Kuligowski Kazimierz

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0693

26 czerwca 2019, Darłowo

[2:38:00]

Kazimierz Kuligowski (ur. 1928, Płońsk) podczas okupacji niemieckiej był żołnierzem Armii Krajowej. W trakcie powstania warszawskiego walczył w szeregach Batalionu „Gozdawa” na Starym Mieście. Za przekazanie meldunku do oblężonego przez Niemców dowództwa batalionu na Stawkach został awansowany na stopień kaprala. Podczas walk powstańczych został kontuzjowany. Po wojnie służył w lotnictwie jako mechanik pokładowy, przez wiele lat pracował w Polskich Liniach Lotniczych LOT oraz w lotnictwie morskim Wojsk Ochrony Pogranicza. Za udział w powstaniu warszawskim był wielokrotnie przesłuchiwany i szykanowany przez Informację Wojskową. Obecnie mimo całkowitej utraty wzroku pełni funkcję prezesa Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Darłowie.

[00:00:10] Boh. urodził się 8 listopada 1928 r. w Płońsku.
[00:00:23] Rodzina mieszkała w Płońsku do 1936 r. Boh. poszedł tu do 1 klasy szkoły powszechnej. Tata był stolarzem i cieślą, robił meble i budował domy. Rodzina miała dom w Płońsku, mieszkał z nimi dziadek, który przeniósł się z Warszawy.
[00:02:18] W Warszawie przy ul. Łuckiej mieszkał najstarszy syn dziadka Józef. Dziadek przeniósł się do Płońska z żoną i trzema synami. Wszyscy pobudowali się przy ul. Dworcowej. Po śmierci dziadka w 1933, tata postanowił wrócić do Warszawy. Przeprowadzka do stolicy w 1936. Boh. skończył pierwszą klasę w Płońsku, a do drugiej poszedł w Warszawie.
[00:04:54] Wakacje w Dzierzążni koło Płońska u kuzynki, która wróciła z USA i kupiła tam gospodarstwo. Wyjazdy na lato z mamą i siostrą. Tata pracował w Ursusie w fabryce kabli i miedzi. Właściciel dawał dzieciom pracowników paczki na święta.
[00:06:32] Pierwszy przyjazd do Warszawy – łuny nad miastem widoczne z odległości kilkunastu kilometrów. Rodzina wprowadziła się do mieszkania wynajętego przez tatę na Starówce przy ulicy Nowe Miasto 25.
[00:08:00] Edukacja: szkoła powszechna nr 4 przy ul. Starej, szkoła 110 przy Miodowej 25, przeniesienie szkoły do nowego budynku przy Barokowej, mieściła się w nim szkoła polska i żydowska. Boh. należał do zuchów i harcerstwa – zdobywanie sprawności, znajomość topografii miasta przydała się podczas powstania.
[00:10:55] Po wybuchu Powstania Warszawskiego boh. był w zgrupowaniu na ulicy Płockiej. 1 sierpnia wyszedł z domu mówiąc mamie, że jedzie do ciotki na Wolę. Spotkanie z kolegami z pododdziału, przejście z ul. Płockiej na Wolską. Uzbrojenie powstańców, boh. był za młody, by mieć broń.
