Wielosz Rozalia
Rozalia Wielosz z d. Bojko (ur. 1935, Teresin) wychowała się w rodzinie rolniczej, zamieszkałej na Wołyniu. 29 sierpnia 1943 z rąk ukraińskich nacjonalistów zginęli jej rodzice, siostra i brat. Uratowała się, ukryta w piwnicy. Dzięki pomocy sąsiada-Ukraińca trafiła do rodziny ukraińskiej, gdzie była wykorzystywana do najcięższych prac. Po roku została odnaleziona przez stryja. Po wojnie ukończyła szkołę powszechną w Strzyżowie oraz Liceum Pedagogiczne w Szczebrzeszynie. W 1954 roku w wyniku nakazu pracy została nauczycielką w Nabróżu koło Zamościa – była nią przez kolejne 36 lat. W latach 70. jako bezpartyjna przez dwie kadencje pełniła obowiązki radnej. Odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi. Mieszka w Nabróżu na Zamojszczyźnie.
more...
less
[00:01:40] Boh. urodziła się w 1935 w Teresinie (pow. włodzimierski), rodzice Stanisława i Stefan Bojko mieli dom niedaleko szkoły.
[00:02:22] Mama pochodziła z krakowskiego, ojciec z Wołynia. Boh. miała dwójkę rodzeństwa starszego brata Edwarda i młodszą siostrę Janinę.
[00:05:03] 29 sierpnia 1943 – w niedzielny ranek do domu przyszedł sąsiad Kasperski z ostrzeżeniem, że coś dzieje się wokół wsi. Widok postaci idących w stronę zabudowań. Zgromadzenie rodziny w domu, wspólna modlitwa. [+]
[00:07:18] W domu była babcia, która przyjechała z Włodzimierza, by namówić rodzinę na wyjazd do miasta. We włodzimierskim szpitalu przebywali ranni w czasie ukraińskich napadów. Rodzice rozważali wyjazd, ale nie byli zdecydowani. Siostra Janina miała niecałe dwa lata, boh. opiekowała się nią. [+]
[00:12:35] Ukraińcy wywoływali babcię z domu, sąsiad Kasperski chciał się ukryć na strychu, boh. z bratem zeszła do piwnicy. Krzyki mordowanej matki i siostry. Zejście do piwnicy Ukraińca ze skradzioną maszyną do szycia – Ukrainiec zobaczył brata, który musiał wyjść z piwnicy. [+]
[00:14:33] Boh. długo leżała w piwnicy, wyszła, gdy nie słyszała żadnych głosów. Krew na ścianach i podłodze. Porozrzucane rzeczy, boh. wyszła z domu przez wybite okno. Widok świeżo skopanej ziemi, mogiły rodziny. [+]
[00:16:33] Boh. podeszła pod dom, w którym mieszkał Albert Stefanus (miesiąc wcześniej wyjechał ze wsi), na podwórku zobaczyła konie należące do swojej rodziny. Lokator domu, sowiet (?), powiedział jej by poszła do sołtysa. [+]
[00:20:07] Boh. podeszła opłotkami pod dom sołtysa Środy (Ukraińca) i ukryła się w lasku za domem. Spotkanie na podwórku z Ukraińcami – darowanie życia. [+]
[00:21:00] Boh. zamieszkała w domu Środychy i pracowała w gospodarstwie. Ubranie boh. [+]
[00:21:35] Wychodząc z rodzinnego domu boh. wzięła różaniec – tytuł rozdziału o boh. w książce „Dziewczyny z Wołynia”. [+]
[00:23:05] Pasienie krów bez obuwia, odpowiedniego ubrania, odciski na stopach. Nad boh. znęcała się córka Środychy, ale jej matka przez rok nie wydała boh. [+]
[00:24:15] Boh. rozmawiała tylko po ukraińsku, zapominanie języka polskiego. Śpiewanie pieśni kościelnej podczas pasienia krów. Rodzina chciała zabrać boh., ale dziewczynka była wystraszona i uciekała na dźwięk języka polskiego. Piętno traumy. [+]
[00:24:53] Wyjazd ze Środychą do innej miejscowości – spotkanie z Polką i rozmowa w ojczystym języku. [+]
[00:26:18] Stryj boh. był w niemieckim obozie, wyjazdy po żywność. Wysyłanie furmanki po boh., która uciekała na widok obcych. [+]
[00:28:46] Przyjście oddziału AK, spotkanie z sołtysem Środą. Na noc Środycha z córką i boh. jechała do sąsiedniej wsi, gdzie mieszkało więcej Ukraińców. Pewnego dnia po powrocie zastała spalony dom i zwłoki męża. [+]
[00:30:50] Wyjazd do innej wsi, przyjście oddziału banderowców, zniknięcie gospodyni i jej dzieci. [+]
[00:31:45] Przygoda z krowami, które same wróciły do zagrody.
