Marcin Kus (ur. 1921, Mazury) tuż przed wybuchem wojny zdał „małą maturę”. W 1941 roku został zaprzysiężonym członkiem ruchu oporu. Organizował kanał łączności pomiędzy Raniżowem a Nienadówką, brał udział w akcjach wykolejania pociągów. W 1942 roku przeżył pacyfikację wsi Mazury i dwóch okolicznych wiosek. W 1944 roku ukończył podchorążówkę AK. W styczniu 1945 został zmobilizowany do Wojska Polskiego i wysłany do Oficerskiej Szkoły Piechoty w Przemyślu. W wojsku służył aż do przejścia na emeryturę w 1977 roku, m.in. jako dowódca Berlińskiego Pułku Artylerii w Bartoszycach, a także w dowództwie wojsk rakietowych i artylerii w Olszynie.
[00:00:10] Ur. 5 listopada 1921 r., płk Wojska Polskiego, pierworodny „syn wieśniaków”. Rodzice Zofia i Tomasz, sześcioro dzieci, niewielkie gospodarstwo rolne we wsi Mazury, ok. 200 domostw, szkoła. Dalsza edukacja w I Humanistycznym Gimnazjum i Liceum im. St. Konarskiego w Rzeszowie, mała matura w 1939 r.
[00:03:16] Wakacje latem 1939 r. na wsi pod Rzeszowem, przyjęcie do liceum pedagogicznego im. ks. Jałowego w Rzeszowie, „nigdy nauczycielem dzieci nie zostałem”. Najdłuższa służba w Bartoszycach jako dowódca I Berlińskiego Pułku Artylerii – przez 10 lat. Okolica przed wojną: powstanie COP (Centralny Okręg Przemysłowy), rozwój regionu, wzrost poziomu życia. 1 września 1939 r. plan rozpoczęcia nauki w Rzeszowie, wiadomość o zajęciu szkoły przez wojsko. Powszechna mobilizacja, wojsko na granicach.
[00:08:00] Mobilizacja zaprzęgów na potrzeby wojska w Trzebosi. Samoloty na niebie, odgłosy wybuchów z oddali, pierwsze bombardowanie – zamaskowanie taborów pod drzewami. Pierwsza informacja o wojnie i bombardowaniach okolicznych miast. [+]
[00:12:06] Zwrot wozu ojca jako nienadającego się na wojnę, wyprawa do Sokołowa po zaopatrzenie (sól, nafta, cukier). Kryształkowe odbiorniki radiowe we wsi, wiadomości o postępach armii niemieckiej, konieczność pracy w polu – żniwa.
[00:16:04] Wkroczenie Wehrmachtu do wsi w poniedziałek 11 września ok. g. 10, podanie wody przez mieszkańców [+], przemarsz z pieśnią „Heili heilo” na ustach, papierosy i cukierki rzucane przez żołnierzy obserwującym mieszkańcom. Zadowolony sąsiad: „teraz to będzie porządek” trafił wkrótce do partyzantki. [+]
[00:20:33] Spalenie Kolbuszowej 10 września wieczorem – odgłosy walk. Plan ucieczki boh. z kolegami rowerami na wschód, pożegnanie z kierownikiem szkoły (wskazówki na drogę) i proboszczem (nakaz pozostania we wsi). Wsparcie proboszcza dla mieszkańców do końca wojny. Masowo uciekający przed Niemcami ludzie ze Śląska i Krakowa.
[00:27:30] Atak ZSRR na Polskę. Rozczarowanie postawą Francji i Anglii, przystąpienie do wojny kolejnych krajów Zachodu, Włoch i Turcji. Rozmowy gen. Sikorskiego ze Stalinem, tworzenie armii polskiej w ZSRR, wuj boh. przedostał się do wojska, walczył pod Monte Cassino. Pięć tomów wojennych wspomnień boh.
[00:34:00] Przemarsz śpiewających Niemców przez sąsiednią wieś Staniszewskie. Początek konspiracji w AK dzięki nowemu proboszczowi przybyłemu z Dzikowca, ks. Stanisławowi Bąkowi: przemycanie powielanych pisemek podziemnych z Generalnej Guberni: „Na posterunku”, „Biuletyn informacyjny” AK na wieś – informacje o działalności państwa podziemnego.
