Paweł Bartosz (ur. 1929, Berezowiec) został 10 lutego 1940 wraz z rodzicami i pięciorgiem rodzeństwa wywieziony na Syberię. W 1942 roku udało im się opuścić Związek Radziecki wraz z Armią Polską. Kolejne lata spędzili rozsiani po świecie: ojciec walczył we Włoszech w 2 Korpusie, starszy brat trafił do Palestyny, a siostra z bratem do Indii. Z kolei pan Paweł dostał je się do obozu dla uchodźców w Afryce. W 1947 roku rodzina spotkała się w Anglii (poza matką i siostrą, które zmarły w ZSRR), a następnie wróciła do Polski i osiadła w Nowym Stawie k/Malborka.
Streszczenie relacji [z timecodem] [00:00:00] ojciec osadnik wojskowy, 20 ha na Nowogródczyźnie. Mieszkali 40 km od granicy rosyjskiej (dziś Białoruś). Wkroczenie Rosjan – ojciec ucieka, po pozostałych sąsiadach ślad zaginął. Trafia do niewoli w Lidzie, wywieziony do Ostaszkowa (Stołobnyj). W grudniu 1939 wraca do domu.
[00:05:00] kradzieże dokonywane przez Rosjan – zabrali konie, potem wszystko, co cenne: krowy, zboże.
[00:07:00] nękanie przez NKWD. 10 lutego 1940 nad ranem wywózka. Piosenka o wywózce na Sybir. Sześcioro dzieci. Przejazd sańmi. Wagony bydlęce – 50 osób w wagonie, czasem wrzątek i zupa, podróż dwa tygodnie. Zajechali do lasu, gdzie był obóz – obłast wołogodzka, rejon charowski, kwartał 44.
[00:13:00] najbliższy kołchoz oddalony o 20 km, zakaz opuszczania obozu. Drewniane baraki, pluskwy. Praca w lesie przy wyrębie: 400 g chleba dla pracujących w lesie, 200 g dla niepracujących. 400 osób w baraku. Kojce dla rodzin. Głód. Ojciec i starszy brat pracowali, potem boh. z drugim bratem – piłowali drewno.
[00:17:00] buty z lipowego łyka. Co sobotę „woszobojna” – kąpiel i wyparzanie wrzątkiem ubrań. Zima grzebało się ciała w śniegu.
[00:19:00] ojciec postanawił produkować cegły, zorganizował cegielnię – jak w domu. Udało się spłacić długi. Kobiety ugniatały glinę.
[00:21:00] w transporcie na postojach okoliczni Rosjanie przychodzili na stacje i zabierali zesłańcom jedzenie (zupę).
[00:23:00] strażnicy nie byli agresywni, liczyła się tylko praca. Śmierć następowała najczęściej z głodu. Wszy, gnidy, pluskwy – bardzo uciążliwe. Brakowało odzieży.
[00:25:00] gdy zaczęli wyrabiać cegły, poprawiła się sytuacja finansowa. Rozdzielnia jedzenia: chleb, cukier, kawa zbożowa.
[00:28:00] lato: maliny, jagody, grzyby – było łatwiej. Była tam cała rodzina: oboje rodzice i szóstka dzieci. Wszyscy przetrwali obóz.
[00:32:00] w obozie byli tylko Polacy. Jedna rodzina został skierowana do kołchozu, mieli łatwiej. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski ojciec jedzie do Archangielska do konsulatu – zgoda na wyjazd. Przywozi skarpety, rękawice, kominiarki.
[00:34:00] wyjazd z obozu – sańmi na stację, przyjazd do Uzbekistanu - lato 1942 r. W Buzułuku nabór do Armii Andersa (ojciec) i do junaków (starszy brat) W Guzarze {G’uzor] w kolejnym naborze do junaków dostał się boh. i jego starszy brat, młodszy brat trafił do sierocińca.
[00:36:00] dojazd do obozu szkoleniowego Armii Polskiej w Kirmine [Karmana, dziś Nawoi, Navoiy]. Choroba matki, siostry i brata. Przeżyła tylko siostra. Junacy mieszkają w namiotach.
[00:39:00] w drodze do Uzbekistanu starszy brat był chory na tyfus, gorączkował – potem trafił do junaków. O śmierci matki i siostry boh. dowiedział się po 5 latach, w Ugandzie.
[00:41:00] obóz był przy jednostce wojskowej, dostawali regularne posiłki, marna odzież, bez butów. Potem dostali mundury i uzbrojenie, dojazd do Krasnowodzka [dziś: Türkmenbaşy] nad Morzem Kaspijskim.