[00:13:21] Sposoby zdobywania broni. Kupowanie amunicji i broni od Niemców na Dworcu Wschodnim, transport rikszą w Aleje Ujazdowskie – boh. jeździł rikszą w osłonie tych transportów. [+]
[00:14:55] 1 sierpnia grupa, do której należał boh., miała zdobyć komisariat granatowej policji i niemieckiej żandarmerii przy ul. Krochmalnej róg Ciepłej. Walki o posterunek – boh. był w rezerwie, ale donosił amunicję, gdy pomocnik strzelca obsługującego ckm został ranny. Przebieg walk – przyjazd niemieckiego wsparcia. Zdobycie budynku wejściem od ul. Krochmalnej. Wycofanie się Niemców. Pomoc ludności cywilnej. Rano dowódca zarządził przejście do Śródmieścia. [+]
[00:17:30] Spotkanie kolegi Lucjana Jaźwińskiego, którego rodzina miała sklep rzeźniczy w domu, w którym mieszkał boh. Rodzina Jaźwińskich przeprowadziła się z Pragi. Lucjan namówił boh. do powrotu na Starówkę. Radość rodziny po powrocie syna. Dowódca por. Tyszczyński ps. „Tytan” mieszkał w tej samej kamienicy i przekonał rodziców, by pozwolili synowi zostać łącznikiem. [+]
[00:21:15] Teren działania: ulica Rybaki. W budynku szkoły był niemiecki zakład, w którym prano, przerabiano, naprawiano odzież, mundury odsyłane z frontu. Wokół budynku były rozstawione zapory. Opuszczenie budynku przez Niemców, wejście chłopaków do szkoły, przekazywanie mundurów powstańcom. Najbliższy powstańczy oddział był na ulicy Freta i tak mundury trafiły do żołnierzy Armii Ludowej, za co boh. został potem zrugany. [+]
[00:24:30] Dzięki Feliksowi Tyszczyńskiemu boh. trafił do oddziału Gozdawy, którego sztab zajmował I piętro budynku przy ul. Długiej 15 – rozmieszczenie pokoi. „Gozdawa” [kpt. Lucjan Giżyński] pochodził z okolic Płońska. Pokój, w którym przebywał boh., był za pokojem dowództwa, sen na stołach dawnej szwalni. Przysięga i defilada na ul. Długiej przed kościołem garnizonowym. Poczucie bycia w prawdziwym wojsku, kadra oficerska. Zadania łącznika, pełna gotowość całą dobę – sen w ubraniu. [+]
[00:28:55] Zmiany w dowództwie – mjr „Sosna” [Gustaw Billewicz] dowódcą obrony Starówki. Opinia boh. na temat tarć w dowództwie. Stanowisko niemieckiego strzelca wyborowego na wieży kościoła garnizonowego, ostrzał okolicy, bombardowania. Wybuch goliata na ul. Kilińskiego – boh. w tym czasie wracał ze Stawek. Dowództwo mjr „Sosny” mieściło się na ul. Barokowej – ostrzał rakietowy (szafy, krowy), zachowanie podczas ostrzału. Zmiany haseł i odzewów o godz. 18, zawiadomienie powstańczych placówek. Przemieszczanie się piwnicami, korytarzami. [+]
[00:34:45] Wymordowanie przez Niemców oddziału powstańczego na ul. Długiej (okolice dzisiejszej stacji metra), wycofanie chłopców z łączności. Boh. został, ponieważ bardzo dobrze znał okolicę. Wpływ przeżyć na Starówce na psychikę. Natężenie ostrzału Starego Miasta. Straty w oddziale „Gozdawy”, uratowanie dokumentów przez dowódcę. Powojenny dokument poświadczający udział boh. w Powstaniu. Przeniesienie „Gozdawy” do budynku więzienia przy ul. Daniłowiczowskiej. Dobra łączność podczas walk powstańczych. Przeniesienie dowództwa, po zbombardowaniu więzienia, na ul. Hipoteczną. Poruszanie się po Starówce – przejścia wewnętrzne do budynku Banku Narodowego [Polskiego] przy ul. Bielańskiej. Boh. był w łączności, ale zajmował się też zaopatrzeniem. Arkusze banknotów emisyjnych, umundurowanie i obuwie w magazynie. Wzrost liczby obowiązków. [+]
