Lisowski Franciszek
Franciszek Lisowski (ur. 1938, Lulówka na Wołyniu) jako 5-letnie dziecko przeżył wraz z ojcem Janem ukraiński atak na swoją rodzinną wieś w dniu 16 lipca 1943. W ataku zginęła jego matka i brat. Ocalał m.in. dzięki pomocy Ukraińców Kuźmy i Jurko Pawluka. W 1945 roku przyjechał na tereny Wielkopolski i osiedlił się we wsi Olszewo. Rozwinął dobrze prosperujące gospodarstwo hodowlane, które przed kilkoma laty przekazał synowi.
more...
less
[00:00:27] Boh. urodził się w Lilówce na Wołyniu w 1938 r.
[00:01:06] 16 lipca 1943 r. Ukraińcy napadli na wieś. Boh. był na podwórku – widział, jak Ukrainiec zabił sąsiada Małeckiego i zawiadomił ojca, który pobiegł po rodzinę do domu. Ucieczka rodziny w pole – ojciec trzymał na rękach boh. i udało się im uciec, mama z młodszym bratem, babcia i kobieta, która pomagała w domu, zostały złapane i zabite na podwórku. Ojciec i boh. przez dwa tygodnie ukrywali się na polu jedząc ziarna zboża i pijąc rosę z koniczyny, ubrani w to, w czym uciekli. Spotkanie z kobietą na łące, która podzieliła się chlebem i wodą. [+]
[00:04:43] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:04:51] Polacy przyprowadzili wóz na łąki i uciekinierzy wzięli z niego ubrania. Dojście do gospodarstwa Ukraińca Kuźmy, znajomego ojca – ukrycie się w stodole – przywitanie z gospodarzem. Przed obejściem zatrzymały się cztery furmanki z Ukraińcami, którzy ostrzegli Kuźmę, by nie ukrywał Polaków. Boh. z ojcem przebywali przez kilka dni na polu Kuźmy, a kobiety przynosiły im jedzenie. Wyruszenie w kierunku Horochowa. [+]
[00:07:57] Zatrzymanie się u Ukraińca Jurko, gdzie na strychu w oborze ukrywało się dwunastu Polaków – przyjście oddziału samoobrony, który zabrał uciekinierów do Horochowa. Wyjazd dwoma wozami do rodzinnych wsi po żywność – dom boh. był okradziony i zebrano tylko owoce z sadu. [+]
[00:09:45] Podczas pobytu w Horochowie ojciec chodził do pracy. Wyjazd do wioski na Rzeszowszczyźnie. Pobyt w Tarnowie. Przyjazd do Olszewa. Wieczorne ataki samolotów – wyjścia z kuzynem na pola, gdzie boh. wykręcał bezpieczniki z min. Przyjazd gestapowców – rodzina ukryła chłopców.
[00:12:10] 16 lipca, w dzień napaści Ukraińców, boh. zranił się w palec, który babcia opatrzyła – ukrywanie się w niewysokim owsie. Wspomnienie mamy, która była krawcową i dziadka-kowala. [+]
[00:13:50] Podczas pobytu w Tarnowie ojciec pracował i dzięki temu było co jeść.
[00:14:05] Na polu 16 lipca boh. zaczął płakać, bo palec go bolał. Przejazd dwóch Ukraińców na koniach, którzy usłyszeli głosy, ale ominęli boh. i ojca. Dostatek w gospodarstwie, dziadek były wojskowy, pomagał córkom. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:15:40] Wspomnienie Ukraińca Kuźmy i jego ojca oraz Ukraińca Jurko. Pogłoski, że Polacy będą mogli wrócić do swoich gospodarstw – ci, którzy wrócili, zostali zabici. Gospodarstwo rodziny nie zostało spalone. Zabawy z dziećmi Wojciechowskich i Sawickich.
[00:17:28] Podczas ataku Niemców na Związek Radziecki oddział Wehrmachtu zatrzymał się na podwórzu, a mama dokonywała drobnych poprawek krawieckich w niemieckim umundurowaniu. Czekolada od Niemców. Położenie wioski, wyprawy do lasu. [+]
[00:19:12] Boh. z ojcem przyszli do stodoły Kuźmy w nocy – boh. nie wie, jak nazywała się wioska. Przed lipcową napaścią dom boh. został dwa razy okradziony przez Ukraińców. Zaniedbania polskiego rządu jako jedna z przyczyn wydarzeń na Wołyniu. Spotkanie Kwaśniewskiego i Juszczenki.
[00:21:49] Przygotowania Ukraińców do mordowania Polaków. Boh. był dwa razy na Ukrainie, gdzie mieszkał jego kuzyn, student lwowskiej uczelni. Wrażenia z Ukrainy. Wyjazd w rodzinne strony – boh. odwiedził Lilówkę. Uprawy na ukraińskich polach.
[00:30:24] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:30:37] Ukrainiec Jurko był znajomym ojca. Na strychu ukrywało się kilkunastu Polaków, m.in. ranna Leontyna Dudkowska, Natalia Wojciechowska. Wyjazd po jedzenie do rodzinnej wsi – Polacy nie byli zaczepiani przez Ukraińców. Napad na wieś – odgłosy dochodzące do leżącego w zbożu boh., pożary gospodarstw. Ukrywanie się w polu bez ciepłej odzieży – zimne noce, pragnienie w upalne dni, zbieranie wody z liści koniczyny nad ranem. Początki mordowania Polaków – zabójstwa pojedynczych osób. Ojciec dwa razy był prowadzony przez Ukraińców, którzy go wypuścili. [+]
[00:36:51] Siostra ojca wyszła za gajowego Bronisława Maciorkowskiego, który obronił dwór hrabiny Ledóchowskiej podczas napadu. W 1940 r. rodzinę Maciorkowskich deportowano na Syberię, skąd wrócili po sześciu latach.
