Przedostanie się brygady do Szczecina.
[01:49:08] Żołnierze niemieccy zabrani do niewoli. Po zakończeniu wojny przejazd pod Poznań, czołgi zostawione na polach. 12 żołnierzy przewieziono do Szczecina, objęcie komendy miasta, porucznik Gaj. Uprzątanie koszar w mieście, używanie części niemieckiej wojskowej garderoby.
[01:52:30] We wrześniu [1945] zakwaterowanie w Szczecinie, szaber rosyjski.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.