[00:34:35] W sierpniu 1944 ciocia, mieszkająca w Sławęcinie u rodziny Hawryluków, przyjechała do Włodzimierza Woł. i spotkała się przypadkowo ze stryjkiem. Obydwoje, niezależnie od siebie, chcieli dotrzeć do boh. [+]
[00:37:00] Droga cioci i stryjka do Teresina. Stryjek, uciekinier z niemieckiego obozu, miał zwichniętą nogę. Przyjście do obejścia Środychy (boh. pasła krowy), która wysłała córkę po boh. Podejrzenie zdrady i obawa o życie cioci i stryjka. Spotkanie z rodziną. Stan zdrowia i wygląd boh. [+]
[00:38:05] Boh. złapała za szyję Środychę i nie chciała odejść z ciocią Romaną Puzio i stryjkiem. [+]
[00:39:36] Dzień napaści i morderstw we wsi – po południu boh. poszła z Ukraińcami po ubrania zakopane w stodole. Widok banderowca z łopatą. W stodole były worki z odzieżą, butami, które banderowcy zabrali. [+]
[00:40:50] Zajęcia boh. podczas pobytu u Środychy. Wizyta w cerkwi. [+]
[00:43:25] Droga z rodziną do Włodzimierza, nocleg w stogu niedaleko miasta. Przeprawa przez Bug. [+]
[00:45:15] Pobyt z rodziną stryjka w Rogalinie, mieszkanie u wdowy Czajkowej.
[00:46:25] Wysiedlenia Ukraińców ze Strzyżowa w r. 1945 – stryjek zajął jedno z gospodarstw. Postawa gospodarza Ukraińca. [+]
[00:50:40] Organizowanie szkoły w Strzyżowie – wyposażenie klas, edukacja domowa boh., przyjęcie do drugiej klasy. Dobre wyniki w nauce, przejście z trzeciej do piątej klasy. Nauka języka niemieckiego u wymagającego nauczyciela, pana Tuczapskiego – boh. przepisała słownik. Zdjęcia w szkole, które miały być wysłane do Ameryki. Picie tranu, mleko z UNRR-y. [+]
[00:51:32] Boh. chciała zostać nauczycielką – wychowawczyni zawiozła ją do tworzącej się szkoły w Szczebrzeszynie.
[00:52:20] Uprawianie sportu i śpiewanie w szkolnym chórze.
[00:56:05] Nakaz pracy do Nabroża, założenie rodziny. Wsparcie ze strony rodziny męża. Wojenne losy rodziny męża – atak nacjonalistów ukraińskich, ucieczka do Klocówki. Ojciec męża – Kazimierz Wielosz (należał do AK) eskortował Ukraińców wysiedlanych z okolic Nabroża, okradziony i pobity przez polskich partyzantów w Zielonym koło Tomaszowa, niedługo po tym zmarł. [+]
[00:56:34] Praca zawodowa boh. - nauczanie początkowe, lekcje śpiewu i prowadzenie chóru, zajęcia sportowe.
[00:59:45] Budowa dróg wokół wsi, elektryfikacja Nabroża w 1962 r. – czyny społeczne i składki mieszkańców. Budowa szkoły – opodatkowanie gospodarstw. W drewnianym budynku starej szkoły zginęli ludzie podczas napaści Ukraińców. [+]
[01:03:47] Podsumowanie życia zawodowego, nagrody. Choroba zawodowa – nieżyt gardła. Budowa drogi w czynie społecznym. Zadania i obowiązki bezpartyjnej radnej.
[01:04:20] Boh. namawiano by zapisała się do partii – dla niej byłaby to zdrada pamięci o ojcu Legioniście i wujach akowcach.
[01:06:13] Wyjazdy z wycieczkami szkolnymi, podsumowanie lat przepracowanych w szkole.
[01:06:54] Rodzice mieli gospodarstwo, sami karczowali zarośla, by powiększyć tereny pod uprawę.
[01:08:58] Dziadek ze strony ojca był gajowym, ojciec boh. był najstarszy z rodzeństwa, urodził się w 1900 r. (mama w 1910). Ojciec poszedł na ochotnika do Legionów, żołd oddawał mamie.
[01:10:00] Wspomnienie starego domu i nowego, wybudowanego przez rodziców. Przesiadywanie boh. koło szkoły w Teresinie. Powojenne kontakty z sąsiadami z rodzinnej wsi.
