Franciszek Lisowski (ur. 1938, Lulówka na Wołyniu) jako 5-letnie dziecko przeżył wraz z ojcem Janem ukraiński atak na swoją rodzinną wieś w dniu 16 lipca 1943. W ataku zginęła jego matka i brat. Ocalał m.in. dzięki pomocy Ukraińców Kuźmy i Jurko Pawluka. W 1945 roku przyjechał na tereny Wielkopolski i osiedlił się we wsi Olszewo. Rozwinął dobrze prosperujące gospodarstwo hodowlane, które przed kilkoma laty przekazał synowi.
[00:00:27] Boh. urodził się w Lilówce na Wołyniu w 1938 r.
[00:01:06] 16 lipca 1943 r. Ukraińcy napadli na wieś. Boh. był na podwórku – widział, jak Ukrainiec zabił sąsiada Małeckiego i zawiadomił ojca, który pobiegł po rodzinę do domu. Ucieczka rodziny w pole – ojciec trzymał na rękach boh. i udało się im uciec, mama z młodszym bratem, babcia i kobieta, która pomagała w domu, zostały złapane i zabite na podwórku. Ojciec i boh. przez dwa tygodnie ukrywali się na polu jedząc ziarna zboża i pijąc rosę z koniczyny, ubrani w to, w czym uciekli. Spotkanie z kobietą na łące, która podzieliła się chlebem i wodą. [+]
[00:04:43] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:04:51] Polacy przyprowadzili wóz na łąki i uciekinierzy wzięli z niego ubrania. Dojście do gospodarstwa Ukraińca Kuźmy, znajomego ojca – ukrycie się w stodole – przywitanie z gospodarzem. Przed obejściem zatrzymały się cztery furmanki z Ukraińcami, którzy ostrzegli Kuźmę, by nie ukrywał Polaków. Boh. z ojcem przebywali przez kilka dni na polu Kuźmy, a kobiety przynosiły im jedzenie. Wyruszenie w kierunku Horochowa. [+]
[00:07:57] Zatrzymanie się u Ukraińca Jurko, gdzie na strychu w oborze ukrywało się dwunastu Polaków – przyjście oddziału samoobrony, który zabrał uciekinierów do Horochowa. Wyjazd dwoma wozami do rodzinnych wsi po żywność – dom boh. był okradziony i zebrano tylko owoce z sadu. [+]
[00:09:45] Podczas pobytu w Horochowie ojciec chodził do pracy. Wyjazd do wioski na Rzeszowszczyźnie. Pobyt w Tarnowie. Przyjazd do Olszewa. Wieczorne ataki samolotów – wyjścia z kuzynem na pola, gdzie boh. wykręcał bezpieczniki z min. Przyjazd gestapowców – rodzina ukryła chłopców.
[00:12:10] 16 lipca, w dzień napaści Ukraińców, boh. zranił się w palec, który babcia opatrzyła – ukrywanie się w niewysokim owsie. Wspomnienie mamy, która była krawcową i dziadka-kowala. [+]
[00:13:50] Podczas pobytu w Tarnowie ojciec pracował i dzięki temu było co jeść.
[00:14:05] Na polu 16 lipca boh. zaczął płakać, bo palec go bolał. Przejazd dwóch Ukraińców na koniach, którzy usłyszeli głosy, ale ominęli boh. i ojca. Dostatek w gospodarstwie, dziadek były wojskowy, pomagał córkom. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:15:40] Wspomnienie Ukraińca Kuźmy i jego ojca oraz Ukraińca Jurko. Pogłoski, że Polacy będą mogli wrócić do swoich gospodarstw – ci, którzy wrócili, zostali zabici. Gospodarstwo rodziny nie zostało spalone. Zabawy z dziećmi Wojciechowskich i Sawickich.
[00:17:28] Podczas ataku Niemców na Związek Radziecki oddział Wehrmachtu zatrzymał się na podwórzu, a mama dokonywała drobnych poprawek krawieckich w niemieckim umundurowaniu. Czekolada od Niemców. Położenie wioski, wyprawy do lasu. [+]
[00:19:12] Boh. z ojcem przyszli do stodoły Kuźmy w nocy – boh. nie wie, jak nazywała się wioska. Przed lipcową napaścią dom boh. został dwa razy okradziony przez Ukraińców. Zaniedbania polskiego rządu jako jedna z przyczyn wydarzeń na Wołyniu. Spotkanie Kwaśniewskiego i Juszczenki.
[00:21:49] Przygotowania Ukraińców do mordowania Polaków. Boh. był dwa razy na Ukrainie, gdzie mieszkał jego kuzyn, student lwowskiej uczelni. Wrażenia z Ukrainy. Wyjazd w rodzinne strony – boh. odwiedził Lilówkę. Uprawy na ukraińskich polach.
[00:30:24] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:30:37] Ukrainiec Jurko był znajomym ojca. Na strychu ukrywało się kilkunastu Polaków, m.in. ranna Leontyna Dudkowska, Natalia Wojciechowska. Wyjazd po jedzenie do rodzinnej wsi – Polacy nie byli zaczepiani przez Ukraińców. Napad na wieś – odgłosy dochodzące do leżącego w zbożu boh., pożary gospodarstw. Ukrywanie się w polu bez ciepłej odzieży – zimne noce, pragnienie w upalne dni, zbieranie wody z liści koniczyny nad ranem. Początki mordowania Polaków – zabójstwa pojedynczych osób. Ojciec dwa razy był prowadzony przez Ukraińców, którzy go wypuścili. [+]
[00:36:51] Siostra ojca wyszła za gajowego Bronisława Maciorkowskiego, który obronił dwór hrabiny Ledóchowskiej podczas napadu. W 1940 r. rodzinę Maciorkowskich deportowano na Syberię, skąd wrócili po sześciu latach.
