Bućko Romuald

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0822

23 sierpnia 2019, Wasilków

01:24:00

Romuald Bućko (ur. 1936, Wasilków) opowiada o swojej rodzinie, wybuchu wojny oraz latach okupacji sowieckiej i niemieckiej. Wspomina tajne nauczanie, prowadzone w jego domu rodzinnym. Mówi o stosunkach polsko-żydowskich oraz o działaniach wojennych na terenie Wasilkowa i okolicy.

[00:00:00] w rodzinie czworo dzieci, ojciec był palaczem w fabryce, potem ekspedientem w sklepie. Mama pochodziła z rodziny rolniczej.
[00:02:00] prawie wszyscy z rodziny ojca brali udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. (brat legionista, drugi brat ochotnik, ojciec powołany do policji, dwaj inni bracia ojca – żołnierze).
[00:03:00] przed wojną w domu boh. był sklep spożywczy, który prowadził ojciec. Autobus do Białegostoku zatrzymywał się pod domem.
[00:04:00] połowę mieszkańców Wasilkowa stanowili Żydzi, handlarze, ojciec miał z nimi przyjazne stosunki. Boh. bywał w żydowskim domu.
[00:05:00] w okolicznych fabrykach pracowano tylko wtedy, gdy były zamówienia. Ludzie brali „na krechę” – boh. pamięta pogryzmolone zeszyty. Ludzie oddawali te długi nawet po wojnie. Niektórzy oddawali podczas okupacji, np. dawali mleko. Oprócz żywności ojciec sprzedawał naftę. Po wybuchu wojny ludzie wykupili wszystko ze sklepu – w czasie I wojny światowej w Wasilkowie panował głód – mieszkańcy uciekli („bieżeńcy”) ze strachu przed Niemcami w 1915 r.
[00:10:00] ciocia boh. była nauczycielką. W Wilnie była fabryka aparatów radiowych – boh. posiada odbiornik lampowy, którego słuchano w czasie okupacji niemieckiej. Radio Londyn. W zamkniętym sklepie powstała szkoła – tajne komplety, które prowadziła ciocia Józefa Fiedorowicz. Było kilka roczników uczniów – boh. ukończył dwie klasy. Wierszyk o ułanach i Rydzu Śmigłym.
[00:15:00] Wuj Józef Suchowierski, przedwojenny policjant, ukrywał się. Rosjanie chcieli zamieszkać u nich w domu – zagrożenie.
[00:16:00] brat ojca Antoni Bućko, legionista, zmienił nazwisko na „Bućkowski” i został dyrektorem szkoły. Działał też w ruchu oporu, był dowódcą, prowadził tajne nauczanie w domu boh. W 1943 r. cała rodzina została aresztowana i rozstrzelana w Grabówce przez Niemców.
[00:18:00] rodzina ojca została uratowana przed wywózką na Syberię dzięki miejscowym Żydom. Wywózki Żydów do getta w Białystoku.
[00:20:00] getto w Wasilkowie. Rzeźnia miejska – jatki żydowskie. Rzeźnicy z naszytymi gwiazdami Dawida szli środkiem jezdni – nie bali się.
[00:21:00] Wasilków: na prowincji mieszkało więcej prawosławnych, w miasteczku było więcej Żydów, trzymali się razem. W 1939 r. witali bramami powitalnymi Rosjan.
[00:25:00] w Wasilkowie był młyn wodny, tartaki, spławiano rzeką Supraśl drzewo z Supraśla. Nad rzeką w czasie okupacji urządzano potańcówki i zabawy. Młodzież urządziła spływ kajakowy, zabrano nawet patefon. Ojciec pracował w tartaku, tam pracował też dziadek i wuj.
[00:27:00] początek wojny: oklejone szyby, w sklepie wszystko wykupiono. Lisia Góra – strącenie przez Niemców polskiego samolotu typu „Karaś”.
[00:28:00] w 1944 r. Rosjanie zbombardowali Wasilków, powodując niewielkie straty. W czasie okupacji niemieckiej w fabryce naprawiano działa – rusznikarnia. Jeńcy radzieccy na służbie niemieckiej: Sasza, Kola, Pietrow.
[00:32:00] zima 1944, front zatrzymał się. W Wasilkowie pojazdy zmechanizowane – żołnierze w domach. U boh., w domu dziadka, mieszkało czterech żołnierzy – boh. opowiadała im historie z Biblii.
[00:35:00] w 1944 r. rozpoczął się rok szkolny – zajęcia w prywatnych domach, bo w szkole był szpital. Wódka była środkiem płatniczym. Rosjanie oczekiwali wdzięczności za wyzwolenie.
