Kościelny Józef

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1012

14 października 2019, Nowa Iwiczna

1:53

Józef Kościelny (ur. 1924, Kraków) jest malarzem. Okupację niemiecką spędził w Krakowie, byś świadkiem tworzenia getta oraz zbrodni niemieckich wobec Żydów. W 1945 roku wstąpił do Wojska Polskiego, jako czołgista 16 Brygady Pancernej brał udział w forsowaniu Nysy Łużyckiej, szlak bojowy zakończył w Dreźnie.

[00:00:10] Ur. 20 czerwca 1924 r. w Krakowie, mieszkał na Podgórzu. Uroczystości pogrzebowe marszałka Piłsudskiego: kondukt z dworca Kraków Podgórze, trumna na lawecie, droga na Wawel.
[00:03:28] Mama pracowała fizycznie na poczcie oraz u adwokata przy nieistniejącej dziś ul. Józefińskiej, w dzieciństwie zachorowanie boh. na zapalenie płuc.
[00:05:50] Boh. uczył się litografii, praktykował w zakładzie sąsiada Wacława Stasiaka. Początek wojny: oglądanie nalotów z dachu domu, niedowierzanie, zaskoczenie. Współpracownik Bobek. Decyzja o ucieczce z Krakowa z współpracownikami, zawrócenie z drogi przez niemieckich żołnierzy w Mogile, powrót do domu.
[00:11:12] Podrabianie kartek na żywność w zakładzie litograficznym przez Wojtarowicza. Technika litografii – rysunki na kamieniu. Zdolności plastyczne boh.
[00:13:35] Szkoła zawodowa przy ul. Miodowej. Zatrudnienie boh. do fałszowania kartek. Kartki były wysyłane na Ukrainę. Boh. przynosił odbitki do domu Wojtarowicza przy ul. Krakowskiej na Kazimierzu z zachowaniem zasad konspiracji.
[00:17:17] Wpadka Wojtarowicza, aresztowanie go przez Niemców. Współpracownik p. Bobek, „badacz Pisma św.”. Wiadomość o rozstrzelaniu Wojtarowicza.
[00:19:49] Ostrzeżenie od Wojtarowicza o ryzyku związanym z podrabianiem kartek, „lewa robota”.
[00:22:06] „Stosunki polsko-żydowskie w ogóle nie istniały”. Zamurowanie ulicy Traugutta – utworzenie getta. Odkrycie przez chłopców dziury w murze getta, przez którą boh. z kolegami podawali chleb. System bezpieczeństwa przy przemycaniu chleba (8 bochenków), „nikt nie wiedział”.
[00:24:40] Ojciec boh. był we Francji. Obawy mamy wobec pomagania Żydom. Wkroczenie Niemców do Krakowa: żołnierz polski ostrzeliwał ich na moście, boh. widział potem jego ciało. Postój Niemców na ulicy Wielickiej. Zawrócenie boh. przez Niemców do domu podczas ucieczki do Słomnik. Pierwsze kontakty z Niemcami, wypytywanie chłopców o stacjonujące wojska w drodze na Wieliczkę. Wyproszone pomimo strachu czekoladki. „Doborowa armia” niemiecka.
[00:30:55] Wymarsz Niemców w stronę Wieliczki, z piosenką „Heili Heilo Heila” na ustach ok. godz. 17. Czekoladki z wytwórni Pischingera. Działka ogrodowa mamy przy ul. Traugutta.
[00:32:00] 1 września [1939] mama nie uciekała do Słomnik, została w domu. Przekazywanie bochenków chleba przez mur getta starym, brodatym Żydom.
[00:35:08] Budowa muru wokół terenu getta. Otrzymywanie drobnych sum pieniędzy na cukierki od Żydów za przynoszenie chleba. Szkoła im. Jana Matejki w Podgórzu była poza murem getta. Zapamiętani przez boh. Żydzi proszący o chleb. Czekolada wynoszona przez chłopców wiadrami z wytwórni Pischingera.
[00:38:35] Budowanie muru getta, zabudowywanie okien, obserwowane przez chłopców z działek (ul. Kalwaryjska). Most Piłsudskiego.
[00:40:50] Wysiedlanie Polaków w celu utworzenia getta. Kolejne wspomnienie o czekoladzie od Pischingera. „Trochę żeśmy tych Żydów gonili”, by zdobyć szabasową macę („bandy”).
[00:43:46] Koledzy szkolni Żydzi, kupowanie ubrań u Żyda przy ul. Krakowskiej Kazimierzu. Usunięcie Żydów z dzielnicy Stradom.
[00:45:40] Początek okupacji: godzina policyjna od godz. 18, rządy SS, „szybko zrobili getto”. Dom boh. mieścił się przy ul. Szkolnej. Ulica Kapitana Potebni.
[00:48:15] Zachowania Niemców wobec Żydów, brutalne znęcanie się SS. Ucieczka boh. przed łapanką.
[00:50:45] Adwokat, u którego mama sprzątała popołudniami, był Żydem, chrzestnym ojcem boh. Ojciec Piotr Kościelny. Szkoła podczas okupacji: zawodowa szkoła graficzna przy ul. Miodowej pod Wawelem. Po ukończeniu szkoły skierowanie boh. do Baudienstu w Płaszowie. Folksdojcz Kolasiński.
[00:55:10] Baudienst w Płaszowie: Niemcy pracowali koparką (bagier), boh. był pomocnikiem. Wspomnienie z Płaszowa: nadzy Żydzi prowadzeni nocą na rozstrzelanie – odgłosy strzałów i płacz słyszane nocą.
[00:55:00] Przekupienie Kolasińskiego, wspólnota interesu: wymiana wódki na masło z udziałem mamy boh.