[01:11:10] Worki z odzieżą w stodole, być może rodzina szykowała się do wyjazdu. Ojciec należał do samoobrony – przewożenie rodzin do jednej ze stodół na nocleg. Stryjowie mieli broń i też nocowali w stodołach [+]
[01:13:47] Wyjazdy na Wołyń w latach 90., spotkania z p. Radziszewską i Kalinowską, wspomnienie stryjów: Stanisława Bojko, przedwojennego plutonowego, który działał w samoobronie i Jana Bojko. Podczas rzezi w Tersinie zginął Michał Bojko, chrzestny boh. [+]
[01:15:00] Babcia przyszła z Włodzimierza, by namawiać rodzinę do ucieczki. We włodzimierskim szpitalu były już ofiary ukraińskich napaści. Rzeź w Kisielinie w początkach lipca 1943. [+]
[01:15:41] Sąsiad Stefanus wyjechał po ostrzeżeniu przez Ukraińców. [+]
[01:18:15] Mieszkanie w Strzyżowie, stryjowie jeździli na zachód po odzież i buty. Odpust na św. Jacka – spotkanie ze znajomymi rodziców. Pobyt u stryja Jana w Horodle, przejawy traumy. Rodzina nigdy nie rozmawiała przy boh. o tym, co się stało. Wizyty w kościele w Strzyżowie (dawna cerkiew). [+]
[01:19:10] Poczucie osierocenia, oparzenie ręki, kłopoty z nogą. Postępowanie wobec ludzi, potrzeba akceptacji. [+]
[01:21:58] Ataki ukraińskie w Ludmerpolu k/Teresina. Pobicie stryjka Bolesława przez Ukraińców, szukanie broni. Działalność samoobrony. Incydent z Ukraińcami – złapanie i wypuszczenie Stanisława i Jana Bojków. [+]
[01:22:25] Wyjazdy Polaków do stodoły w Wólce Swojczowskiej. [+]
[01:23:32] Sołtysem Teresina był Ukrainiec. Ludność ukraińska w Nabrożu, zburzenie cerkwi w 1938 r. Historia cudownego obrazu Matki Boskiej. [+]
[01:23:45] Córka Środychy wyszła za wojskowego i wyjechała ze wsi.
[01:24:51] Postawy Ukraińców wobec boh., wizyta w cerkwi. Bicie przez córkę Środychy. [+]
[01:26:22] Radość boh. po powrocie do rodziny. Modlitwy za Środychę. Warunki w jakich boh. u niej przebywała. [+]
[01:28:18] Stawianie krzyża w 1997 r. Spotkanie z kobietami, które pamiętały ojca boh. Przemówienie podczas uroczystości – boh. nie mogła powiedzieć, że to upamiętnienie ofiar ukraińskiego mordu. Wcześniejsza o rok wizyta na Wołyniu, wyjazd do miejsca, w którym była wieś Teresin – rozebranie domów przez Ukraińców. [+]
[01:29:55] Pierwsza msza w zamojskiej Rotundzie w 1995 r., upamiętnienie ofiar. Powojenne losy rodziny.
[01:30:55] Pielgrzymka na Wołyń w 1996 r. Postawienie krzyża na polanie, pomoc pani Prus w załatwianiu pozwoleń.
[01:33:01] Rozebranie domów w Teresinie, zabudowa wsi. Żydówki z oznaczeniem na ubraniu chodzące we wsi. [+]
[01:33:50] Brak możliwości ukrycia się rodziny podczas ataku. Losy stryja Bolesława i jego żony, po wojnie boh. opiekowała się ich dzieckiem.
[01:34:36] Wspomnienie z pobytu w Strzyżowie – pędzenie bydła za Bug przez wojsko. [+]
[01:36:05] Organizowanie szkoły, zbieranie wyposażenia: krzeseł i stołów. Szkoła tuż nad Bugiem. Wizyta biskupa lubelskiego Stefana Wyszyńskiego – chóralny śpiew zwabił ludzi zza Buga. [+]
[01:36:47] W strzyżowskiej szkole robiono zdjęcia, które miały być wysłane do Stanów Zjednoczonych. Żywność z UNRR-y. [+]
[01:37:37] Brat boh. robił mebelki dla jej lalek. Boh. nie pamięta koleżanek z Teresina. [+]
[01:38:22] Zaproszenia do przyjazdu od nieznanych osób z Wołynia, brak zaufania. [+]
[01:40:07] Wyjazdy mieszkańców Teresina. Syn kierowniczki szkoły w Nabrożu zginął w budynku szkoły podczas ataku na wieś. Zabłądzenie boh. na moczarach w drodze do domu. Komunikacja w regionie – kolejka wąskotorowa.
[01:41:20] Zniszczenia w Nabrożu dokonane przez Ukraińców, zabudowa wsi. Ucieczki Polaków ze wsi.
[01:42:18] Poznanie przyszłego męża: wyprawy po chleb do Łaszczowa, wyjazdy do okolicznych miejscowości ze szkolnym teatrzykiem. Ślub w 1957 r.
[01:43:50] Brak wykształcenia męża, relacje w rodzinie. Wspólne wyjazdy na szkolne wycieczki.
[01:46:02] Boh. obchodzi rocznice rzezi w Teresinie. Problemy ze snem, śmierć męża. Córki zdobyły wyższe wykształcenie.
[01:48:20] Msza upamiętniające ofiary od 1995 r. Brak zadośćuczynienia dla wołyniaków. Opinia na temat stosunków polsko-ukraińskich. Relacje z Ukrainkami, które pracowały w gospodarstwie. Stosunek boh. do Ukraińców. Dobra pamięć boh., nauczycielki matematyki.
[01:49:37] Leczenie nerwicy, trauma wołyńska i stresująca praca w szkole. Wspomnienie ojca, który śpiewał podczas pracy.
[01:50:45] Rozważania na temat wybaczenia. [+]
more...
less