Stefan Kownacki ps. „Gołąb” (ur. 1930, Skroda Wielka) wspomina czasy okupacji niemieckiej i sowieckiej, które przeżył w rodzinnym domu na Podlasiu. Opowiada o wybuchu wojny, kontyngentach dla wojska, ucieczce ojca, a także o stryju Janie Kownackim ps. „Napoleon”, rusznikarzu, żołnierzu Armii Krajowej. Pan Stefan wspomina też rodzinę Filipkowskich, która aż do wyzwolenia ukrywała Żydów. Opowiada o swojej działalności (od 1948) w antykomunistycznym oddziale – przenoszeniu meldunków, zrywaniu plakatów propagandy PRL-owskiej i rozwieszaniu plakatów narodowych. Wspomina milicyjną obławę we wsi Poryte, a także o akcjach partyzanckich, w tym akcji odbicia członków podziemia z więzienia w Grajewie. Po kilkuletnim okresie ukrywania się pan Stefan ujawnił się 1 lipca 1953. W ramach służby wojskowej został skierowany na 2 lata do pracy w kopalni Murcki w Katowicach.
[00:00:07] Przedstawienie postaci, rodziców.
[00:00:37] Dom rodzinny, stryj Jan Kownacki ps. „Napoleon”, dowódca kompanii i rusznikarz. Ukrywał się w piwnicy, przed wojną służył w kawalerii, stacjonował w Suwałkach
[00:02:48] Rodzina boh. wybrana jako „placówka”, od tej pory do domu przychodzili oficerowie. W Skrodzie było siedemnastu członków konspiracji, 9 kompania powiatu grajewskiego. Boh. pełnił wartę na tych spotkaniach.
[00:04:23] Oddział „Burego”, wybudzali boh. w nocy i wysyłali go po stryja do kryjówki w piwnicy.
[00:06:00] Zadaniem boh. było przenoszenie meldunków do sąsiedniej wioski, zrywanie plakatów komunistycznych i nalepianie w ich miejsce narodowych. Podczas takiej akcji na skrzyżowaniu pojawiło się dwóch żołnierzy, kolega zrywał plakaty, boh. celował z pistoletu w żołnierza.
[00:09:50] Gdy stryj opuścił kryjówkę, boh. przejął obowiązki.
[10:01] Rozkaz zabrania listy wyborczej od sołtysa - sołtys oddał listę, trafiła do dowódcy, był to rok 1946. Wierszyk, który mówili, wieszając plakaty.
[00:13:00] Ojciec był rolnikiem, cała rodzina pomagała na roli. Podczas pracy na polu widać było ostrzał polskiej artylerii w niemieckie samoloty [we wrześniu 1939]. Pierwszego dnia wojny ojciec uciekł za Narew.
[00:14:45] Polska kawaleria ruszająca na Prusy, wspomnienia kawalerzystów. Dziadek dał dla wojska trzy jałówki (jałowizna). O wybuchu wojny rodzina dowiedziała się od gońca z Grabowa.
[00:16:46] Rodzeństwo boh., przed wojną szkoła była w wiosce.
[00:18:30] Wywózki na Syberię po wojnie. Boh. oskarżony o nielegalne posiadanie broni, aresztowanie stryja, brata, boh. się ukrywał. Kontakt z oddziałem „Orła”, boh. przeszedł do partyzantów „Orła”, szef oddziału Kazimierz Lenkiewicz ps. „Warmiak”. Nadali boh. pseudonim „Gołąb”, dali mu pistolet. Akcja ataku partyzantów w stodole – zdrajca Godlewski. Strzelanina z milicją. [+] Działanie w konspiracji. Marsz z komendantem – nie wiedzieli dokąd. Kolejne kryjówki, m. in. u państwa Kowalczyków. [41:40] W Nowej Rudzie postój w chlewiku, śniadanie. Pod talerzem komendant zostawił 80 zł. Odkopanie skrzyni z amunicją w lesie. Miejscowość Brzózki, gdzie znaleźli rannego „Sokoła”.
[00:49:55] boh. ukrywał się 6 lat, ujawnił się 1 lipca 1953 w prokuraturze wojewódzkiej w Białymstoku. Poszedł do UB, gdzie zdał broń. Sześć lat ukrywania się z „palcem na spuście”.
[54:00] Ujawnienie się stryja i „Orła”. „Róg” nie ujawnił się.
[58:37] Pobór do wojska, boh. trafił na Śląsk do kopalni, praca przez 2 lata, kopalnia Murcki w Katowicach
[01:01:40] Okupacja sowiecka, nauka w szkole.
[01:06:20] Koniec wojny: dwóch enkawudzistów wpadło aresztować stryja, wujek zdołał uciec.
[01:07:25] Akcja milicji i UB w Grajewie, mobilizacja partyzantów, kilkaset osób, uderzenie na Grajewo, aby odbić z więzienia „narodowców”, rozstrzelanie ubeków. [+]
[01:08:30] Koniec wojny, kiedy boh. wrócił z wojska, poczuł wolność.
[01:08:40] W wojsku wiedział, że jest obserwowany. Zwerbowano szpicli, aby go obserwowali, jeden z mężczyzn przyznał się do tego, boh. mówił mu, co ma opowiadać do UB na jego temat. [+]
[01:11:50] Jeden z Żydów pasał krowy u gospodarza. Rodzina Filipkowskich ukrywała Żydów. Po wojnie ci Żydzi wyjechali do Ameryki
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.