[00:58:25] Podczas pracy w służbie budowlanej podczołgiwanie się, by obserwować, co się dzieje w obozie w Płaszowie: Niemcy „mordowali i zakopywali na miejscu”. Specyfika pracy w baudienst: niwelowanie pagórka koparką, wywożenie ziemi niewielkimi wagonikami.
[01:00:59] Folksdojcz Kolasiński podsłuchiwał rozmowy kolegów. Słuchanie z kolegą Eugeniuszem Kozłowskim w soboty polskiej audycji w radiostacji BBC („bum, bum, bum”).
[01:03:30] Wykorzystywanie polskich pracowników przez Kolasińskiego: boh. z kolegą wynosili wódkę, mama ją sprzedawała na targu, kupowała tam masło, a Kolasiński je odsprzedawał. Noszenie masła przez boh., wskakiwanie w biegu do pociągu w Płaszowie. „Handlowało się”.
[01:06:07] Zapamiętana egzekucja Żydów, „ziemia się rusza” w zbiorowej mogile. Dzięki handlowi masłem dobre kontakty boh. z Niemcami: „Josi gut”. Nadzieje boh. na szybkie zakończenie wojny (Amerykanie na Sycylii).
[01:09:35] W lutym 1945 r. zgłoszenie się boh. do wojska, wykonywanie materiałów dekoracyjnych, gazetek ściennych. Reakcja Kolasińskiego po opowiedzeniu mu o ruszającej się ziemi w żydowskiej mogile zbiorowej: „cyganisz!”.
[01:11:54] Opis ostatniej drogi Żydów: szli nadzy, trzymając się taśmy, okrzyki kobiet. Strach boh. przed uzbrojonym strażnikiem na wieży obserwacyjnej obozu.
[01:13:33] Pozwolenie Niemców na handel masłem i słoniną. Możliwość wydostania się z obozu pod ogrodzeniem. Ubrania Baudienstu wykonane z worków. Słuchanie radia w biurze niemieckim, informacje o postępach walk na froncie zachodnim.
[01:15:30] Wkroczenie Niemców [w 1939], zatrzymanie na ulicy Wielickiej. Czekolada wyproszona od żołnierzy. Nauka niemieckiego w 3-letniej szkole graficznej. Wysyłanie uczniów przez nauczyciela do spowiedzi pod koniec semestru.
[01:18:57] Tworzenie żydowskiej dzielnicy „po 3 dniach” wojny, wysiedlenia Polaków. Pospieszne wymurowanie ogrodzenia. Przynoszenie chleba Żydom było odruchem serca, mama o tym wiedziała.
[01:20:46] Likwidacja getta, wywiezienie Żydów z Podgórza do obozów, mściwość Niemców, poniżanie Żydów na Rynku. Boh. pracował w „Kurierze krakowskim” („Krakauer Zeitung”) jako gazeciarz.
[01:22:55] Kolega namawiał boh. do wstąpienia do AK w Bochni, zakaz mamy. Ukończona szkoła handlowa (Gewerbeschule)
[01:24:55] „Przeżyłem łapanek parę”, uciekanie przez bramę przy ul. Szwedzkiej. „Kombinowanie”, podkradanie gazet.
[01:26:50] Wiadomość o powstaniu warszawskim. Potrzeba przyłączenia do wojska, zgłoszenie się do WKR [Wojskowa Komenda Rejonowa]. Przywiezienie z domu farb i kredek do koszar przy ul. Wąskiej. Zabranie boh. na front.
[01:31:00] Rekrutujący na front: przydzielenie do czołgu w 16 Brygadzie Pancernej. Przyspieszona nauka wojskowości, strzelania, obsługi czołgu w Modlinie, wredny kapitan. 10 marca [1945] wyjazd na front w kierunku Wrocławia – 14-kilometrowa kolumna polskich żołnierzy. Łuna ognia nad Wrocławiem. [+]
[01:33:50] Oczekiwanie w lesie, chodzenie zwiady. Obserwowanie Niemców po drugiej stronie Nysy Łużyckiej. Natarcie 15 kwietnia [1945]. Operowanie ciężkim czołgiem T-34. Zmiana planów natarcia, przebieg zdarzeń. Kapitan, żołnierz AK w jednostce boh. Dramatyczny atak artyleryjski na Niemców ukrytych w okopach. [+]
[01:40:20] Medal za udział w wojnie. Działania jednostki boh. za wiaduktem w okolicy miejscowości [Czarne]. Stosunki z Rosjanami: „na nas się opierali”. Dobre wyżywienie w wojsku.
[01:43:05] Major radziecki dowódcą 16 Brygady Pancernej. Wykonywanie rysunków operacyjnych dla dowódcy ukazujących przebieg walk i ruchy wojsk. Sztab polskiej armii tworzyli niemal wyłącznie Rosjanie.
[01:45:30] W czasie walk brygada boh. stała przez 16 dni bez zaprowiantowania: „nic nie jedli, tylko korę drzewną”. Stan wojenny w Polsce do końca maja [1945], zaliczenie 4 miesięcy służby.
[01:47:02] Koniec wojny w okolicy Drezna. Przedostanie się brygady do Szczecina.
[01:49:08] Żołnierze niemieccy zabrani do niewoli. Po zakończeniu wojny przejazd pod Poznań, czołgi zostawione na polach. 12 żołnierzy przewieziono do Szczecina, objęcie komendy miasta, porucznik Gaj. Uprzątanie koszar w mieście, używanie części niemieckiej wojskowej garderoby.
[01:52:30] We wrześniu [1945] zakwaterowanie w Szczecinie, szaber rosyjski.
mehr...
weniger

Grygiel Małgorzata

Bożek Wojciech

Instytut Pileckiego

Film