Rozalia Wielosz z d. Bojko (ur. 1935, Teresin) wychowała się w rodzinie rolniczej, zamieszkałej na Wołyniu. 29 sierpnia 1943 z rąk ukraińskich nacjonalistów zginęli jej rodzice, siostra i brat. Uratowała się, ukryta w piwnicy. Dzięki pomocy sąsiada-Ukraińca trafiła do rodziny ukraińskiej, gdzie była wykorzystywana do najcięższych prac. Po roku została odnaleziona przez stryja. Po wojnie ukończyła szkołę powszechną w Strzyżowie oraz Liceum Pedagogiczne w Szczebrzeszynie. W 1954 roku w wyniku nakazu pracy została nauczycielką w Nabróżu koło Zamościa – była nią przez kolejne 36 lat. W latach 70. jako bezpartyjna przez dwie kadencje pełniła obowiązki radnej. Odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi. Mieszka w Nabróżu na Zamojszczyźnie.
[00:01:40] Boh. urodziła się w 1935 w Teresinie (pow. włodzimierski), rodzice Stanisława i Stefan Bojko mieli dom niedaleko szkoły.
[00:02:22] Mama pochodziła z krakowskiego, ojciec z Wołynia. Boh. miała dwójkę rodzeństwa starszego brata Edwarda i młodszą siostrę Janinę.
[00:05:03] 29 sierpnia 1943 – w niedzielny ranek do domu przyszedł sąsiad Kasperski z ostrzeżeniem, że coś dzieje się wokół wsi. Widok postaci idących w stronę zabudowań. Zgromadzenie rodziny w domu, wspólna modlitwa. [+]
[00:07:18] W domu była babcia, która przyjechała z Włodzimierza, by namówić rodzinę na wyjazd do miasta. We włodzimierskim szpitalu przebywali ranni w czasie ukraińskich napadów. Rodzice rozważali wyjazd, ale nie byli zdecydowani. Siostra Janina miała niecałe dwa lata, boh. opiekowała się nią. [+]
[00:12:35] Ukraińcy wywoływali babcię z domu, sąsiad Kasperski chciał się ukryć na strychu, boh. z bratem zeszła do piwnicy. Krzyki mordowanej matki i siostry. Zejście do piwnicy Ukraińca ze skradzioną maszyną do szycia – Ukrainiec zobaczył brata, który musiał wyjść z piwnicy. [+]
[00:14:33] Boh. długo leżała w piwnicy, wyszła, gdy nie słyszała żadnych głosów. Krew na ścianach i podłodze. Porozrzucane rzeczy, boh. wyszła z domu przez wybite okno. Widok świeżo skopanej ziemi, mogiły rodziny. [+]
[00:16:33] Boh. podeszła pod dom, w którym mieszkał Albert Stefanus (miesiąc wcześniej wyjechał ze wsi), na podwórku zobaczyła konie należące do swojej rodziny. Lokator domu, sowiet (?), powiedział jej by poszła do sołtysa. [+]
[00:20:07] Boh. podeszła opłotkami pod dom sołtysa Środy (Ukraińca) i ukryła się w lasku za domem. Spotkanie na podwórku z Ukraińcami – darowanie życia. [+]
[00:21:00] Boh. zamieszkała w domu Środychy i pracowała w gospodarstwie. Ubranie boh. [+]
[00:21:35] Wychodząc z rodzinnego domu boh. wzięła różaniec – tytuł rozdziału o boh. w książce „Dziewczyny z Wołynia”. [+]
[00:23:05] Pasienie krów bez obuwia, odpowiedniego ubrania, odciski na stopach. Nad boh. znęcała się córka Środychy, ale jej matka przez rok nie wydała boh. [+]
[00:24:15] Boh. rozmawiała tylko po ukraińsku, zapominanie języka polskiego. Śpiewanie pieśni kościelnej podczas pasienia krów. Rodzina chciała zabrać boh., ale dziewczynka była wystraszona i uciekała na dźwięk języka polskiego. Piętno traumy. [+]
[00:24:53] Wyjazd ze Środychą do innej miejscowości – spotkanie z Polką i rozmowa w ojczystym języku. [+]
[00:26:18] Stryj boh. był w niemieckim obozie, wyjazdy po żywność. Wysyłanie furmanki po boh., która uciekała na widok obcych. [+]
[00:28:46] Przyjście oddziału AK, spotkanie z sołtysem Środą. Na noc Środycha z córką i boh. jechała do sąsiedniej wsi, gdzie mieszkało więcej Ukraińców. Pewnego dnia po powrocie zastała spalony dom i zwłoki męża. [+]
[00:30:50] Wyjazd do innej wsi, przyjście oddziału banderowców, zniknięcie gospodyni i jej dzieci. [+]
[00:31:45] Przygoda z krowami, które same wróciły do zagrody.