[00:40:12] W Lilówce i okolicach nie mieszkali Ukraińcy, ale pojawiali się przyjezdni. Praca w majątku hrabiny Ledóchowskiej. Stosunki na Wołyniu po wybuchu wojny, groźby ze strony Ukraińców. Opinia boh. na temat zachowania Polaków. Rodzina boh. mieszkała na Wołyniu od XVIII w. – losy przed 1918 r. Podczas ataku na wieś babcia miała 65 lat.
[00:43:33] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:44:25] W Lilówce mieszkali Polacy. Rodzina miała 24 hektary ziemi, ale dziadkowie wywianowali córki i ojciec uprawiał 16 hekratów.
[00:46:05] Polska reakcja na mordy ukraińskie – grupy partyzanckie, które zabijały Niemców, by skłócić ich z Ukraińcami. Odpowiedź Niemców. Ojciec pracował w Tarnowie przy kopaniu okopów – zachowanie niemieckich nadzorców. Zabijanie Polaków przez czeskiego Niemca Kalubę.
[00:48:57] Rodzina mieszkała w podtarnowskiej wiosce Nałęczów. Chłopięce zabawy z kuzynem Danielem Kolmanem – wyciąganie przez boh. zapalników z min. Losy członków rodziny Kolmanów.
[00:51:50] Zbliżanie się frontu do Tarnowa – bombardowania. Zniszczenie przez Niemców swoich bunkrów podczas odwrotu.
[00:54:13] Spotkanie z żołnierzami Armii Czerwonej, porównanie ich wyglądu do Niemców.
[00:55:20] Wyjazd do Wielkopolski – w Starym Bojanowie wysiadł brat mamy z rodziną i boh. z ojcem, zamieszkanie w Olszewie. Przyjazdy Wołyniaków do Wielkopolski. Losy rodziny Kolmanów: dzieci, wnuki. Szacunek dla królowej brytyjskiej.
[01:00:06] Droga do Olszewa – zajęcie wyszabrowanego poniemieckiego gospodarstwa, ojcu przyznano 9 hektarów ziemi. Po miesiącu do domu przyszedł Niemiec, syn poprzedniego właściciela Heinricha Kiegera, który wyjechał do Niemiec. W 1970 r. syn Kiegera przyjechał z rodziną, by zobaczyć ojcowiznę – spotkanie z boh.
[01:05:54] Kowal Władysław Wojciechowski był w dobrych stosunkach z mieszkającymi w okolicy Niemcami. W czasie wojny jeden z niemieckich gospodarzy pobił pracujących u niego Polaków Sobkowiaka i Szymańskiego. Stosunek gospodyni Kiegerów, Polki, do byłych chlebodawców.
[01:08:22] Przyjazd do Olszewa wiosną 1945 r., zajmowanie gospodarstw przez Polaków. Po wojnie czerwonoarmiści zabrali krowy z gospodarstwa. Opinia boh. na temat Rosjan i Niemców.
[01:09:59] Ojciec drugi raz się ożenił – traktowanie boh. przez macochę. Boh. pomagał ojcu wybudować dom – stosunki z macochą po śmierci ojca. Pogrzeb macochy. Prowadzenie gospodarstwa przez boh. – nowe budynki, samochód, dokupienie ziemi.
[01:17:02] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:17:22] [1943] Po napaści na wieś ojciec i boh. przez dwa tygodnie ukrywali się na polach. Nocami zmieniali miejsce pobytu, kierując się w stronę Horochowa. Spotkanie z kobietą, która też się ukrywała, ale podzieliła się jedzeniem i wodą. Boh. widział zabójstwo sąsiada, który wrócił z pola.
[01:18:49] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:19:57] Droga w kierunku Horochowa. Powrót do gospodarstwa w poszukiwaniu żywności – boh. zobaczył połamane widły koło studni, wiadomość, że Ukraińcy wrzucali do niej zwłoki. Boh. widział śmierć sąsiada Małeckiego, ucieczka rodziny z domu – boh. stracił z oczu mamę i babcię. [+]
[01:22:38] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:22:57] Ojciec nie próbował po wojnie kontaktować się z Ukraińcami, którzy mu pomogli.
[01:23:28] Ojciec pracował jako magazynier w Zakładach Cegielskiego od 1967 r. W 1956 r. niektórzy mieszkańcy wsi pracowali w Poznaniu i byli świadkami wydarzeń Poznańskiego Czerwca.
[01:25:49] Boh. pracował w gospodarstwie do 2004 r. Sukcesy w hodowli owiec – zakupy nowych samochodów. Wizyty Stanisława Idzińskiego, który twierdził, że boh. ma najlepsze owce w regionie. Uprawy ziemniaków na eksport.
[01:31:51] Wpływ przeżyć z dzieciństwa w dorosłym życiu – wróżba Cyganki, stan zdrowia boh. Wyjazd na Ukrainę w 70. rocznicę rzezi – reakcja na wyczytanie nazwisk swojej rodziny. Załatwianie spraw w urzędach w czasach PRL-u.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..