[00:38:30] Zaprzysiężenie boh. do AK, pierwsze zadanie: organizacja kanałów przerzutowych dla prasy i przesyłek między okolicznymi miejscowościami. Poznawanie wojskowości, podchorążówka AK ukończona przez 10 mieszkańców Mazurów i Raniżowa, stopień kapral podchorąży. Zajęcia na plebanii.
[00:41:30] Ksiądz Stanisław Bąk powstrzymał chłopców przed ucieczką za San we wrześniu 1939. Budowanie wspólnoty mieszkańców przy nowej parafii w Mazurach (związki różańcowe, Akcja Katolicka) przed wojną, wzajemne zaufanie. Wprowadzenie boh. do AK przez starszego kolegę Mazurskiego. Przysięga pod starym dębem w niedzielne popołudnie, przełożony Rudolf. Poczucie wagi decyzji. [+]
[00:46:18] Pierwszy kanał przerzutowy, rozpoznanie w terenie, skrzynki kontaktowe w Nienadówce i Raniżowie. Kryjówka w młodym lesie pod krzakiem, „skrzynka”, zachowanie zasad konspiracji.
[00:51:35] Zdobyczna broń z 1939 r., po akcji „Burza” oddanie broni. Śmierć ojca „w drugi rok wojny”, praca boh. w gospodarstwie oraz firmie budowlanej [Artur Johr-Eisenund Betonbau Breslau?] w Górnie. Mocny dokument zatrudnienia chroniący przed wywózką na roboty przymusowe.
[00:56:10] Brak oddziału partyzanckiego AK we wsi, broń na akcje pobierana z magazynu wiejskiego: wykolejanie pociągów wiozących żywność (mąka, cukier, konserwy) linii Rozwadów-Przeworsk, opis wykolejenia.
[00:59:50] Karne pacyfikacje wsi Mazury, Staniszewskie i Zielonka w odwecie za akcje dywersyjne. Wyciągnięcie podejrzanych mężczyzn z „czarnej listy” na torturowanie, zebranie pozostałych mężczyzn na placu przed szkołą w Staniszewskiem, na leżąco twarzą do ziemi. Krzyki torturowanych kobiet i mężczyzn dochodzące ze szkoły. Całodniowe weryfikowanie tożsamości mieszkańców z sołtysami. [+]
[01:06:03] Wywiezienie przesłuchiwanych do lasu sokołowskiego, rozstrzelanie, zakopanie pomordowanych w zbiorowej mogile w rowie na „Sosenkowej Górce”, zakaz pogrzebów. [++]
[01:08:40] Działalność oddziału partyzantki lewicowej „Iskra” w okolicy Staniszewskiego i Zielonki. Sąsiad z Mazur, zatrzymany podczas pacyfikacji, zginął w Auschwitz za brata.
[01:12:30] Wieś Mazury była pod zaborem austriackim, mieszkańcy jeździli na zarobek do Rzeszy Niemieckiej. W czasie okupacji kilkadziesiąt niemieckich pacyfikacji w okolicy, m.in. w Przewrotnem, Hucisku.
[01:14:42] Komendant powiatowy obwodu AK w Kolbuszowej, „Konar” i „Boryna”. kpt Rządzki. Oddziały Obwody AK Kolbuszowa: „Kefir” z Mazur, „Rabuś” z Raniżowa , „Nowina” z Nienadówki, „Sosna” w Sokołowie.
[01:17:35] Okoliczni Żydzi zgromadzeni w getcie w Sokołowie [Małopolskim], przywiezienie przez boh. cielaka do getta w zamian za „porządne ubranie”. Żydowscy strażnicy przy bramie getta. Opis warunków w getcie, głód. Utrzymywanie kontaktów z okolicznymi wsiami przez chłopców z getta, pomoc mieszkańców. [+]
[01:22:41] Odzież noszona na co dzień wytwarzana samodzielnie, „ciuchy”, chęć posiadania lepszego ubrania. Transakcja wymienna z Żydami (ubranie za cielę). Wiejskie zabawy podczas wojny.
[01:26:48] Ukrywanie Żydów za dolary, polscy szmalcownicy w okolicy.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.