[00:34:35] W sierpniu 1944 ciocia, mieszkająca w Sławęcinie u rodziny Hawryluków, przyjechała do Włodzimierza Woł. i spotkała się przypadkowo ze stryjkiem. Obydwoje, niezależnie od siebie, chcieli dotrzeć do boh. [+]
[00:37:00] Droga cioci i stryjka do Teresina. Stryjek, uciekinier z niemieckiego obozu, miał zwichniętą nogę. Przyjście do obejścia Środychy (boh. pasła krowy), która wysłała córkę po boh. Podejrzenie zdrady i obawa o życie cioci i stryjka. Spotkanie z rodziną. Stan zdrowia i wygląd boh. [+]
[00:38:05] Boh. złapała za szyję Środychę i nie chciała odejść z ciocią Romaną Puzio i stryjkiem. [+]
[00:39:36] Dzień napaści i morderstw we wsi – po południu boh. poszła z Ukraińcami po ubrania zakopane w stodole. Widok banderowca z łopatą. W stodole były worki z odzieżą, butami, które banderowcy zabrali. [+]
[00:40:50] Zajęcia boh. podczas pobytu u Środychy. Wizyta w cerkwi. [+]
[00:43:25] Droga z rodziną do Włodzimierza, nocleg w stogu niedaleko miasta. Przeprawa przez Bug. [+]
[00:45:15] Pobyt z rodziną stryjka w Rogalinie, mieszkanie u wdowy Czajkowej.
[00:46:25] Wysiedlenia Ukraińców ze Strzyżowa w r. 1945 – stryjek zajął jedno z gospodarstw. Postawa gospodarza Ukraińca. [+]
[00:50:40] Organizowanie szkoły w Strzyżowie – wyposażenie klas, edukacja domowa boh., przyjęcie do drugiej klasy. Dobre wyniki w nauce, przejście z trzeciej do piątej klasy. Nauka języka niemieckiego u wymagającego nauczyciela, pana Tuczapskiego – boh. przepisała słownik. Zdjęcia w szkole, które miały być wysłane do Ameryki. Picie tranu, mleko z UNRR-y. [+]
[00:51:32] Boh. chciała zostać nauczycielką – wychowawczyni zawiozła ją do tworzącej się szkoły w Szczebrzeszynie.
[00:52:20] Uprawianie sportu i śpiewanie w szkolnym chórze.
[00:56:05] Nakaz pracy do Nabroża, założenie rodziny. Wsparcie ze strony rodziny męża. Wojenne losy rodziny męża – atak nacjonalistów ukraińskich, ucieczka do Klocówki. Ojciec męża – Kazimierz Wielosz (należał do AK) eskortował Ukraińców wysiedlanych z okolic Nabroża, okradziony i pobity przez polskich partyzantów w Zielonym koło Tomaszowa, niedługo po tym zmarł. [+]
[00:56:34] Praca zawodowa boh. - nauczanie początkowe, lekcje śpiewu i prowadzenie chóru, zajęcia sportowe.
[00:59:45] Budowa dróg wokół wsi, elektryfikacja Nabroża w 1962 r. – czyny społeczne i składki mieszkańców. Budowa szkoły – opodatkowanie gospodarstw. W drewnianym budynku starej szkoły zginęli ludzie podczas napaści Ukraińców. [+]
[01:03:47] Podsumowanie życia zawodowego, nagrody. Choroba zawodowa – nieżyt gardła. Budowa drogi w czynie społecznym. Zadania i obowiązki bezpartyjnej radnej.
[01:04:20] Boh. namawiano by zapisała się do partii – dla niej byłaby to zdrada pamięci o ojcu Legioniście i wujach akowcach.
[01:06:13] Wyjazdy z wycieczkami szkolnymi, podsumowanie lat przepracowanych w szkole.
[01:06:54] Rodzice mieli gospodarstwo, sami karczowali zarośla, by powiększyć tereny pod uprawę.
[01:08:58] Dziadek ze strony ojca był gajowym, ojciec boh. był najstarszy z rodzeństwa, urodził się w 1900 r. (mama w 1910). Ojciec poszedł na ochotnika do Legionów, żołd oddawał mamie.
[01:10:00] Wspomnienie starego domu i nowego, wybudowanego przez rodziców. Przesiadywanie boh. koło szkoły w Teresinie. Powojenne kontakty z sąsiadami z rodzinnej wsi.