[00:42:00] statek towarowy do Iranu (Persji) – niepewność na granicy, czy Rosjanie nie cofną z powrotem.
[00:43:00] port w Pahlewi (dziś Bandar-e Anzali), kwarantanna. Junacy chorzy i zabiedzeni. Chłopiec ginie w latrynie. Choroby junaków, którzy przyjechali z Syberii: kurza ślepota, malaria świerzb, egzema, jaglica. Mieli 10-14 lat. Zajęcia z przysposobienia wojskowego.
[00:46:00]:00 z Pahlewi do Teheranu, do Isfahanu, do Afryki. Piosenka junaków. Ciągłe poczucie głodu pomimo dostatku jedzenia. Wyjazd z Isfahanu 23 marca 1943, dotarcie do Afryki 10 kwietnia 1943 r.
[00:49:00] dotarcie do RPA, Związek Południowej Afryki, 500 dzieci (300 chłopców, 200 dziewcząt) + 50 wychowawców. Baraki przy szkole. Dwaj księża (Łobodziński i Czarniecki). Kary fizyczne, dyscyplina w obozie.
[00:53:00] bunt wychowanków przeciwko karom fizycznym – zmiana kierownika. Obóz pod Oudtshoorn – miasteczku z 10 tys. mieszkańców. Lotnisko. Wypadek braci Kordońskich.
[00:57:00] szkoły w obozie: gimnazjum kupieckie, gimnazjum ogólnokształcące, szkoła powszechna. Szkoła mechaniczna. Harcerstwo, polska drużyna, zlot harcerski.
[00:59:00] koniec wojny – w obozie Oudtshoorn boh. przebywa od 10 kwietnia 1943 do grudnia 1945. Siatkówka, piłka nożna , szczypiorniak, szachy, warcaby. Boh rysuje. Dom Polskich Dzieci Krzyż Południa w Oudtshoorn.
[01:01:00] wychowanie surowe, księża z Cypru. To było fajne beztroskie życie.
[01:03:00] likwidacja obozu Oudtshoorn, niektórzy trafiają do Ugandy – obóz dla jeńców wojennych Masindi w puszczy. Ksiądz Belg, kierownik obozu Anglik – organizował polowania, zabierał chłopców. Jedzenie słonia.
[01:05:00] w Oudtshoorn boh. był ministrantem, służył do mszy na bosaka, razem z Murzynem. Spowiedź.
[01:08:00] w Ugandzie w obozie Masindi było ok. 4 tys. ludzi podzielonych na 4 obozy. Spotkanie brata w sierocińcu. Szkoła kupiecka. Zamieszkał ze starszym bratem oraz z tym odnalezionym w sierocińcu.
[01:09:00] wyjazd do młodszego o 3 lata brata Stanisława, do sierocińca. Szałasy lepianki z trawy słoniowej i gliny, 8-osobowe, moskitiery. Boh. chodził do gimnazjum kupieckiego. Informacja od sąsiadów o śmierci mamy.
[01:13:00] w Masindi był od grudnia 1945 do 1947. Początek dorosłego życia. Zjedzenie chłopca przez krokodyle. Wąż w ogrodzie.
[01:17:00] ukończenie szkoły technicznej. Wyjazd do Anglii. Siostra z młodszymi braćmi w Indiach. Ojciec we Włoszech, najstarszy brat w Palestynie. Spotkanie rodziny w Anglii. Koniec wojny – bez wpływu na samopoczucie, nie zdawali sobie sprawy ze skutków.
[01:19:00] wyjazd do Egiptu, po miesiącu do Anglii – Southampton. Obóz przejściowy w Manchesterze. Spotkanie w ojcem.
[01:20:00] W Persji junacy dostawali połowę żołdu żołnierza, - kupowali arabskie przysmaki na bazarze (chałwa), w Anglii kieszonkowe 2 funty i 6 tumanów.
[01:25:00] spotkanie z rodziną w Anglii w obozie w Londynie – już byli razem. Decyzja o powrocie do Polski, obóz przejściowy w Glasgow. 10 czerwca 1948 [?] przyjechali do Gdyni. Zaskoczenie poziomem zniszczenia kraju. Nowy Staw – obóz przejściowy. Ojciec pracował w cukrowni. Władze traktowały ich jak wrogów.
[01:30:00] ojciec dostał 12 ha ziemi. Nauka w szkole w Tczewie, internat. Trudności w dostaniu się na studia. Służba wojskowa. Praca nauczyciela wf, prezes Gminnej Spółdzielni. Nie mógł dostać pracy za swój życiorys.
[01:37:00] przeprowadzka do Gdyni w 1954 r. Wszyscy bracia wyszli na ludzi.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..