[00:41:00] Eksplozja goliata na ul. Kilińskiego (dygresja – wymordowanie rannych w szpitalu) – boh. był na rogu Freta i Długiej, gdy usłyszał silny wybuch. Opis ulicy Kilińskiego po eksplozji, widok rannych – makabryczne sceny. [+]
[00:43:18] W szpitalu przy ul. Długiej leżał ranny boh., który dostał awans za zaniesienie na ul. Stawki rozkazu wspólnej akcji pododdziałów z Żoliborza i Starówki. Wytwórnia Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki – opis okolicy budynku. Nasilenie niemieckich ataków na Stare Miasto, poruszanie się wewnątrz budynków. Zadaszony bazar na ul. Świętojerskiej, później w piwnicach było więzienie dla jeńców niemieckich. Odmienne traktowanie jeńców niemieckich i ukraińskich. Na bazarze boh. przeżył bombardowanie, dymiące leje po bombach. Ostrzał Placu Krasińskich, boh. zgubił tam pistolet, który wypadł mu do dziury zalanej wodą. Dwa pistolety od ludności cywilnej – trudności w zdobywaniu amunicji. [+]
[00:50:02] Zaopatrzenie w żywność, zdobycie niemieckie magazynów na Dworcu Gdańskim, skąd wywożono transporty na wschód. Trudności z odczytaniem napisów na puszkach – oznaczenia numeryczne. Żywność dla pododdziałów. Braki mięsa, warzyw – kara śmierci za sprzedaż mięsa z padłych koni. Powojenne wędrówki w poszukiwaniu rodzin, znajomych. Punkty pomocy prowadzone przez RGO. [+]
[00:53:23] Ostatni dzień Powstania na Starym Mieście – próba przedostania się do Śródmieścia. Ostatnie walki na ulicy Bielańskiej. Boh. spotkał się ze szwagrem (był w oddziale Prusa) i wydał mu oficerskie buty z magazynu. Oddział Prusa zajmował budynek koło Ratusza [pałac Blanka], w którym wcześniej zginął Kamil Baczyński. Niemożność wycofania się oddziałów do Śródmieścia. Rodzice przenieśli się do domu przy ul. Długiej – wiadomość o zbombardowaniu budynku. Boh. dostał przepustkę do domu. Lokatorzy domów przenieśli się z mieszkań do piwnic, zaopatrzenie w wodę. Nieudana próba przedarcia się powstańców na Żoliborz, przejścia kanałami, ofiary – zmarłych chowano w kościele Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście. [+]
[01:00:40] Powstanie w getcie – na terenie należącym do kościoła NMP był właz kanału burzowego, którym ze Starego Miasta można było się dostać do Wisły. Z kanału korzystali Żydzi uciekający z getta. Pomoc na plebanii kościoła – wyrabianie nowych dokumentów wg spisu zmarłych w księgach parafialnych. Organistą w kościele był ojciec zięcia boh. - Piotrowski. [+]
[01:02:30] Spotkanie z mamą, która ostrzegła boh., że na Starówkę weszli Ukraińcy. Mama ukryła broń i legitymację syna. Zatrzymanie boh. – droga do kościoła na ulicy Wolskiej, nocleg w obozie przejściowym na terenie kościoła. Dalsza droga na Dworzec Zachodni – załadowanie do pociągów – przyjazd do obozu w Pruszkowie. Pobyt rodziny w Dulag 121. [+]
[01:05:50] Tata nie zdążył do swojego pododdziału na Pradze i w czasie Powstania był w oddziale ratowniczym, który pomagał mieszkańcom zburzonych domów na Starówce. Został ranny na Nowym Mieście. Wywiezienie rodziny do Rozprzy n/Pilicą – mężczyźni zostali załadowani do wagonów i wywiezieni do obozów koncentracyjnych. Tata boh. był w czterech obozach, na końcu w Bergen-Belsen – tu został zastrzelony podczas ewakuacji obozu. Śmiertelność w obozie. [+]
[01:10:12] Ucieczka boh. z Pruszkowa [raczej z Rozprzy], kopanie rowów strzeleckich i przeciwczołgowych nad Pilicą. Wejście Rosjan – wyzwolenie. Wojenne szczęście boh.