[01:11:10] Worki z odzieżą w stodole, być może rodzina szykowała się do wyjazdu. Ojciec należał do samoobrony – przewożenie rodzin do jednej ze stodół na nocleg. Stryjowie mieli broń i też nocowali w stodołach [+]
[01:13:47] Wyjazdy na Wołyń w latach 90., spotkania z p. Radziszewską i Kalinowską, wspomnienie stryjów: Stanisława Bojko, przedwojennego plutonowego, który działał w samoobronie i Jana Bojko. Podczas rzezi w Tersinie zginął Michał Bojko, chrzestny boh. [+]
[01:15:00] Babcia przyszła z Włodzimierza, by namawiać rodzinę do ucieczki. We włodzimierskim szpitalu były już ofiary ukraińskich napaści. Rzeź w Kisielinie w początkach lipca 1943. [+]
[01:15:41] Sąsiad Stefanus wyjechał po ostrzeżeniu przez Ukraińców. [+]
[01:18:15] Mieszkanie w Strzyżowie, stryjowie jeździli na zachód po odzież i buty. Odpust na św. Jacka – spotkanie ze znajomymi rodziców. Pobyt u stryja Jana w Horodle, przejawy traumy. Rodzina nigdy nie rozmawiała przy boh. o tym, co się stało. Wizyty w kościele w Strzyżowie (dawna cerkiew). [+]
[01:19:10] Poczucie osierocenia, oparzenie ręki, kłopoty z nogą. Postępowanie wobec ludzi, potrzeba akceptacji. [+]
[01:21:58] Ataki ukraińskie w Ludmerpolu k/Teresina. Pobicie stryjka Bolesława przez Ukraińców, szukanie broni. Działalność samoobrony. Incydent z Ukraińcami – złapanie i wypuszczenie Stanisława i Jana Bojków. [+]
[01:22:25] Wyjazdy Polaków do stodoły w Wólce Swojczowskiej. [+]
[01:23:32] Sołtysem Teresina był Ukrainiec. Ludność ukraińska w Nabrożu, zburzenie cerkwi w 1938 r. Historia cudownego obrazu Matki Boskiej. [+]
[01:23:45] Córka Środychy wyszła za wojskowego i wyjechała ze wsi.
[01:24:51] Postawy Ukraińców wobec boh., wizyta w cerkwi. Bicie przez córkę Środychy. [+]
[01:26:22] Radość boh. po powrocie do rodziny. Modlitwy za Środychę. Warunki w jakich boh. u niej przebywała. [+]
[01:28:18] Stawianie krzyża w 1997 r. Spotkanie z kobietami, które pamiętały ojca boh. Przemówienie podczas uroczystości – boh. nie mogła powiedzieć, że to upamiętnienie ofiar ukraińskiego mordu. Wcześniejsza o rok wizyta na Wołyniu, wyjazd do miejsca, w którym była wieś Teresin – rozebranie domów przez Ukraińców. [+]
[01:29:55] Pierwsza msza w zamojskiej Rotundzie w 1995 r., upamiętnienie ofiar. Powojenne losy rodziny.
[01:30:55] Pielgrzymka na Wołyń w 1996 r. Postawienie krzyża na polanie, pomoc pani Prus w załatwianiu pozwoleń.
[01:33:01] Rozebranie domów w Teresinie, zabudowa wsi. Żydówki z oznaczeniem na ubraniu chodzące we wsi. [+]
[01:33:50] Brak możliwości ukrycia się rodziny podczas ataku. Losy stryja Bolesława i jego żony, po wojnie boh. opiekowała się ich dzieckiem.
[01:34:36] Wspomnienie z pobytu w Strzyżowie – pędzenie bydła za Bug przez wojsko. [+]
[01:36:05] Organizowanie szkoły, zbieranie wyposażenia: krzeseł i stołów. Szkoła tuż nad Bugiem. Wizyta biskupa lubelskiego Stefana Wyszyńskiego – chóralny śpiew zwabił ludzi zza Buga. [+]
[01:36:47] W strzyżowskiej szkole robiono zdjęcia, które miały być wysłane do Stanów Zjednoczonych. Żywność z UNRR-y. [+]
[01:37:37] Brat boh. robił mebelki dla jej lalek. Boh. nie pamięta koleżanek z Teresina. [+]
[01:38:22] Zaproszenia do przyjazdu od nieznanych osób z Wołynia, brak zaufania. [+]
[01:40:07] Wyjazdy mieszkańców Teresina. Syn kierowniczki szkoły w Nabrożu zginął w budynku szkoły podczas ataku na wieś. Zabłądzenie boh. na moczarach w drodze do domu. Komunikacja w regionie – kolejka wąskotorowa.
[01:41:20] Zniszczenia w Nabrożu dokonane przez Ukraińców, zabudowa wsi. Ucieczki Polaków ze wsi.
[01:42:18] Poznanie przyszłego męża: wyprawy po chleb do Łaszczowa, wyjazdy do okolicznych miejscowości ze szkolnym teatrzykiem. Ślub w 1957 r.
[01:43:50] Brak wykształcenia męża, relacje w rodzinie. Wspólne wyjazdy na szkolne wycieczki.
[01:46:02] Boh. obchodzi rocznice rzezi w Teresinie. Problemy ze snem, śmierć męża. Córki zdobyły wyższe wykształcenie.
[01:48:20] Msza upamiętniające ofiary od 1995 r. Brak zadośćuczynienia dla wołyniaków. Opinia na temat stosunków polsko-ukraińskich. Relacje z Ukrainkami, które pracowały w gospodarstwie. Stosunek boh. do Ukraińców. Dobra pamięć boh., nauczycielki matematyki.
[01:49:37] Leczenie nerwicy, trauma wołyńska i stresująca praca w szkole. Wspomnienie ojca, który śpiewał podczas pracy.
[01:50:45] Rozważania na temat wybaczenia. [+]
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..