[00:40:12] W Lilówce i okolicach nie mieszkali Ukraińcy, ale pojawiali się przyjezdni. Praca w majątku hrabiny Ledóchowskiej. Stosunki na Wołyniu po wybuchu wojny, groźby ze strony Ukraińców. Opinia boh. na temat zachowania Polaków. Rodzina boh. mieszkała na Wołyniu od XVIII w. – losy przed 1918 r. Podczas ataku na wieś babcia miała 65 lat.
[00:43:33] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:44:25] W Lilówce mieszkali Polacy. Rodzina miała 24 hektary ziemi, ale dziadkowie wywianowali córki i ojciec uprawiał 16 hekratów.
[00:46:05] Polska reakcja na mordy ukraińskie – grupy partyzanckie, które zabijały Niemców, by skłócić ich z Ukraińcami. Odpowiedź Niemców. Ojciec pracował w Tarnowie przy kopaniu okopów – zachowanie niemieckich nadzorców. Zabijanie Polaków przez czeskiego Niemca Kalubę.
[00:48:57] Rodzina mieszkała w podtarnowskiej wiosce Nałęczów. Chłopięce zabawy z kuzynem Danielem Kolmanem – wyciąganie przez boh. zapalników z min. Losy członków rodziny Kolmanów.
[00:51:50] Zbliżanie się frontu do Tarnowa – bombardowania. Zniszczenie przez Niemców swoich bunkrów podczas odwrotu.
[00:54:13] Spotkanie z żołnierzami Armii Czerwonej, porównanie ich wyglądu do Niemców.
[00:55:20] Wyjazd do Wielkopolski – w Starym Bojanowie wysiadł brat mamy z rodziną i boh. z ojcem, zamieszkanie w Olszewie. Przyjazdy Wołyniaków do Wielkopolski. Losy rodziny Kolmanów: dzieci, wnuki. Szacunek dla królowej brytyjskiej.
[01:00:06] Droga do Olszewa – zajęcie wyszabrowanego poniemieckiego gospodarstwa, ojcu przyznano 9 hektarów ziemi. Po miesiącu do domu przyszedł Niemiec, syn poprzedniego właściciela Heinricha Kiegera, który wyjechał do Niemiec. W 1970 r. syn Kiegera przyjechał z rodziną, by zobaczyć ojcowiznę – spotkanie z boh.
[01:05:54] Kowal Władysław Wojciechowski był w dobrych stosunkach z mieszkającymi w okolicy Niemcami. W czasie wojny jeden z niemieckich gospodarzy pobił pracujących u niego Polaków Sobkowiaka i Szymańskiego. Stosunek gospodyni Kiegerów, Polki, do byłych chlebodawców.
[01:08:22] Przyjazd do Olszewa wiosną 1945 r., zajmowanie gospodarstw przez Polaków. Po wojnie czerwonoarmiści zabrali krowy z gospodarstwa. Opinia boh. na temat Rosjan i Niemców.
[01:09:59] Ojciec drugi raz się ożenił – traktowanie boh. przez macochę. Boh. pomagał ojcu wybudować dom – stosunki z macochą po śmierci ojca. Pogrzeb macochy. Prowadzenie gospodarstwa przez boh. – nowe budynki, samochód, dokupienie ziemi.
[01:17:02] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:17:22] [1943] Po napaści na wieś ojciec i boh. przez dwa tygodnie ukrywali się na polach. Nocami zmieniali miejsce pobytu, kierując się w stronę Horochowa. Spotkanie z kobietą, która też się ukrywała, ale podzieliła się jedzeniem i wodą. Boh. widział zabójstwo sąsiada, który wrócił z pola.
[01:18:49] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:19:57] Droga w kierunku Horochowa. Powrót do gospodarstwa w poszukiwaniu żywności – boh. zobaczył połamane widły koło studni, wiadomość, że Ukraińcy wrzucali do niej zwłoki. Boh. widział śmierć sąsiada Małeckiego, ucieczka rodziny z domu – boh. stracił z oczu mamę i babcię. [+]
[01:22:38] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:22:57] Ojciec nie próbował po wojnie kontaktować się z Ukraińcami, którzy mu pomogli.
[01:23:28] Ojciec pracował jako magazynier w Zakładach Cegielskiego od 1967 r. W 1956 r. niektórzy mieszkańcy wsi pracowali w Poznaniu i byli świadkami wydarzeń Poznańskiego Czerwca.
[01:25:49] Boh. pracował w gospodarstwie do 2004 r. Sukcesy w hodowli owiec – zakupy nowych samochodów. Wizyty Stanisława Idzińskiego, który twierdził, że boh. ma najlepsze owce w regionie. Uprawy ziemniaków na eksport.
[01:31:51] Wpływ przeżyć z dzieciństwa w dorosłym życiu – wróżba Cyganki, stan zdrowia boh. Wyjazd na Ukrainę w 70. rocznicę rzezi – reakcja na wyczytanie nazwisk swojej rodziny. Załatwianie spraw w urzędach w czasach PRL-u.
more...
less