[01:11:42] W 1945 r. po wyzwoleniu boh. przyjechał z mamą do dziadka mieszkającego w Rypinie. Dziadek był mechanikiem maszyn parowych, przed wojną obsługiwał gatry [maszyny do cięcia drzewa] i współpracował z żydowskimi kupcami drzewnymi. W maju 1945 boh. wyjechał na Ziemie Zachodnie. Zamieszkanie w pałacu i praca w PGR przy zbiorze rzepaku, potem w kuźni – naprawa traktorów. Boh. nie przyznawał się do akowskiej przeszłości i organizował męskie i żeńskie drużyny harcerskie w Karlinie. Działalność społeczna.
[01:16:35] Praca w Karlinie w warsztacie ślusarsko-mechanicznym lwowianina pana Żółkiewicza. Remont gorzelni, wyjazdy po zaopatrzenie do Bydgoszczy. Przy okazji pobytu w Bydgoszczy boh. kupował w zakładzie przy ul. Dworcowej umundurowanie harcerskie. Naprawa systemu gorzelni.
[01:18:06] Boh. miał 19 lat, gdy napisał do Ministerstwa Obrony Narodowej, że chce wstąpić ochotniczo do wojska, badania w Bydgoszczy. W 1948 boh. rozpoczął naukę w warszawskiej Wojskowej Szkole Technicznej Wojsk Lotniczych (obecnie WAT). Boh. był w 56 grupie, do której trafił tzw. niepewny element. Po pół roku grupa została rozwiązana, wszystkich zwolniono do cywila. Jesienią 1949 boh. wstąpił do służby czynnej i ukończył kurs mechanika samolotowego w Oficerskiej Szkole Lotniczej nr 5 w Radomiu. Pracował na myśliwcach Jak-9P i samolotach szturmowych Ił-2 i Ił-10. Został szefem kompanii. Skład dowództwa: Rosjanie (Skorochod, oficer techniczny) i Polacy (kpt. Kaseja). Żarty z Rosjan. Zwolnienie z wojska (1948) – boh. musiał zwrócić mundur, a nie miał cywilnego ubrania. [+]
[01:26:12] Szkolenie podchorążych na lotnisku polowym w Izbicku k/Strzelec Opolskich. Urlop za wylatany resurs [przebieg] silnika samolotu. W Izbicku szkolił się m. in. Władysław Hermaszewski [brat Mirosława, później gen.], który po awansach nie poznawał dawnych kolegów. Boh. był w drużynie piłkarskiej jednostki (grał w piłkę z Władysławem Hermaszewskim). Wyjazd na rozgrywki do Elbląga.
[01:29:02] Remont lotniska w Radomiu, wyjazd do Kamienia Śląskiego, boh. miał pod opieką dwa samoloty, w tym samolot szkoleniowy Jak-9. Boh. z powodu przeszłości mógł awansować tylko do stopnia plutonowego.
[01:31:02] Radom – nocne rozmowy z oficerem Informacji, wypytywanie o przeszłość – boh. twierdził, że walczył w Powstaniu w Batalionach Chłopskich, ale Informacja Wojskowa miała dane o jego przeszłości. Pytania o teściów, którzy dostawali czasem paczki od rodziny za granicą. Udział w zajęciach politycznych, boh. podpadł, bo brzydko się wyraził. Jeden z jego kolegów został wyrzucony z wojska za wygłaszanie swoich poglądów. [+]
[01:34:25] Ślub w Wielkanoc 1952. Ciągłe wezwania do Informacji Wojskowej – boh. wyszedł do cywila i wyjechał do Warszawy – praca w fabryce prefabrykatów na Żeraniu, mieszkanie u szwagra w Płudach. Bieda lat powojennych.
