Edmund Zart (ur. 1925, Milcz) od lipca 1943 roku do stycznia 1945 roku prze-bywał na robotach przymusowych na terenie III Rzeszy. W 1946 roku został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej, służył w 55 pułku artylerii lekkiej. Po zakończeniu służby podjął pracę w Polskich Kolejach Państwowych w Szczecinie. Jest członkiem Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Poli-tycznych w Szczecinie.
[00:00:07] W Toporowie boh. mieszkał z bratem w czworakach majątku, w których po ucieczce Niemców mieszkali czerwonoarmiści. Czworaki były blisko stacji, więc po odejściu Rosjan zajęli je kolejarze. Na drzewie przed domem wisiał dzwon-sygnaturka. Niemcy zabrali wszystkie dzwony z kościoła w Gołańczy, więc brat Józef zawiózł dzwon proboszczowi. Na dzwonie był napis, że pochodzi z parafii w Kutnie.
[00:03:18] W lipcu 1946 boh. został powołany do wojska i służył w 15 Dywizji Piechoty w Olsztynie, byli tam jeszcze żołnierze frontowi z 2 Armii WP, którzy życzliwie odnosili się do poborowych. Jeden z kolegów opowiadał o walkach w okrążeniu w okolicach Drezna, incydent z haubicą.
[00:08:46] Początkowo żołnierze chodzili do kościoła – zmiany po objęciu funkcji marszałka przez Rokossowskiego. Boh. oddelegowano do plutonu ochrony przy sztabie dywizji, której dowódcą został gen. Kuropieska, który wrócił z Zachodu. Kawały robione przez starszych kolegów – kipisz w sali. Boh. służył w 3 baterii – prowokacja dowódcy 2 baterii i ukaranie żołnierzy.
[00:14:45] Umundurowanie żołnierzy – sztuka używania owijaczy. W okresie rekruckim boh. był na poligonie artyleryjskim w Orzyszu. Starsi żołnierzy strzelali z haubic, a rekruci się przyglądali. Pogadanki na zajęciach polityczno-wychowawczych – jeden z kolegów z plutonu rozpoznał w oficerze politycznym znajomego z tej samej wsi.
[00:20:02] Przed wyborami zimą w 1947 r. żołnierze ochraniali punkty wyborcze. Boh. trafił do Mrągowa – patrole na ulicach w dniu wyborów. Jedna z wysłanych w teren drużyn została zakwaterowana na posterunku milicji, nocą przyszli partyzanci z WiN, którzy rozbroili żołnierzy. Po incydencie wartownika i porucznika aresztowano, po amnestii zwolniono ich z więzienia i jednocześnie wyrzucono z wojska. [+]
[00:24:48] Część żołnierzy z pułku wyznaczono do udziału w Akcji „Wisła”. Boh. służył w plutonie ochrony sztabu dywizji i nie wyjechał w Bieszczady. Boh. słyszał od kolegi pochodzącego z Wołynia o zbrodniach dokonywanych przez UPA. Pluton ochrony pełnił służbę wartowniczą.
[00:27:55] Jeden ze znajomych, Świergiel, był w eskorcie gen. Świerczewskiego i opowiadał potem o zasadzce, walce i śmierci generała. [+]
[00:31:15] Zniszczenia Olsztyna w 1946 r. Pluton ochraniał budynek, w którym mieściła się żandarmeria, prokuratura i informacja wojskowa. W czasie przepustek boh. jeździł do domu. W święta podawano żołnierzom lepsze jedzenie, na co dzień podstawą wyżywienia była kasza.
[00:34:16] W lipcu 1948 boh. powinien odejść do cywila, ale przedłużono mu służbę do września. Dwa dodatkowe miesiące miały być odjęte z ewentualnych ćwiczeń dla rezerwistów. Boh. został wezwany na ćwiczenia, ale był w tym czasie uczniem klasy maturalnej liceum dla pracujących i zwolniono go z nich.