[00:37:00] ruch oporu. Antoni Bućko był pierwszym dowódcą organizującego się ruchu oporu.
[00:38:00] w 1939 roku mama częstowała uciekających Żydów kawą. Na odchodnym Żyd rzucił błogosławieństwo: „w tym domu nie zabraknie chleba” – i w czasie wojny nigdy nie głodowali. Dostawali czasem chleb od rodziny.
[00:40:00] postrzelony śmiertelnie w Horodniance komisarz niemiecki. Sąsiedzi, rodzina Kraśnickich, wzięci jako zakładnicy (dwoje dorosłych i dwoje dzieci) – rozstrzelani.
[00:43:00] godzina policyjna – Niemcy zatrzymali dzieci bawiące się w parku i zbili po pupach.
[00:45:00] polskie dzieci bawiły się z niemieckimi – np. zarządcy młyna. Bogaty Żyd Litwin – dowiadywał się u Niemców, czy może wyjechać do rodziny w USA.
[00:48:00] wywożenie wykształconych ludzi do ZSRR, żeby pozbawić społeczeństwo rozsądnych osób.
[00:51:00] w niektórych miejscowościach witano Niemców jako oswobodzicieli, Żydzi pracowali w administracji, opiniowali, byli decyzyjni.
[00:52:00] niektórzy Żydzi uważali, że to, co z nimi się dzieje w czasie wojny, jest karą bożą.
[00:56:00] mienie pożydowskie, meble, wyposażenie warsztatów, synagoga – Niemcy to zgromadzili i sprzedawali. Nie było szabru. W okolicy działała partyzantka żydowska.
[00:59:00] koniec wojny: przejeżdżały transporty wojsk radzieckich na wschód – część piechotą, ciągnęli ze sobą znaleziony dobytek, uszyli sobie mundury z amerykańskich materiałów. Dostali zakaz wwiezienia zdobyczy do ZSRR, musieli wszystko odsprzedać.
[01:03:00] Wasilków po wojnie – nie było sowieckich żołnierzy, tylko uzbrojony posterunek milicji do pilnowania i konserwacji kabla telefonicznego. Raz zastrzelili swojego żołnierza – obwinili o to partyzantów.
[01:06:00] rok szkolny zaczął się w Wasilkowie w 1944 r. Po przejściu frontu na zachód w 1945 r. szkoła odzyskała budynek po szpitalu. Pierwszy burmistrz Wasilkowa – socjalista przedwojenny, [Aleksander] Godlewski – został zastrzelony razem z synem przez podziemie na usługach UB – wydawali kontrowersyjne wyroki (np. wuj siostry boh.). Jego pogrzeb był manifestacją polityczną.
[01:08:00] morderstwo burmistrza Godlewskiego: on zarządził ekshumacje na Pietraszach, „porządny obywatel”. Zastrzelono go w domu – nie było procesu ani dochodzenia.
[01:10:00] rodzice boh. ani nikt z rodziny nie działał w organizacji zbrojnej, ale w kuchni był przechowywany karabin z I wojny światowej – stryj Antoni Bućko zbierał broń porzuconą przez żołnierzy. Ojciec w obawie przed Niemcami wyrzucił ten karabin do rzeki.
[01:12:00] Żydzi z Wasilkowa po wojnie wrócili do Wasilkowa, niektórzy odsprzedawali swoje domy. Niektórym udało się przed okupacją niemiecką uciec do ZSRR. Antysemickie hasła „Nie kupuj u Żyda” i „Bij Żyda” długo wisiały.
[01:14:00] Niechęć do Żydów - chrzestna matka boh. zorganizowała protest przeciw fabrykantowi żydowskiemu, bo płacił za pracę nie pieniędzmi, tylko asygnatami, za które można było kupować w jednym żydowskim sklepie. Wygrała, ale zwolniono ją z pracy.
[01:14:00] fabryka Trelinga – produkowali koce wysyłane do Chin.
[01:16:00] przed wojną ojciec pracował w sklepie, mieszkali w mieszkaniu pracowniczym. Kupił gramofon, puszczał żydowskie piosenki – Żydzi lubili stawać i słuchać pod oknem.
[01:17:00] październik 1956
w prasie katolickiej pojawiło się wezwanie księdza, by pisać pamiętniki: „Pisz, bracie kapłanie, bo to, co dziś jest zwyczajne, jutro będzie egzotyczne”. Boh. prezentuje rodzinne pamiątki
samowar, radio, lampa, budzik, tynf z czasów Jana Kazimierza, ewangelia z końca XIX w.
[01:22:00] autoprezentacja bohatera. Ojciec Zygmunt palacz kotłów wysokoprężnych, potem ekspedient w sklepie i młynarz. Mama Regina z rodziny Fiedorowiczów, krawcowa, oboje urodzeni w Wasilkowie. więcej...
mniej

Żukowska Ewa

Żukowska Ewa

Film