[01:36:55] Boh. znalazł w gazecie ogłoszenie LOT-u poszukującego mechaników lotniczych. Praca w silnikowni na Okęciu, system zabezpieczeń – boksy mechaników zabezpieczone ogrodzeniem z drutu. Remontowanie śmigieł, pomp. Boh. był mężem zaufania w związkach zawodowych bazy remontowej, zajmował się też wypłacaniem pensji. Ukończenie kursu mechaników silnikowych i praca jako mechanik pokładowy – przywileje pracy. Boh. mógł latać, ale nie dostał paszportu. [+]
[01:42:21] Zmiana nastawienia czynników decyzyjnych po wydarzeniach w Poznaniu i na Węgrzech w 1956 r. – możliwość lotów zagranicznych, cykl szkolenia. Samoloty LOT-u. Boh. zdał egzamin na mechanika pokładowego i dostał paszport. Poprawa sytuacji materialnej, kuchnia LOT-u przygotowywała wszystkie posiłki dla personelu, wysoka dzienna norma kalorii. [+]
[01:45:40] W 1960 r. boh. rozpoczął służbę w Samodzielnej Eskadrze Lotnictwa Rozpoznawczego WOP w Wicku Morskim, sprowadzenie rodziny.
[01:46:38] Atmosfera w PLL LOT, rywalizacja między pracownikami, donosicielstwo. [+]
[01:47:37] Samoloty używane przez WOP: An-2 i Li-2 (lidki). Patrolowanie wybrzeża, dziesięciogodzinna trasa: do Świnoujścia, 15 mil w morze, potem na wschód do granicy i powrót wybrzeżem do Wicka. [+]
[01:49:32] Boh. zdał maturę w Darłowie. Służbowe awanse: p/o technika klucza, opieka nad 12 samolotami. Kolega Eugeniusz Wysocki wrócił do LOT-u. Boh. nie pozwolono odejść z WOP-u. Stosunki służbowe w wojsku. Refleksje nad upływem czasu.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[01:52:36] Przedstawienie rodziców: Jan i Stanisława. Mama zajmowała się przed wojną domem.
[01:53:18] Relacje polsko-żydowskie: najlepszym kolegą boh. był Żyd z naprzeciwka, którego ojciec miał warsztat szewski. Po wysiedleniu do getta kolega przyszedł w odwiedziny kanałami. Mam uszyła mu specjalny worek, by mógł przenosić jakieś rzeczy, a jednocześnie przeciskać się w kanałach. Tata miał znajomych Żydów, którzy uciekli z płońskiego getta do Warszawy. Przed wybuchem powstania w getcie tata budował schowek w mieszkaniu, by ich tam umieścić: do pomieszczenia miało się wchodzić przez duchówkę w piecu. Plany pokrzyżował wybuch powstania. [+]
[01:57:58] Żydom pomagali księża z kościoła Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście. Ojciec zięcia boh. był organistą w kościele i brał udział w organizowaniu pomocy dla Żydów. Na terenie należącym do kościoła działała bimbrownia. Kolega, który przeszedł z getta, był bardzo wygłodzony. Mama dała mu jedzenie. [+]
[01:59:18] Ojciec kolegi Bohdana Głowandzika był inżynierem i pracował przed wojną w fabryce produkującej polskie Fiaty. Rodzina mieszkała przy ul. Grochowskiej. Bohdan Głowandzik był po wojnie architektem. Sklepy w okolicy domu, w którym mieszkała rodzina boh.: sklep ciotki Głowandzika na Nowym Mieście 27, sklep spożywczy Capały (zginął w obozie koncentracyjnym).
[02:01:18] Inni znajomi i ich losy: powstańczy dowódca mieszkał po wojnie w Gdańsku. W czasie powstania odszedł z oddziału, bo miał psychicznie chorą żonę [chodzi o Feliksa Tyszczyńskiego, w latach 1945-46 funkcjonariusza MO w Gdańsku, zmarłego tamże w 1968]
[02:03:21] Wybuch wojny zastał rodzinę w Płońsku. Mama próbowała wrócić do Warszawy, ale do miasta jechały tylko pociągi z wojskiem. Boh. pamięta ułanów na rynku w Płońsku.