[00:37:00] Boh. nie miał kontaktu z kolegami, którzy pojechali na Akcję „Wisła”. Przyszłą żonę poznał w październiku 1953 r. w stołówce – okoliczności spotkania, ślub wzięto w czerwcu następnego roku. Najpierw wzięto ślub cywilny u USC w Szczecinie, potem kościelny w Poznaniu, skąd pochodziła żona. Wesele odbyło się w mieszkaniu teściowej.
[00:42:32] Sekretarka naczelnika zarządu handlowego była Rosjanką. W ubikacji używano gazet, w jednej z nich było zdjęcie Stalina w żałobnej obwódce. Sekretarka Rosjanka znalazła gazetę i urządziła awanturę z powodu braku szacunku dla zmarłego.
[00:44:20] Boh. nie namawiano do wstąpienia do partii. Zmiany na kolei na przestrzeni lat – odbudowa infrastruktury, rozbudowa struktur. Wyższe stanowiska w Dyrekcji Kolei zajmowali przedwojenni kolejarze. Boh. poszedł do pracy 1 czerwca 1945, a dwa tygodnie później zdawał egzamin na kasjera biletowego. Ze zniżek mogli korzystać pracownicy państwowi: pocztowcy, leśnicy, nauczyciele, kolejarze, którzy także dostawali 12 bezpłatnych biletów na rok.
[00:49:05] Wydarzenia w Szczecinie w grudniu 1970 – podpalenie Komitetu Wojewódzkiego PZPR. W czasie protestów robotniczych zginęło 16 osób, w tym nastolatka, która wyglądała przez okno i syn jednego z pracowników kolei. W mieście obowiązywała godzina policyjna, boh. wychodził nad ranem do pracy i musiał mieć przepustkę.
[00:52:50] Sytuacja w sierpniu 1980 – kolejarze nie mogli strajkować. W 1981 syn został powołany do wojska i służył w Dęblinie. W styczniu 1982 przyjechano na przysięgę – przesiadka w Warszawie, spotkanie z patrolami na ulicy miasta. W Dęblinie teściowa skręciła nogę i skutki wypadku odczuwała do końca życia.
[00:58:38] Boh. chodził na mecze piłkarskie. Z powodu bójki kibiców na meczu Pogoni z Cracovią boh. przestał chodzić na imprezy na stadionie Pogoni. W mieście był także klub Arkonii. Boh. zamieszkał w Szczecinie w 1949 r. i nie miał styczności z Niemcami, w mieście było wielu repatriantów z dawnych Kresów, głównie z Wileńszczyzny. Reakcja na przemiany ustrojowe w 1989 r.
[01:03:00] W drugiej połowie lat 40. część mieszkańców miasta obawiała się ponownego przyłączenia Szczecina do Niemiec, ale boh. nie bał się powrotu Niemców. Przesiedleńcy z Kresów nie mieli złudzeń co do możliwości powrotu do domów na wschodzie. Do Szczecina przyjeżdżali ludzie z Polski centralnej i Wielkopolski. Niektórzy przyjeżdżali do miasta z nakazu pracy.
[01:06:12] Boh. brał udział w odgruzowywaniu Szczecina – wybieranie cegieł na odbudowę Warszawy. Najbardziej zniszczone było Stare Miasto zbombardowane przez aliantów wiosną 1944 r. Część domów zniszczyli kwaterujący w nich czerwonoarmiści. Boh. słyszał o wypadku, w którym samochód z czerwonoarmistami wjechał w wóz strażacki, w wypadku zginął strażak Teofil Firlik. Pochowano go koło kościoła przy ul. Bogurodzicy. Obok był grób zmarłego na tyfus strażnika kolejowego, brata kobiety, u której boh. mieszkał na stancji. Po jakimś czasie zwłoki ekshumowano i przeniesiono na Cmentarz Centralny.
[01:11:15] 1 Maja odbywały się pochody – wspomnienie manifestacji w upalny dzień w 1954 r. Trybuna była na Wałach Chrobrego, kolejarze czekali na swoją kolej w Parku Żeromskiego. Udział w pochodzie nie był przymusowy.
[01:13:30] Poprawa zaopatrzenia w sklepach w czasach Gierka. Boh. nie pamięta wypadków na kolei, nie śnią mu się czasy okupacji, ponieważ podczas pobytu na robotach był dobrze traktowany.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.