[02:05:05] Okupacja: szmugiel przez zieloną granicę, wyprawy po jedzenie. Brały w tym udział głównie kobiety, bo złapanych mężczyzn wysyłano do obozów. Dojazd pociągiem w okolice Modlina, przeprawa łodziami przez rzekę, zimą po lodzie. Nocne wyprawy: ciotka spała idąc. Po dojściu na miejsce dzień przesypiano w stodole gospodarza. [+]
[02:08:25] Konspiracja przed powstaniem: handel bronią i amunicją na Dworcu Wschodnim, przewóz towarów rikszami. Boh. jeździł rikszą w obstawie transportów, które dojeżdżały w Aleje Ujazdowskie. Wujek boh. uciekł z niemieckiej niewoli i jeździł rikszą. [+]
[02:12:14] Przysięgę w Armii Krajowej boh. składał kilka razy. Przysięga powstańcza i defilada przed kościołem garnizonowym. Wydawanie dokumentów i szkolenia jak postępować w konspiracji: posługiwanie się pseudonimami – porucznik Tytan zamiast Tyszczyński.
[02:14:00] Boh. był łącznikiem u majora Sosny, zmiana hasła i odzewu o godz. 18 – łącznicy wyruszali, by zawiadomić pododdziały. Boh. chodził do szkół na Stawki, bo dobrze znał zniszczoną dzielnicę żydowską. Został ranny podczas ostrzału ul. Barokowej z „szaf”, pomocy udzielono mu w szpitalu na Długiej. Awans, boh. pamięta, jak szyto mu dystynkcje. [+]
[02:19:26] Stanowisko powstańcze w kamienicy koło przejazdu na ul. Bielańskiej – boh. czasem tam chodził i pozwalano mu strzelać z karabinu maszynowego.
[02:20:27] Boh. nie był świadkiem żadnej egzekucji, ale odwiedzał te miejsca i zbierał pamiątki, np. łuski po pociskach i chusteczki umoczone w krwi. Boh. był na Pelcowiźnie i na Lesznie, gdzie powieszono księży. Pamięta budowanie szubienic na Pelcowiźnie. Na Lesznie było wejście do małego getta. Powstanie w getcie, ostrzeliwanie się powstańców z balkonów. Kolega, który przyszedł z getta, był bardzo wygłodzony. Rodzina nie była zamożna przed wojną. Pomoc dla Żydów. [+]
[02:25:28] Boh. nagrywa obecnie epizody z życia na dyktafon.
[02:26:02] Pogrzeby w czasie Powstania: zwłok było tak dużo, że w kościele Najświętszej Marii Panny chowano je poza cmentarzem. Zwłoki Niemców chowano w oddaleniu od Polaków. Zbiorowa mogiła na Nowym Mieście koło kościoła Sakramentek. Sakramentki piekły opłatki i dawały je do jedzenia powstańcom. Zakonnice nie wychodziły za mury, ale można je było zobaczyć, gdy pracowały w ogrodzie. [+]
[02:28:52] Boh. uczestniczył w robieniu zdjęć do filmu „Sprawa pilota Maresza” – film był częściowo oparty na prawdziwej historii próby porwania samolotu. Kolega boh., mechanik Zimoch mówił, że mechanik będący na pokładzie porywanego samolotu dostał potem mieszkanie w Warszawie poza kolejnością. [+]
[02:30:06] Zamykanie sztabą kabiny pilotów, skład załogi w lotach krajowych i zagranicznych. Próba porwania samolotu w Szczecinie, otoczenie lotniska, działania UB. [+]
[02:31:40] Okolice szczecińskiego lotniska.
[02:32:24] Zakończenie wojny – żołnierze Armii Czerwonej chcieli gwałcić kobiety. Po upadku Starówki Ukraińcy gwałcili w Parku Krasińskich kobiety wyprowadzane z dzielnicy. [+]
[02:34:23] Podczas pobytu w Karlinie boh. mieszkał w posiadłości, w której jeszcze przebywała niemiecka rodzina, same kobiety i dzieci. Mąż kobiety walczył w Polsce. Niemki były zadowolone, że boh. z nimi mieszka, bo bały się Rosjan. [+]
[02:35:25] Próba gwałtu dokonana przez Rosjanina, dezertera z Białogardu.
[02:36:02] Rozważania o ludzkiej krzywdzie.
więcej...
mniej

Suchanowski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film